Kunstprojecten met vluchtelingen, wat hebben zij eraan?

Tekeningen van kapotgeschoten huizen, spoken word-optredens of miniatuurbeeldjes van vluchtelingen verspreid door de stad. Door de komst van relatief veel vluchtelingen, is er ook een toename van het aantal kunstprojecten over én met vluchtelingen, soms opgezet in samenwerking met sociaal werkers. Welke rol spelen deze initiatieven in welzijn, participatie en integratie van vluchtelingen? We geven er vijf, inclusief voorbeelden.

Artikel
Vluchtelingen

1. ZE GEVEN VLUCHTELINGEN EEN GEZICHT

De media is nogal eens verweten dat zij het negatieve beeld over vluchtelingen aanwakkeren en angstgevoelens onder burgers vergroten. Hetzelfde geldt soms voor wetenschappelijke onderzoeken over vluchtelingen: het verhaal van mensen zelf zou te weinig aan bod komen. Kunst kan een middel zijn om een stem te geven aan mensen die geen stem krijgen.                                                                                                                  

Een voorbeeld hiervan is het straatkunstproject Moving People. In september 2015 verschenen duizenden miniatuurbeeldjes in Amsterdam en Den Haag, gemaakt met 3D-scans van geportretteerde vluchtelingen. Deze miniaturen vertegenwoordigen ‘kleine, tastbare verhalen van de menselijke stemmen achter de eindeloze vluchtelingencijfers in de krantenkoppen’. Het project is inmiddels ook overgewaaid naar Gent.


Bron: Moving People

 

Sociaal artistieke projecten
In sociaal artistieke projecten dragen maatschappelijk geëngageerde kunstenaars samen met sociale professionals bij aan doelen als participatie van ‘kwetsbare’ burgers en het vergroten van de sociale cohesie en leefbaarheid in wijken. Zestig professionals, beleidsmakers, onderzoekers, vrijwilligers en kunstenaars stelden in 2012 met elkaar een position paper samen waarin ze het belang van sociaal artistieke projecten onderbouwen.

 

2. CREËREN DRAAGVLAK

Behalve dat kunst vluchtelingen een gezicht geeft, heeft kunst ook de potentie om begrip en bewustzijn te stimuleren van Nederlanders – de ‘ontvangende’ samenleving. Het kan bijvoorbeeld bijdragen aan het behoud van draagvlak voor de opvang van vluchtelingen.

Het project The Art of Integration is hier een voorbeeld van. Dit is een initiatief van het brabants kenniscentrum kunst en cultuur (bkcc) in Tilburg, het Temporary Art Center (TAC) in Eindhoven en het Van Abbemuseum. Samen met gevluchte kunstenaars en Stichting De Werkelijkheid – een collectief van kunstenaars met een vluchtelingenachtergrond – organiseren ze verschillende exposities. De eerste expositie opent op 18 september is het bkcc in Tilburg.

Bron: bkkc

3. DOORBREKEN ISOLEMENT

Asielzoekerscentra bevinden zich vaak buiten de bebouwde kom, waardoor asielzoekers en Nederlanders elkaar niet vaak tegenkomen. Ook als vluchtelingen eenmaal een status hebben en in de gemeente wonen, is het niet vanzelfsprekend dat er sociaal contact is. Terwijl ontmoetingen met Nederlanders een krachtig middel zijn om de integratie te bevorderen. Kunst draagt hieraan bij door culturen en gemeenschappen te verbinden, verschillen te overbruggen en deelname te bevorderen.

In 2015 is stichting De Cultuurkantine in een asielzoekerscentrum in Breda gestart met het project Kunstkameraden voor jonge vluchtelingen. Dit initiatief koppelt jonge vluchtelingen uit het azc aan professionele kunstenaars. Samen maken zij een kunstwerk. Het maken en exposeren van een kunstwerk geeft de jonge vluchteling een gevoel van trots en eigenwaarde, aldus de website van De Cultuurkantine.


Bron: De Cultuurkantine

Een ander sympathiek voorbeeld is het Catching Cultures Orchestra waarbij professionele en amateurmusici uit asielzoekerscentra samen met leden van muziekgezelschappen een orkest vormen.

Bron: Catching Cultures Orchestra

4. ZETTEN IN OP TALENTONTWIKKELING

De eerste jaren dat een vluchteling in Nederland is, staan in het teken van inburgering. Kinderen en jongeren die nieuw zijn in Nederland gaan één tot maximaal twee jaar naar het eerste opvangonderwijs waar ze voornamelijk de Nederlandse taal leren. Op talentontwikkeling wordt veelal niet ingezet. Juist op dit vlak hebben kunst- en cultuurprojecten een meerwaarde.

Een voorbeeld is het project Wereldwoorden van Stichting De Vrolijkheid en Poetry Circle Nowhere. Jongeren uit het azc krijgen bij Wereldwoorden de mogelijkheid om hun eigen talent te ontwikkelen in het schrijven van gedichten, liederen en om deze voor te dragen (spoken word). Ze worden hierin begeleid door professionals in woordkunsten.

Bron: Cultuurparticipatie

5. DRAGEN BIJ AAN TRAUMAVERWERKING

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de coördinatie van de zorg zodra nieuwkomers een vluchtelingenstatus hebben. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, gaan problemen als psychotrauma’s meestal pas opspelen als er stabiliteit is, dus wanneer statushouders een eigen plek hebben. Veel voorkomende gezondheidsproblemen zijn depressies, angsten en posttraumatische stressstoornissen. Een slechte gezondheid kan participatie en integratie in de weg staan (hetzelfde is ook waar: als participatie en integratie succesvol verlopen, dan verbetert dit de gezondheid). Naast adequate hulpverlening, kan gezondheidsbevordering ook gestimuleerd worden door sport of door sociaal-culturele activiteiten. Er is overigens geen onderzoek bekend over de bijdrage van kunst aan de traumaverwerking van specifiek vluchtelingen. Wel weten we dat kunst een ‘bewezen stressverlager’ is die mensen met psychiatrische klachten terugbrengt naar het hier en nu.

Kunstprojecten die als doel hebben om trauma’s te verwerken, hebben voornamelijk bij kinderen vaak een laagdrempelige insteek. Denk bijvoorbeeld aan het maken van tekeningen of collages. In het vluchtelingenkamp Azraq kunnen Syrische kinderen de oorlog ‘van zich af schilderen’. In het vluchtelingenkamp kregen de kinderen les van een Syrische kunstenaar die zelf ook was gevlucht. Volgens UNICEF is kunst een belangrijk onderdeel van het psychosociale hulpprogramma. ‘Door te schilderen kunnen kinderen hun gevoelens uiten en hun emoties tonen. Dit is van groot belang voor kinderen die zijn blootgesteld aan extreem geweld en nu als vluchteling leven’, is te lezen op de website van UNICEF.

 

Kent u nog inspirerende voorbeelden van kunstprojecten voor én met vluchtelingen? Deel ze hieronder!

Lees ook het artikel Verbind Nederlanders en nieuwkomers met kunst en cultuur op Movisie.nl