‘Als ik verander, dan veranderen wij’: Keti Koti Dialoogtafel

Je kunt over het koloniale- en slavernijverleden lezen. Je kunt wandelingen maken langs historische plaatsen en gebouwen, die letterlijk over de ruggen van de tot slaafgemaakten tot stand zijn gekomen. Er zijn tentoonstellingen waarop je de verbijsterende geschiedenis tot je door kunt laten dringen. Talloze discussies waaraan je deel kunt nemen. De mogelijkheden om op één of andere manier de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 te herdenken en te vieren, zijn de laatste jaren toegenomen. Steeds meer mensen weten dat Keti Koti (Sranan voor ‘Verbreek de Ketenen') een belangrijke dag is. Er was dit jaar op social media een oproep om massaal vrij te nemen.

Bewustwording

De Keti Koti Dialoogtafels, die Mercedes Zandwijken en Machiel Keestra sinds tien jaar organiseren, hebben zeker bijgedragen aan die bewustwording. We hebben er op het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) meerdere keren over geschreven. Hoog tijd om een keer deel te nemen aan een dialoogtafel.

We kauwen samen op een stukje Kwasi Bita, een ritueel om de bittere smaak van het slavernijverleden te ervaren

Vorig jaar deden we dat vanwege corona op afstand, met de Keti Koti Dialoogtassen waarin onder meer pindasoep zat. We zagen online een bijzonder ritueel rond de omstreden Gouden Koets, op de dag dat Amsterdam bij monde van burgemeester Halsema officieel excuses maakte. Dit jaar kunnen we de dialoogtafel eindelijk in het echt meemaken.

Het thema voor onze tafel is: ‘Als ik verander, dan veranderen wij’. Dit thema heeft Mercedes met ons uitgewerkt. Zo heeft elke tafel een eigen variatie op het hoofdthema van Keti Koti.

De Dialoogtafel heeft plaats in het pand van de Universiteit voor Humanistiek aan de Kromme Nieuwegracht in Utrecht. Een pand waaraan ook het slavernijverleden kleeft, zal later blijken. We zijn aan lange gedekte tafels gaan zitten. De tafelindeling is gemaakt aan de hand van gekleurde servetten. Wie zichzelf met wit associeert, zit bij een blauw servet, wie zichzelf met zwart identificeert, bij een geel. Zo kan in koppels van twee de dialoog straks van beide kanten worden belicht.

Emotie

Zodra het Fri Yeye vrouwenkoor gekleed in traditionele kleurige kleding, een welkomstlied inzet, komt de emotie binnen, ook al verstaan de meesten van ons geen woord van wat ze zingen. 'Ze danken de aarde en heten álle gasten welkom', licht Mercedes Zandwijken toe. Na het lied wordt een bel geluid. Daarmee worden ook de spirits van de voorouders uitgenodigd, die van de tot slaafgemaakten én die van de plantagehouders, om bij deze tafel aanwezig te zijn. 'Voor de verzoening, want we moeten het sámen doen op deze aarde', aldus een van de zangeressen van het koor.

Michiel Keestra – filosoof, mede initiatiefnemer van de Keti Koti Dialoogtafel én partner van Mercedes Zandwijken – legt de spelregels uit. We krijgen straks vragen die we om beurten mogen beantwoorden. Als de een spreekt, is de ander stil. De spreektijd is beperkt tot twee minuten. Tussendoor worden ook veel stiltes in acht genomen om vragen en antwoorden goed door te laten dringen.

Bitter

Daarna zingt het koor een treurlied terwijl wij op een stukje kwasi bita kauwen. Dit is afkomstig van een boom die in Suriname groeit. En een ritueel om de bittere smaak van het slavernijverleden te ervaren. Het is geen fijne smaak, maar gelukkig is er ook heerlijke gemberlimonade waarmee we het bitter kunnen wegspoelen. Mercedes Zandwijken werd voor de Keti Koti Dialoogtafels geïnspireerd door de Seideravond, die aan het begin van het Joodse Pesach wordt gehouden. Met deze rituele maaltijd wordt het einde van de slavernij in Egypte herdacht en de tocht door de woestijn waarmee Mozes het Joodse volk naar het Beloofde Land leidt. Het bittere kruid is een van de vaste onderdelen van de Seidermaaltijd, de kwasi bita de Surinaamse tegenhanger bij de Keti Koti tafel.

