Bij tegenwind is bestuurlijke moed nodig

Bekijk de aftermovie

Voordat het inhoudelijke programma begon, peilde dagvoorzitter Olaf Stomp welke beroepsgroepen er zoal in de goedgevulde zaal vertegenwoordigd waren. In de zaal bleken werknemers van ministeries, gemeenten, kennis-, welzijns-  en maatschappelijke organisaties, COA, IND en een enkele journalist te zitten. 'Een mooie mix', constateerde de dagvoorzitter.

Het plenaire gedeelte van de jaarbijeenkomst werd afgetrapt met een videoboodschap van minister Karien van Gennip (CDA, Sociale Zaken en Werkgelegenheid). Zij liet zich inspireren door de titel van de bijeenkomst en hoe we er als samenleving voor staan na bijna één jaar oorlog in Oekraïne en tal van andere brandhaarden in de wereld. Ze had het over het ‘organiseren van begrip’ voor de vluchtelingen, die in ons land een veilig heenkomen zoeken. De minister benadrukte dat wij ons als ontvangende samenleving open moeten stellen voor de nieuwkomers, maar dat er van hen ook een inspanning verwacht mag worden. Het gaat volgens de minister om ‘verantwoordelijkheid van twee kanten’. Zij noemde de Oekraïners daarbij nadrukkelijk geen vluchtelingen, maar ontheemden. Dat is politiek. Dankzij die status hebben de Oekraïners in vergelijking met andere vluchtelingen meer privileges. Ze mogen bijvoorbeeld werken.

Wederkerigheid

De minister benoemde ook dat haar een samenleving voor ogen staat waarbij de talenten en vaardigheden van iedereen worden gezien. En dat het niet uit mag maken waar je wieg stond. Ze voegde daar realistisch aan toe dat dat nog niet altijd het geval is. De tweedeling in de samenleving groeit. Er staan teveel mensen aan de kant, terwijl de arbeidsmarkt schreeuwt om werknemers.

De kennis van KIS helpt van droom naar daad.

‘De gezamenlijke opgave is groot’, zei de minister. Dat is jargon voor de handen uit de mouwen, alle hens aan dek. Maar dromen van een mooiere toekomst en een samenleving met meer wederkerigheid en een arbeidsmarkt met meer inclusiviteit mag altijd. Minister Van Gennip benadrukte dat de kennis die KIS ontwikkelt, helpt om van droom naar daad te komen. Organisaties die bijvoorbeeld racisme en discriminatie op de werkvloer aan willen pakken, hoeven daarvoor niet zelf het wiel uit te vinden, maar kunnen gebruikmaken van alle kennis en tools die KIS ontwikkeld heeft.

Bekijk de videoboodschap

Distantie

Keynote speaker Leo Lucassen begon zijn verhaal met de vraag of er nog meer historici in de zaal zaten. Hij is hoogleraar arbeids- en migratiegeschiedenis en kijkt met wat meer distantie naar de actualiteit. De titel van de jaarbijeenkomst draaide hij behendig om: ‘Als het waait in de wereld, stormt het in Nederland’. Hij doelde daarmee op de oververhitte discussies over de vastgelopen opvang van asielzoekers in ons land. ‘Op social media wordt een heel alarmerend beeld geschetst. Asielzoekers en migranten worden daarbij voor het gemak op één hoop gegooid.’

Terwijl volgens Lucassen tien procent van de migratie in Nederland bestaat uit asielzoekers. En dat percentage is al veertig jaar behoorlijk constant. Natuurlijk komen er op de golven van oorlog, geweld en armoede het ene jaar meer vluchtelingen naar Nederland dan de andere. Tijdens corona was het relatief rustig. Door de oorlog in Oekraïne was het afgelopen jaar drukker. Maar, relativeert hij als historicus, in de jaren negentig van de vorige eeuw waren het er door de Bosnisch Servische oorlog veel meer. En toch werd daar minder giftig op gereageerd dan nu.

Sinds 9/11, de aanslag op de Twin Towers, worden migranten – en zeker moslims – afgeschilderd als de vijand, die onze ‘westerse’ manier van leven komen ondermijnen. Positief is dat 60 à 70 procent van de Nederlandse bevolking ondanks deze retoriek de opvang van vluchtelingen ‘vanzelfsprekend’ vindt.

Watermetaforen

Het maatschappelijk debat is nu geradicaliseerd en gepolariseerd, aldus Lucassen. ‘Er wordt in ‘watermetaforen’ over de opvang van asielzoekers gesproken: instroom en tsunami’. Maar staat het water ons echt aan de lippen? Is er wel een crisis?

Als er al sprake is van een crisis, dan is het een opvangcrisis, géén vluchtelingencrisis.

Niet als je naar de feiten kijkt, zegt Lucassen. En als er al sprake is van een crisis, dan is het een opvangcrisis, géén vluchtelingencrisis. ‘We hebben na de komst van de Syriërs in 2015 te snel de opvanglocaties weer gesloten. Dan moet je alles weer opbouwen als er een nieuwe groep komt en dan krijg je taferelen zoals afgelopen zomer in Ter Apel. Mensen die buiten op straat slapen. Om je voor te schamen.’

Nederland tekende in 1955 – een jaar voordat er zo’n 3500 Hongaarse vluchtelingen naar Nederland kwamen – het vier jaar eerder gelanceerde vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties. ‘Zolang onze handtekening onder dat verdrag staat, hebben we een verplichting om die belofte na te komen.’

