Hoe keert iemand terug bij gedwongen achterlating?

Elk jaar worden naar schatting honderden Nederlandse meisjes, jongens en jonge vrouwen en mannen gedwongen achtergelaten in het land van herkomst. Vaak treft dit jongeren die in de ogen van ouders dreigen te ontsporen, zich verzetten tegen de normen van thuis of bij conflicten tussen man en vrouw. Wat moet je als hulpverlener of onderwijsprofessional doen als je dit signaleert? En hoe keert een slachtoffer veilig terug naar Nederland? We praten erover met Diny Flierman, Ketenmanager van het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating.

Artikel
Zelfbeschikking

‘Bij vermoedens van een achterlating of bij dreiging van achterlating, moet een hulpverlener direct advies vragen bij het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating (LKHA) of melding doen bij een Veilig Thuis-organisatie in de buurt. Veilig Thuis kan ons dan inschakelen voor advies en ondersteuning als het slachtoffers is achtergelaten’, vertelt Flierman. Wanneer slachtoffers in het buitenland zijn is het LKHA verantwoordelijk voor de regie en coördinatie van de aanpak en het contact met het ministerie van Buitenlandse Zaken. Flierman vult aan: ‘Bij een mogelijk geval van achterlating is het belangrijk dat hulpverleners of organisaties niet zelf onderzoek gaan doen of er sprake is van achterlating. Gesprekken voeren met ouders of de echtgenoot van een potentieel slachtoffer kan ook niet zomaar. Openheid levert mogelijk gevaar op voor een slachtoffer.’

Het LHKA krijgt de meldingen niet uitsluitend via Veilig Thuis binnen. Het kennis- en expertisecentrum ontvangt ook meldingen van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), politie en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Flierman: ‘Het meest ideaal is als een slachtoffer zelf contact opneemt met de Nederlandse ambassade in het land waar hij of zij is achtergelaten. Als er al contact met de Nederlandse ambassade is gelegd, kunnen wij slagvaardiger optreden. Helaas kan het voor de slachtoffers van achterlating erg moeilijk zijn om de ambassade, hulpinstanties of vrienden en bekenden in Nederland te benaderen.’

Waarom is het lastig om contact te leggen?
‘Slachtoffers zitten in het buitenland zonder geld, zonder identificatieformulieren en hebben soms niet of nauwelijks toegang tot een telefoon of e-mail. Soms durven slachtoffers geen contact op te nemen vanwege dreigementen van (ex)-echtgenoot of (ex)familie. Soms mogen ze het huis zelfs niet uit en worden ze constant in de gaten gehouden. Hierdoor gaat er vaak tijd overheen voordat iemand contact zoekt. Als een melding binnenkomt van iemand anders, dus niet van het slachtoffer zelf, kan een Nederlandse ambassade ook niet outreachend op zoek gaan naar het slachtoffer.’ Ook dit heeft te maken met de veiligheid van het slachtoffer. Het slachtoffer kan zelf het best aangeven wanneer en op welke manier er veilig contact kan plaatsvinden.

Dus als er geen contact is, gebeurt er niks?
‘Zonder contact kunnen wij iemand niet ondersteunen om terug te komen. In sommige landen mogen vrouwen en meisjes niet alleen of zonder toestemming reizen of is het erg gevaarlijk om te reizen. Het eerste uitgangspunt voor ons is altijd: breng iemand niet in gevaar.’

En als er eenmaal contact is met het slachtoffer?
‘Dan wordt eerst geverifieerd of het slachtoffer de Nederlandse nationaliteit of geldig verblijfsrecht in Nederland heeft. Daarna verifiëren we de melding met onze ketenpartners en lokale organisaties in de gemeente van herkomst in Nederland. Daarnaast checken we de informatie die het slachtoffer zelf aan ons geeft. Op basis van die informatie besluiten wij in overleg met alle betrokken partijen of er sprake is van achterlating. Als dat zo is én iemand wil terug naar Nederland, dan ondersteunen we het slachtoffer bij de terugkeer. Het ministerie van Buitenlandse Zaken regelt daarbij de zaken in het buitenland en wij in Nederland. Uitgangspunt is niemand, dus zeker niet het slachtoffer niet, in gevaar te brengen. Vervolgens speelt lokale wetgeving een rol en in geval van minderjarigen het gezag van de ouders. Ook kan het zijn dat iemand in gevaar is en veilige opvang behoeft. Wij zorgen er vervolgens voor, in samenwerking met onze ketenpartners en de gemeente waar iemand vandaan komt, dat de slachtoffers – eventueel met kinderen – op een veilige plek wordt opgevangen. Dat klinkt misschien eenvoudig, maar deze zaken zijn enorm complex en iedere zaak is maatwerk.’