Na het treurlied voeren we in koppels het kokosolie ritueel uit. We masseren om de beurt elkaars polsen in met dit vettige goedje. Een symbolische handeling om de pijn en littekens van het slavernijverleden te verzachten. Het is behoorlijk intiem om dit te doen met iemand die je niet kent. Maar het legt wel meteen een veilige basis voor de gesprekken die straks volgen.  

Kon na Leti

Maar eerst houden twee afgezanten van de witte en zwarte aanwezigen een Kon na Leti. Dat is een persoonlijk verhaal waarin ze vertellen hoe ze ‘tot het licht’ zijn gekomen.

Onno de Zwart, algemeen directeur van het Verwey-Jonker Instituut en als zodanig betrokken bij Kennisplatform Inclusief Samenleven, vertelt over zijn coming out als homoseksuele man. 'Ik wist op de middelbare school al dat ik op jongens viel. Maar ik vond het onnodig om dat expliciet in mijn omgeving bekend te maken. Dat hoefde toch ook niet als je hetero was?' Onno vertelde dat hij er uiteindelijk toch voor koos om zich als homoseksuele man bekend te maken. En dat hij later ook actief deelnam aan anti-discriminatie demonstraties. En aan voorlichting over AIDS/HIV. 'Omdat het belangrijk is om je in de openbare ruimte te manifesteren en je rechten op te eisen.' Na een activistische fase, is hij nu meer van het zoeken naar verbinding. Maar als hij met zijn vriend door het centrum van Rotterdam loopt en er wordt gewezen en gezegd: ‘daar lopen gays’, beseft hij dat acceptatie nooit helemaal vanzelfsprekend zal zijn. En dat hij zich zal moeten blijven uitspreken.

Mayke Kromhout, senior onderzoeker Inclusie bij Movisie, neemt ons in haar Kon na Leti mee naar de tijd dat ze net uit Suriname naar Nederland was gekomen. 'Mijn tantes werkten in verpleeghuizen met vrijwel alleen maar witte cliënten. En die zeiden recht in hun gezicht: ‘Ik wil een witte zuster’. Zij maakten dan altijd het grapje: ‘Maar een zwarte werkt ook, hoor’. Ik kreeg in die tijd ook vaak te horen dat ik zo keurig Nederlands sprak. Mensen hadden er geen idee van hoe denigrerend dat compliment was. Kenden de koloniale geschiedenis niet. Er waren toen ook vrijwel geen Surinaamse rolmodellen.' Daarom besloot Mayke om zich in te zetten voor het verspreiden van kennis over dat verleden. Dat doet ze door het leiden van wandelgroepen, die langs plekken en gebouwen van het koloniaal- en slavernijverleden voeren. 'Ik ben er trots op dat ik dat mag en kan doen.'

Kwetsbaar

Daarna trappen we af met de eerste dialoogvraag. We mogen elkaar vertellen over een belangrijke verandering in ons leven. Hoe we met deze verandering zijn omgegaan. Wat het ons heeft gekost en wat het ons heeft gebracht. Meteen de diepte in. Er worden levensverhalen uitgewisseld en het mooie is dat je door de strikte tijdsindeling en het stil zijn als de ander praat, veel sneller van hart tot hart spreekt. En ook meer gefocust bent op overeenkomsten, ook al ben je verschillend. De Keti Koti Dialoogregels zorgen voor een veilige inbedding waarin echte ontmoeting kan ontstaan. Dat wil niet zeggen dat je het overal met elkaar over eens hoeft te zijn. Door de wezenlijke uitwisseling ga je vanzelf dieper dan de discussie op standpunten. Hoofd én hart komen aan bod. En dat maakt dat polarisatie geen kans krijgt. Er wordt een ruimte geschapen waarin we kwetsbaar durven zijn. Ook als we verder gaan met dialoogvragen die gaan over racisme en het bestrijden daarvan.

Na afloop is niet alleen je maag gevuld met de smaakvolle maaltijd, maar de Keti Koti tafel biedt ook food for thought waarmee we verder komen in het onder ogen zien van ons verleden.