Foute kop: hoe ga je als redactie om met netelige woorden?

In Nederland was hierover (tot dan toe) geen enkele ingezonden brief binnengekomen, verklaarde de chef van de boekenredactie van de NRC.

In haar bijdrage in de Washington Post (op de opiniepagina) is Karen Attiah niet mals met haar kritiek. Dat de redacteuren van een ‘major’ krant als de NRC een recensie wijden aan een boek dat ras en racisme onderzoekt maar tegelijkertijd het Engelse N-woord gebruiken en daarbij een stereotype 'blackface' illustratie plaatsen: Attiah vindt het op zijn best onbegrijpelijk en op zijn slechtst om woedend van te worden.    

Het weerwoord van de NRC dat de maatschappelijke gevoeligheid voor het Engelse N-woord in Nederland anders ligt dan in de VS, en dat het toch duidelijk moet zijn dat het hier om ironie gaat, doet ze af als lachwekkend.

Karen Attiah biedt de Washington Post lezers ter duiding een korte omschrijving van 'voormalig slavenhandelland' Nederland. Daarin haalt ze ook de Zwarte Pietendiscussie (met foto!) aan.

'Begrijpen die Amerikaanse zeloten dan helemaal niets meer?' vraagt Philippe Remarque zich in deze stekelige kwestie af in de in de Volkskrant van 5 augustus. Dat doet hij in de rubriek Stekel en hij ondertekent dan ook niet als hoofdredacteur.

'Ongemeen fel' noemt Volkskrant-columniste Harriet Duurvoort die reactie dan weer. Ze noemt het gebrek aan diversiteit in de Nederlandse media een onoplosbaar probleem. Ik hoop dat ze dat niet zo definitief bedoeld heeft, maar het is wel opmerkelijk dat de auteur van het gewraakte artikel blijkbaar verrast was door de commotie die het oproept. Was het anders geweest als een zwarte collega over de schouder had meegekeken? Vast wel, en die collega had niet perse zwart hoeven te zijn. In de betogen van de hoofdredacteur en de columnist van de Volkskrant zit een opmerkelijk verschil: Remarque heeft het over 'snappen', Duurvoort over 'voelen'.

Aan het eind van haar stuk oppert Karen Attiah dat de Nederlandse redacteuren het misschien goed bedoeld hadden. Maar goede bedoelingen zijn geen excuus. 

Een journalist moet natuurlijk alert zijn op de impact van zijn woorden en hij draagt daar verantwoordelijkheid voor. Aan het eind van haar stuk oppert Karen Attiah dat de Nederlandse redacteuren het misschien goed bedoeld hadden. Maar goede bedoelingen zijn geen excuus. Ook bij beoordeling of er wel of niet sprake is van discriminatie is door de rechter in meerdere gevallen bepaald dat opzet niet bewezen hoefde te worden als er geweten of redelijkerwijze verwacht kon worden dat een groep zich beledigd zou voelen.

Dit gezegd hebbende is de vraag of een journalist daarom geen citaten of afbeeldingen mag gebruiken die als kwetsend kunnen worden ervaren. Los van het feit dat daarmee in potentie alles verhuld en geblokkeerd zou kunnen worden, is het mijn mening dat geen woord en geen beeld bij voorbaat verboden mag zijn. Aanhalingstekens om de kop hadden bij het NRC-artikel al geholpen. Het stijlboek dat dit verhinderde, had hiervoor moeten wijken of had kunnen worden aangepast.

Dat daar prudent en voorzichtig mee om moet worden gegaan spreekt voor zich. Als werkgroep Migranten & Media van de NVJ (Nederlandse Vereniging van Journalisten) deden we daar al in de vorige eeuw aanbevelingen voor, zoals Harriet zich zal herinneren. Veel daarvan zijn beland in de stijlboeken en hopelijk in de hoofden en harten van mediamakers in Nederland.

Daarom ook nog even nieuwsgierig het recente ‘schrijfboek’ van een ander 'major' dagblad (Trouw) opgeslagen. Tot mijn verbazing komt het woord 'neger' er niet (los) in voor. En dus ook geen verdiepend advies aan schrijvers hoe hier mee om te gaan. Wel komt voor: 'Negerengels – taal met veel Engelse bestanddelen (in het Caraïbisch gebied)'. Ik vraag me af wat Karen Attiah, die als correspondent op Curaçao werkte daarvan zou vinden.