'Soms realiseren slachtoffers zich pas later dat ze tijdens een vakantie zijn achtergelaten door ouders, familie of echtgenoot'

Waarom zijn deze casussen zo complex?
‘Naast het soms ontbreken van een paspoort, communicatie of financiën, zijn de wetten en regelgeving van het land waar iemand verblijft ook een complicerende factor. Vooral als het slachtoffer minderjarig is of een dubbele nationaliteit heeft en het land haar als burger erkent. Een voorbeeld: in Nederland ben je met 18 jaar volwassen, maar in Egypte ben je pas volwassen als je 21 bent. Je krijgt dan te maken met lokale wet- en regelgeving en toestemming van dat land of iemand mag reizen of niet. Ook is niet alle hulpverlening in Nederland bekend met deze materie, wat het regelen van hulp en ondersteuning bij terugkeer bemoeilijkt. Bij elke casus zijn de omstandigheden anders waardoor we elke keer opnieuw bekijken hoe we het slachtoffer het best kunnen helpen. Het is daardoor heel intensief en een vaak langdurig traject.’

Zijn in jullie in staat om slachtoffers terug te halen naar Nederland?
‘Het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating bestaat sinds 1 januari 2015, in de zomer begonnen we met het behandelen van de eerste casussen. In dit eerste half jaar kregen we 24 meldingen binnen waarvan ruim 80 procent is teruggekomen. Sommigen die niet zijn teruggekomen, hebben zelf besloten om toch te blijven. Ze hebben zich erbij neergelegd of hun draai erin gevonden, horen we dan terug. Enkele casussen van vorig jaar lopen nog steeds, maar die laten we niet los, daar blijven we mee bezig. Op dit moment behandelen we zo’n 10 tot 12 casussen.

Komt achterlating in de zomer vaker voor?
‘We ontvangen in de vakantieperiode meer meldingen van achterlating. Dat hogere aantal meldingen loopt ook nog na de zomer door. Soms realiseren slachtoffers zich pas later dat ze tijdens een vakantie zijn achtergelaten door ouders, familie of echtgenoot. Tegen de zomer krijgen we ook meer adviesvragen van professionals over huwelijksdwang en achterlating.’

Wie zijn de slachtoffers die tegen hun zin worden achtergelaten?
‘Naast meisjes en jongvolwassen vrouwen met óf zonder kinderen, zien we dat vrouwen na een scheiding tegen hun zin worden teruggebracht naar familie in het land van herkomst. Vrouwen met een partnerafhankelijke verblijfsvergunning zijn een bijzonder kwetsbare groep. Zij zijn de eerste vijf jaar afhankelijk van hun echtgenoot en hebben vaak geen eigen inkomen en netwerk buiten de familie. Ook mannen en jongens worden achtergelaten. Het merendeel van de meldingen die wij vorig jaar kregen, ging trouwens over jongvolwassenen. Ook ontvangen we meldingen dat jongeren tegen hun zin in het land van herkomst wonen met hun ouders, maar terug willen keren naar Nederland. Als ze minderjarig zijn, zijn het de ouders met gezag die bepalen waar het kind woont. We zetten in zo’n geval niet in om het kind terug te halen. Als het mogelijk is, dan proberen we hulpverlening ter plaatse in te schakelen. Het is een ander geval als diegene meerderjarig is en vanzelfsprekend zetten we ons wel in als de ouders later alsnog terugkeren naar Nederland en hun kind(eren) achterlaten. Als één van de ouders het kind meeneemt zonder toestemming van de andere ouder gaat het om een internationale kinderontvoering en dan wijzen we door naar de Centrale Autoriteit of het Centrum Internationale Kinderontvoering.’

Terwijl voor een kind een achterlating of internationale kinderontvoering misschien bijna hetzelfde is.
‘Een kind dat wordt achtergelaten wordt inderdaad gedwongen om in een ander land te verblijven. De gedachte achter het Haags kinderontvoeringsverdrag is dat het voor kinderen over het algemeen schadelijk is om uit zijn of haar vertrouwde omgeving te worden weggehaald. Wij zijn van mening dat dit ook geldt voor kinderen die gedwongen worden achtergelaten in een ander land. Zeker wanneer zij zonder voorbereiding naar een ander land worden overgebracht. Door de kinderen bijvoorbeeld niet te vertellen over de aankomende ‘verhuizing’, het niet afmaken van het schooljaar, geen school in het andere land hebben geregeld, het verblijf bij soms onbekende familie in een vreemde omgeving. Soms spreekt het kind de taal niet of in ieder geval slechter dan wanneer het daar was opgegroeid. Ook zijn er meestal geen afspraken wanneer het kind de ouders weer ziet.'

 

Hoe voorkom je achterlating?
Voor een vroegtijdige signalering is allereerst nodig dat professionals in onderwijs, jeugdzorg en sociale wijkteams voldoende kennis hebben van de problematiek en de signalen. Soms hebben jongeren of jongvolwassenen een vermoeden dat ze achtergelaten gaan worden. Er kunnen dan gedragsveranderingen optreden. Een jongere krijgt dan bijvoorbeeld een andere houding, raakt meer in zichzelf gekeerd of verbreekt vriendschappen. Dergelijke gedragsveranderingen kunnen ook optreden in het geval van huwelijksdwang. Zie voor tips bij het signaleren en voorkomen van achterlating de KIS handreiking 'Achterlating van jongeren in het buitenland'.

Meer informatie?Neem contact op met:

Eliane Smits van Waesberghe

icon_chevron Stuur een e-mail
Afbeelding

Hilde Bakker

icon_chevron Stuur een e-mail
icon_chevron 030-7892081
Afbeelding