Bruggenbouwers: hoe Nederlandse Roma-intermediairs de kloof dichten tussen gezinnen en instanties

Stichting Second Chance is er voor gemeenten en gezinnen met een Roma-achtergrond. De sleutelpersonen die voor de stichting werken, zorgen ervoor dat problemen sneller de-escaleren, dat gezinnen weer in rustiger vaarwater terechtkomen en dat de samenwerking tussen de gezinnen en instanties verbetert.

Het begon in 2020 met de pilot ‘Roma aan zet’. Nederlandse Roma-intermediairs hielpen in de gemeenten Ede, Lelystad, Zoetermeer, Almelo, Hengelo, Enschede, en Losser zo’n negentig gezinnen. Volgens Nicolic is in bijna alle gevallen de situatie aanzienlijk verbeterd. Sleutelpersonen kennen de gemeenschappen van binnenuit en hebben daardoor andere ingangen dan hulpverleners die ‘van buiten’ komen. Nicolic: ‘Roma hebben veel impact op Roma.’ Dit merken gemeenten en instanties, maar ook binnen de gemeenschappen leeft deze overtuiging steeds meer.

Door intermediairs in te zetten kunnen vaker uithuisplaatsingen worden voorkomen, net als problemen met de leerplichtambtenaar en politie. Nicolic: ‘Eigenlijk zijn we een beetje in shock hoe snel alles is gegaan. We zien kinderen en jongeren die weer naar school gaan. En volwassenen die ’s ochtends opstaan en naar hun werk gaan, of een eigen bedrijf hebben. Ook mensen van wie we dachten: die gaan nóóit veranderen. Sommige gezinnen waren door instanties opgegeven of er was geen contact meer mee te krijgen.’

Bij instanties durven Roma niet alles op tafel te leggen. Bij ons durven ze dat wel.

Veel machten en krachten

Het begint vaak klein, vertelt Nicolic. Een openstaande boete, geen boodschappen in huis, geen (geld voor) vervoer naar school. Maar dan stapelen problemen zich op. En dan speelt op de achtergrond soms een intergenerationeel (multi)probleem, waardoor sommige gezinsleden zorg gaan mijden. Zo kan een gezin steeds meer in de knel komen. Daarbij weten mensen niet goed welke mogelijkheden voor hulp er zijn. ‘Soms spelen er zo veel machten en krachten binnen de gemeenschap. Die kunnen alleen sleutelpersonen zien. Bij instanties durven Roma niet alles op tafel te leggen. Bij ons durven ze dat wel. Waardoor wij dan weer met instanties afspraken kunnen maken.’ Hulp begint vaak praktisch, zoals het regelen van vervoer van en naar school. Dan komt aan het licht dat er meer nodig is. Het hele gezin wordt dan betrokken, maar de focus ligt op (het onderwijs van) kinderen en hun toekomst.

Lokaal houdt een betrokken professional, zoals een wijkcoach, de regie over de situatie. Second Chance stemt met deze professional af wat er moet gebeuren. Vanuit de gemeente ontvangt de intermediair een onkostenvergoeding. Inzet van intermediairs wordt tot nu toe op vrijwillige basis gedaan.

Argusogen

Zelf werkte Juliano Nicolic ook als intermediair tussen Roma-families en gemeenten. Vanuit deze rol bouwde hij zijn intermediairsnetwerk op. Toen hij daar in 2021 mee begon, merkte hij dat er nog veel wantrouwen was tegen zijn aanpak, ook binnen de Roma-gemeenschappen, het werd met argusogen gevolgd. ‘Op feesten waar ik kwam, gingen mensen ineens weg. Ze dachten dat ik kwam spioneren of kinderen in de gaten ging houden. Regelmatig zijn we bedreigd, gechanteerd en lastiggevallen’. Voorheen waren potentiële sleutelpersonen terughoudend om zich te mengen in probleemsituaties, uit angst dat hun ‘goede naam’ zou worden aangetast door contact met instanties. Inmiddels is dit volgens Nicolic omgeslagen: steeds meer Roma, ook buiten Nederland, zijn overtuigd van de resultaten en willen zich inzetten als sleutelpersoon.

Voorheen kwamen vrijwel alle vragen bij Second Chance binnen vanuit gemeenten en instanties. Inmiddels is er een verschuiving: zo’n 30 procent van alle aanvragen komt nu vanuit de Roma-gemeenschappen zelf. ‘Vaak kent de gemeenschap ons niet, maar komen ze via-via in contact met ons. Ze krijgen het nummer van mensen die ook geholpen zijn door de stichting.’ Eerder kon schaamte mensen ervan weerhouden om hulp te vragen. Nu ziet Nicolic dat mensen sneller durven aankloppen, omdat bekend wordt dat gezinnen met vergelijkbare problemen óók hulp ontvangen van sleutelpersonen.

Zelfs op Europees niveau is het bekend wat we hier doen in Nederland, dus kun je nagaan hoe klein die wereld is. 

Matching

Second Chance zet ongeveer vijftien sleutelpersonen regelmatig in. Het team bekijkt per casus zorgvuldig wie bij welk gezin zou passen. Dat kan iemand uit de regio zijn of juist bewust iemand die verder weg woont. Naast locatie spelen ook andere factoren een rol zoals gender. Zo gaat een vrouwelijke sleutelpersoon niet alleen naar een afspraak met een man en gaat er bij afspraken met vrouwen altijd een vrouwelijke sleutelpersoon mee.

Als er niet direct een passende match is, zoekt de stichting contact met een (ver) familielid van het gezin waarover ‘goede dingen’ worden gezegd. Op deze manier komen regelmatig nieuwe sleutelpersonen in beeld. ‘Zelfs op Europees niveau is het bekend wat we hier doen in Nederland, dus kun je nagaan hoe klein die wereld is. Iedereen kent elkaar. Iedereen die we inzetten, is eigenlijk al landelijk of Europees bekend. Het zijn een soort Roma-rechters die worden gerespecteerd en waar echt naar wordt geluisterd bij problemen, ruzies of als gezinnen niet naar instanties willen luisteren.’ Er zijn situaties voorgekomen waarbij sleutelpersonen zelfs uit het buitenland zijn gehaald voor Nederlandse gezinnen. Ook waren er situaties waarbij een intermediair in het buitenland optrad omdat dat nodig was. De stichting houdt de gemeente op de hoogte over wie ze inzet. Ook de lokale casusregisseur (zoals een wijkcoach) is op de hoogte. Het verloop wordt altijd teruggekoppeld aan Second Chance.

Minder koudwatervrees 

Nu het succes van de sleutelfiguren toeneemt, merkt Nicolic dat de koudwatervrees bij gemeenten afneemt. ‘In het begin waren gemeenten een beetje schuw. Nu staan ze meer met elkaar in contact hierover en durven ze meer. Het vertrouwen bij gemeenten groeit dus ook.’ Op verzoek van gemeenten richt Second Chance zich niet meer uitsluitend op gezinnen met een Roma-achtergrond, maar ook op gezinnen met andere culturele achtergronden. Binnenkort wordt een nieuwe website gelanceerd waarop de sleutelpersonen te vinden zijn. Nicolic is trots op wat stichting Second Chance de afgelopen jaren heeft neergezet en kijkt met optimisme naar de  toekomst. Het heeft nog beter uitgepakt dan hij voor mogelijk had gehouden: ‘Als je me dit drie jaar geleden had verteld, dan had ik gelachen.’