‘Het is essentieel om de geschiedenis vanuit meerdere perspectieven te kennen’

‘Het is heel belangrijk om de afschaffing van de slavernij te herdenken. De slavernij- en de kolonisatiegeschiedenis hebben een grote impact gehad op de Nederlandse samenleving, en de erfenis van dat verleden is nog steeds erg zichtbaar. Onder meer in de vorm van racisme en stereotype beeldvorming rondom zwarte mensen. En in de wijze waarop instituties in de samenleving vorm hebben gekregen. Gloria Wekker laat dit mooi zien in haar boek Witte Onschuld. Dat het eigenlijk heel merkwaardig is om te denken dat vierhonderd jaar kolonialisme geensporen zou hebben nagelaten in bijvoorbeeld de taal, ons denken, doen en laten en in de omgang tussen wit en zwart.’

Miguel Heilbron is sociaal ondernemer en een van de initiatiefnemers van The Black Archives, een uniek historisch archief in Amsterdam (zie kader) over onder meer slavernijverleden, racisme en race issues. Het archief startte met de enorme collectie aan boeken van zijn vader, wijlen Waldo Heilbron, die in zijn werkzame leven onder meer universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam was. Inmiddels is de collectie flink uitgebreid met allerhande publicaties van zwarte wetenschappers en andere denkers rond de genoemde vraagstukken. Aanvankelijk was de collectie gehuisvest in Amsterdam Noord. Inmiddels zijn The Black Archives ondergebracht in Amsterdam Oost, in het pand van de Vereniging Ons Suriname, die volgend jaar honderd jaar bestaat en een van de oudste zelforganisaties van migranten in Nederland is. Ook grote delen van het archief van Vereniging Ons Suriname worden nu ontsloten via The Black Archives, en op basis hiervan is ook de expositie ‘Zwart en Revolutionair: Het verhaal van Hermina en Otto Huiswoud’ ontwikkeld. 

1873, niet 1863

Keti Koti, 1 juli – we vieren op die dag de afschaffing van de slavernij. 1863: wie zich in de slavernijgeschiedenis heeft verdiept, kent het jaartal uit zijn hoofd. Het is het jaar waarin Nederland officieel in Suriname en de Nederlandse Antillen de slavernij afschafte. Nou, tel er maar tien jaar bovenop, stelt Heilbron: het was 1873. De tot slaaf gemaakte mensen moesten na hun zogenaamde ‘bevrijding’ in 1863 nog tien jaar doorwerken onder vergelijkbare omstandigheden als tijdens de slavernij. Cynisch is ook dat het de slavenhouders waren en niet de tot slaaf gemaakten die financieel werden gecompenseerd door de Nederlandse staat. The Black Archives maakt dit zichtbaar via bewaard gebleven (en in de The Black Archives getoonde) ‘wisselbrieven’ van rond 1863. Het past bij nog veel meer beleid, aldus Heilbron, dat de tot slaaf gemaakten en hun nakomelingen achterstelde.

Meerdere perspectieven op de geschiedenis

The Black Archives herbergt veel meer documentatie dan alleen over het slavernijverleden. Heilbron benadrukt hoe belangrijk het is om de geschiedenis te kennen. Voor mensen in het algemeen en in het bijzonder voor diegenen die zich vandaag de dag bezighouden met onderzoek, beleid en de praktijk rond het tegengaan van discriminatie, racisme en uitsluiting. ‘Het is bijvoorbeeld belangrijk om in historische documenten te zien dat zaken als discriminatie op de arbeidsmarkt en etnisch profileren al decennialang spelen. En dat er al decennialang mensen tegen in verzet komen.'  

Je zou er gedeprimeerd van kunnen raken – kennelijk gaat het om onuitroeibare wicked problems als ze al zo lang de kop opsteken – maar Heilbron stelt: ‘Als we er meer aandacht voor krijgen dat deze problemen al zo lang spelen, kan dat ook de urgentie van het probleem vergroten en de actiebereidheid van mensen op verschillende niveaus om er wat aan te doen. Dat we harder ons best moeten doen om er verandering in te brengen. Dat is ook een kwestie van politieke wil.’ 

Heilbron is zelfs optimistisch over de slagkracht om veranderingen te bewerkstelligen. Niet in de laatste plaats vanwege ontwikkelingen in de afgelopen jaren. ‘Je ziet dat elke generatie weer nieuwe mogelijkheden aangrijpt om sociale verandering voor elkaar te krijgen. Er is weer een nieuwe generatie activisten, kijk in Nederland bijvoorbeeld naar ‘Zwarte Piet is Racisme’, naar acties tegen etnisch profileren door de politie en acties tegen eurocentrisme in het onderwijs. En ik denk ook dat mensen die verandering beogen meer en meer op invloedrijke maatschappelijke posities terechtkomen, ook binnen grote instituten en instituties. Daardoor worden steeds meer stappen gezet, ook al laten cijfers zien dat racisme in Nederland nog steeds op heel veel vlakken voor uitsluiting zorgt.’

Meerdere perspectieven op die geschiedenis

Heilbron benadrukt het belang van het kennen van de geschiedenis. En hij bepleit het belang van het verbreden van de perspectieven op die geschiedenis. ‘Met The Black Archives willen we laten zien dat de geschiedenis zoals die bijvoorbeeld wordt behandeld in het onderwijs, een dominant ‘westers’, Europees perspectief van witte mensen weerspiegelt. Wij willen laten zien dat het veel waarde heeft om ook perspectieven en erfgoed te laten zien van zwarte mensen, en daarmee dat dominante perspectief aan te vullen en te doorbreken.’