Abdulwahid van Bommel: 'Qua waarden verschilt een moslim niet veel van een niet-moslim'

Orthodoxe, religieuze waarden zorgen soms voor frictie als ze niet overeenkomen met breed gedragen opvattingen in de samenleving. KIS onderzoekt welke waarden vooral schuren en gaat daarover in gesprek met intellectuelen. Dit keer met theoloog en schrijver Abdulwahid van Bommel. 'Je kunt ervan uitgaan dat wat goed en kwaad voor jou is, ook voor mij geldt.'

Artikel
Polarisatie en verbinding

Van Bommel is onder meer auteur van de boeken Valt Er Nog Wat Te Lachen Met Die Moslims, Wankele Waarden en Islam, Liefde en Seksualiteit. Hij werd geboren als zoon van een katholieke vader en een hervormde moeder, maar bekeerde zich tot de islam. Ook schreef hij het boek De Koran, Uitleg voor kinderen. Dit boek wordt ook wel de 'kinderkoran' genoemd. Van Bommel was ook hoogleraar aan de Islamitische Universiteit van Rotterdam en werkt als imam in verschillende moskeeën.

Muziek en religie

'In plaats van als een wetboek zou ik de Koran eerder als een inspiratiebron uitleggen'

Muziek is mede een aanleiding geweest voor Van Bommels bekering. Wordt binnen verschillende salafistische groeperingen muziek afgewezen en als zonde beschouwd, volgens Van Bommel is muziek juist het beste te vergelijken met religie. 'Het heeft te maken met jezelf kunnen uitdrukken, met je innerlijke gevoel. Het is zo zonde wat voor een verrijking en ervaring buiten beschouwing wordt gelaten. Muziek krijgt een hele rare functie toegekend.'

‘Waar het in de salafistische leer om gaat, is met name de levensstijl van bijvoorbeeld popartiesten. Deze wordt veroordeeld en daarmee alle muziek. Dat is erg jammer. Rigide denkende en fundamentalistische imams stoten de creativiteit van kinderen af, het is een onbekend gebied. En ze vinden het ook niet nodig.’

Je moet de Koran interpreteren in zijn context en in de zin van deze tijd, vervolgt Van Bommel. ‘Je ziet dat elke mens in het Mekka van toen wordt gewaardeerd. In plaats van als een wetboek zou ik de Koran eerder als een inspiratiebron willen uitleggen. Het gaat erom wie je bent als mens in het geheel.’

Vanuit dat oogpunt heeft hij ook de Kinderkoran geschreven: 'Ik wil kinderen opvoeden tot democratische burgers waarbij ze de ander kunnen waarderen zoals ze zichzelf waarderen', licht Van Bommel toe. 'Waarbij ze in de ander het goede kunnen herkennen. Die gedachte is voor mij doorslaggevend. Kun jij vanuit het ethische denken dat de Koran stimuleert, ook het goede bij de ander herkennen? En niet alleen maar in je eigen groepje?'

Boutellier: Een belangrijke waarde binnen de Nederlandse democratische rechtsstaat is de vrijheid van meningsuiting. Maar, hoe absoluut kan die waarde zijn als het gaat om religie?
Van Bommel: Met de absoluutheid van waarden moet je oppassen. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld fundamentalistische islamitische bewegingen denken dat de godsdienst wordt vervangen door democratie. Waaruit de overtuiging kan ontstaan dat mensen met democratie kunnen vaststellen wat er geloofd moet worden en wat er moet worden gedaan. Dit komt deels voort uit het feit dat moslims hun eigen geschiedenis niet kennen. In de veertien eeuwen dat de islam bestaat, is er voortdurend geïnterpreteerd en geherinterpreteerd. Daardoor zijn de islam en sharia een product van de mens geworden. Ook dat is net als een democratische rechtsstraat een dynamisch systeem. Beide systemen moeten dus niet als iets statisch worden gezien, maar als systemen die elk hun dynamiek kennen.

Schurende religieuze waarden en normen
In diverse onderzoeken zien we orthodox religieuze waarden die ‘schuren’ met meer algemene, breed gedragen waarden in de samenleving. Op scholen en op de werkvloer kan dit spanningen opleveren. KIS onderzoekt welke waarden vooral voor frictie zorgen. Hoe kan men hier in de praktijk van onderwijs en werk mee omgaan? De resultaten van de verkenning worden deze winter gepresenteerd op deze website.

 

Boutellier: Wat doe je nu als salafistische ouders geen muziekonderwijs willen voor hun kinderen?
Van Bommel: Ze zijn nauwelijks te beïnvloeden. Er valt eigenlijk niet over te praten. Geïnspireerd door bepaalde imams, maar ook gesterkt door de vrijheden die we in Nederland hebben, is dit voor ouders een soort vaststaand feit geworden. Je kunt beter niet in de aanval gaan, dat werkt niet. Vaak hebben deze mensen geen diepe theologische achtergrond, maar willen ze uitdragen wat ze van de imam horen.