Aannames

Lucassen ontzenuwt in sneltreinvaart allerlei aannames over vluchtelingen. Zoals dat we door de opwarming van de aarde aan de vooravond zouden staan van grote ‘stromen’ klimaatvluchtelingen. Die allemaal naar het relatief koele Europa komen. ‘Er zijn nu helaas al milieurampen genoeg en als je door overstroming of brand plotseling alles verliest, heb je meestal geen geld om nog een ticket naar Europa te betalen.’ Uit cijfers blijkt dat klimaatvluchtelingen vooral een veiliger heenkomen in de regio zoeken. Ruim 83 procent blijft zelfs in eigen land. ‘Dus de het opwarmen van de aarde heeft niet automatisch een toename van vluchtelingen naar Europa tot gevolg.’

Een andere hardnekkige misvatting die Lucassen rechtzet is dat Nederland meer doet aan de opvang van vluchtelingen dan de rest van Europa. ‘Sterker nog, wij presteren ónder het Europese gemiddelde.’ Op de site van Vluchtelingen Werk Nederland is te lezen dat Duitsland en Frankrijk samen bijna 47 procent van de asielaanvragen in Europa opvangen. Buiten de EU staat Turkije met stip genoteerd. Dat land ving bijna 3,8 miljoen vluchtelingen op, de grootste vluchtelingenbevolking ter wereld.
Lucassen sluit positief af. Het rapport Asielopvang uit de crisis dat de Adviesraad Migratie afgelopen zomer publiceerde, is geland bij Rutte IV. ‘In dat rapport staat dat vluchtelingen eerder moeten kunnen werken, de status aparte van de Oekraïners laat zien dat dat kan en goed is voor de integratie. En de spreiding van de opvang moet veel eerlijker. Het gaat om het tonen van bestuurlijke moed.’

Weerbaarheid

Dat bestuurlijke moed nodig is, daar weet Abdullah Pehlivan, programmacoördinator ‘Utrecht Zijn We Samen’, alles van.
‘Utrecht Zijn We Samen’ is een programma dat ruim zes jaar geleden werd gelanceerd om de weerbaarheid tegen polarisatie en radicalisering te vergroten. Dat doet de gemeente sámen met buurtteams, politie, scholen, vrijwilligers, migrantenorganisaties, sociaal makelaars, jongerenwerk en jongeren.

Vaak heeft de ‘mooiste stad van Nederland’ de wind in de rug. Maar soms steekt er een koude wind op. Zoals bij de tramaanslag in maart 2019. Of zit je als stad, zonder dat je het doorhebt, in het oog van een storm. Zoals in 2015 en 2016 bij de aanslagen in Parijs op de Bataclan en Charlie Hebdo en later die op de luchthaven Zaventem en op de boulevard van Nice. ‘In Utrecht hingen toen de vlaggen halfstok. We hadden niet door dat moslims in onze gemeente het gevoel hadden dat ze zich moesten verantwoorden. En toen er daarna ook aanslagen in Jemen en Kenia waren en de vlaggen niet halfstok hingen, werden we terecht gewezen op onze dubbele standaard. Dat heeft ons de ogen geopend en sindsdien zijn we voortdurend in gesprek met de diverse gemeenschappen in onze gemeente. Utrecht telt 170 nationaliteiten, dus je kunt je niet langer veroorloven om het westerse wereldbeeld altijd als uitgangspunt te nemen.’ Toen er in juni 2016 een aanslag was op de luchthaven van Istanbul, hing de vlag in Utrecht óók halfstok. ‘De Turkse gemeenschap was door deze geste zeer geroerd.’

Echt naar elkaar luisteren en investeren in bewustwording, is het fundament waarop je kunt terugvallen als er onverwacht een tornado opsteekt.

Door écht naar elkaar te luisteren en te investeren in bewustwording, leg je een fundament voor als er onverwacht een tornado opsteekt, bepleit Pehlivan. Hij vertelt wat je bij incidenten kunt doen. Bijvoorbeeld als er tijdens een herdenking de stilte wordt verstoord door een groepje jongeren dat ‘Allahu Akbar’ roept. Je kunt dan met maximale verontwaardiging reageren, niets doen, of oprecht luisteren naar deze jongeren en de gemeenschap waaruit zij komen. 'En met oprecht bedoel ik dan niet voor de vorm luisteren, maar echt naast iemand gaan staan. En proberen om vanuit diens perspectief te luisteren en te begrijpen wat diens leefwereld is. Zonder vooroordelen. Daarmee keur je het gedrag niet goed, maar kun je de beweegredenen misschien wel plaatsen.'

In Utrecht lijkt het te werken. Tijdens de aftrap van de festiviteiten voor het 900-jarig bestaan van Utrecht afgelopen zomer, viel hem op hoe relaxt de sfeer was. 'De stad staat er goed bij, dat geeft me een trots gevoel.'

Met een gesproken column waarin ze de opvang van Oekraïense Natasha vergeleek met de opvang van de Syrische Samir, sloot Sahar Noor, adviseur inclusie en diversiteit het plenaire deel van de Jaarbijeenkomst van KIS af.

Lees Sahars column

Workshops

Na een pauze gingen de deelnemers naar één van de tien workshops die werden gegeven. Men kon kiezen uit:

1. Complottheorieën, online discriminatie en polarisatie
2. Opvang en ondersteuning Oekraïense vluchtelingen
3. De invloed van het land van herkomst op de gemeenschap in Nederland
4. Ontmoeting in superdiverse wijken
5. Mensenhandel rond opvanglocaties
6. Draagvlak in wijken voor de opvang van vluchtelingen
7. Tegengaan van institutioneel racisme
8. Als het stormt in de wereld waait het ook in de wijken waar je werkt
9. Dubbele maat in de behandeling tussen groepen vluchtelingen
10. Buitenlandse inmenging tegen gendergelijkheid en acceptatie lhbti-personen

Na afloop van de workshops werd er geproost op een inclusief 2023!