Het is voor hen van belang om een zo goed mogelijk moslim te zijn en dit ook sociaal gezien uit te dragen. Er zijn genoeg toenaderingsmogelijkheden, deze moet je opzoeken en hierop inzetten. Niet op de confrontatie of op het geven van kritiek. Laat merken dat je zowel een goed moslim kunt zijn als dat tegelijkertijd muziek of kunst onderdeel kan zijn van je leven. Ook geleerden zoals Mohamed Arkoun, Nasr Abou Zaid en de Frans-Marokkaanse filosoof Rachid Benzine, stellen dat de Koran in de context van de zevende eeuw geïnterpreteerd moet worden. Het gaat over de vragen die toen leefden. Dat kan je niet zomaar naar deze tijd halen. Al ben ik het op bepaalde vlakken niet met Benzine eens, iemand zoals hij brengt wel op een interessante manier de boel in beweging. Hij dwingt mensen om na te denken over de vanzelfsprekendheden die in hun systeem en geloofsovertuiging zitten.

'Wanneer je de hoofddoek als bedreiging ziet, dan ben je wel erg onzeker over je eigen waarden'

Boutellier: In Frankrijk is er een hele strikte scheiding tussen kerk en staat, maar ook tussen kerk en cultuur. De hoofddoek is bijvoorbeeld verboden in het onderwijs. De seculiere conditie betekent daar dat religie geen publieke rol kan spelen. Wat vindt u daarvan?
Van Bommel: Ik vind dat vrij eenzijdig. Er zijn een heleboel aspecten aan de hoofddoek. De hoofddoek heeft in Nederland ook een andere functie voor veel vrouwen gekregen, een rol als geuzendoek. Als reactie op hoe er in het debat wordt gesproken over dit soort kwesties. De overweging van niet-moslims kan zijn dat het toelaten van het dragen van een hoofddoek hetzelfde is als zeggen dat de islam iets goeds is. Maar, een moslima ziet de hoofddoek als onderdeel van haar zijn. Dit is kuisheid en zo hoort men te leven.

Er staan dus twee processen tegenover elkaar, maar omdat er zo weinig open met elkaar wordt gecommuniceerd is dat niet duidelijk. Dat wat er onder de tong zit komt de ander niet te weten. Maar, wanneer je de hoofddoek als bedreiging ziet, dan ben je wel erg onzeker over je eigen waarden.

Boutellier: Hoe denkt u dan over de boerka?
Van Bommel: Ik heb voorheen in een denktank gezeten in Utrecht. Dat clubje wilde eigenlijk dat de boerka in Nederland aanvaard zou worden. Ik was daar als islamitische geleerde uitgenodigd en heb duidelijk gemaakt wat ik ben: namelijk een dwarsligger.

Boutellier: Wat zijn uw argumenten om dit kledingvoorschrift niet te aan te bevelen?
Van Bommel: Het Arabische woord voor religie is deen. Dat betekent verbinding en onderlinge verbondenheid. Op elkaar kunnen vertrouwen is een belangrijk doel van religie. In alle eerlijkheid en vertrouwen dient men met elkaar om te gaan. Als je jezelf helemaal afsluit met een boerka dan belemmer je dat. In een ideale samenleving die wordt gepropageerd vanuit de religie is elkaar kunnen vertrouwen een belangrijke basis. Zoals stenen in dezelfde muur. Je bent niet meer een steen uit die muur wanneer je jezelf helemaal afsluit en onherkenbaar wordt voor de ander.

Vertrouwen in de samenleving

Het grotere concept van samen leven in een land, vraagt iets van je, stelt Van Bommel. 'Als je een moslim vraagt om zich uit te spreken over aanslagen die plaatsvinden in naam van het geloof, dan zou je vanuit liberaal-democratisch oogpunt kunnen zeggen dat niet elke moslim zich hier alsmaar over hoeft uit te spreken. Maar, als je uitgaat van dat vertrouwen in de samenleving, wat overigens ook een wet is in de sharia - het verantwoordelijkheidsgevoel voor veiligheid - dan is dat gevraagde weerwoord wel een opdracht. Denk daarbij in het bijzonder aan woordvoerders van moskeeën of koepels.'

Volgens de schrijver moet het gevoel van onveiligheid worden bestreden. 'En daar heb je als moslim een gedeelde verantwoordelijkheid in. Vanuit dat standpunt verschilt de moslim eigenlijk niet van de niet-moslim. Je kunt ervan uitgaan dat wat goed en kwaad voor jou is, ook voor mij geldt. We zijn niet een exotisch volk dat een heel andere waardenstelsel naleeft wat betreft veiligheid en vertrouwen.'

Meer informatie?Neem contact op met:

Hans Boutellier

icon_chevron Stuur een e-mail
icon_chevron 030-2303260
Afbeelding