Coronavirus en eenzaamheid bij migrantenouderen: tips

Uit de interviews met thuiswonende ouderen met een Marokkaanse achtergrond (allen behorende tot de eerste generatie Marokkaanse migranten) blijkt dat zij gevoelens van eenzaamheid amper expliciet bespreken met familie en anderen in hun sociale omgeving. Ze kaarten deze gevoelens niet aan omdat dit zou impliceren dat zij hun kinderen niet volgens de cultureel-religieuze traditie, waarin zij zélf zijn opgegroeid, hebben opgevoed ofwel geen goed contact met de kinderen hebben. In beide gevallen brengen ze zichzelf of hun kinderen in diskrediet tegenover de gemeenschap, waar veel ouderen veel waarde aan hechten. Een andere belangrijke reden dat eenzaamheid niet gemakkelijk bespreekbaar is, is dat ouderen hun kinderen niet willen belasten.

Ook in de huidige omstandigheden is de kans groot dat deze ouderen niet op eigen beweging eenzaamheidsgevoelens zullen aankaarten bij familieleden, vrijwilligers of sociaal professionals. Maar er is wel een ander sentiment dat zonder moeite geuit wordt: ‘el kant’, zo blijkt uit de interviews met de ouderen. Dit woord gebruiken de ouderen (zowel in het Marokkaans-Arabisch als in het Berbers) om een sentiment uit te drukken dat verveling, maar ook neerslachtigheid kan betekenen, afhankelijk van waar het accent door de oudere zelf wordt gelegd. Een oudere kan zich vervelen door gebrek aan sociale contacten (el kant als verveling). Maar een oudere kan ook een zwaar gevoel ervaren, doordat hij of zij alleen is (el kant als neerslachtigheid). Dit sentiment kan een aanknopingspunt bieden om (telefonisch) een gesprek met de oudere (en de mantelzorger) aan te gaan.

Tips om eenzaamheid te herkennen:

• Besteed aandacht aan hoe bepaalde woorden worden uitgesproken. In het geval van ouderen met een Marokkaanse achtergrond: wanneer je aan een oudere vraagt hoe het met hem of haar gaat, dan is het antwoord bijna altijd: ‘Het gaat goed.' Maar niet alleen de uitgesproken woorden zijn van belang om de werkelijke betekenis te vatten, ook de intonatie. Hoe wordt dit uitgesproken: blij, verdrietig of gelaten? Hoe is iemands gezichtsuitdrukking en andere non-verbale communicatie zoals lichaamshouding?
• Vraag goed door. Bij veel ouderen is er een sterk emotioneel taboe op ondankbaarheid. Met andere woorden: eenzaam of niet; de dankbaarheid wordt er niet minder op. Dit impliceert dat het van cruciaal belang is bij het werken met ouderen met een migratieachtergrond om door te vragen, zodat er een zo goed mogelijk beeld verkregen wordt van hun ervaringen, wensen en behoeften omtrent eenzaamheid, zorg en ondersteuning.

Taal

Ouderen met een migratie- of vluchtelingenachtergrond zijn op dit moment mogelijk extra kwetsbaar voor eenzaamheid omdat sommigen kampen met een taalbarrière. Het gevolg kan zijn dat belangrijke informatie hen niet bereikt, maar ook niet de vele mooie initiatieven die nu door heel het land worden opgezet. Denk aan het sturen van kaartjes naar ouderen.

Tips om de taalbarrière te overbruggen:

• Houd er rekening mee dat sommige ouderen niet kunnen lezen, soms beperkt Nederlands spreken en niet digitaal vaardig zijn. Vertaal dus noodzakelijke informatie rondom het coronavirus en zet sleutelfiguren in die de informatie bijvoorbeeld via filmpjes kunnen vertalen. De filmpjes kunnen dan opgenomen worden in de moedertaal van de ouderen en bijvoorbeeld via WhatsApp verspreid worden.
• Bied dus waar mogelijk informatie en voorlichting in eigen taal aan; mondeling geniet de voorkeur boven schriftelijk. Herhaling is hierbij ook belangrijk.
• Expertisecentrum Pharos heeft op haar website de adviezen en richtlijnen rondom het coronavirus in duidelijke taal op een rij gezet en ondersteund met heldere illustraties. Zowel over wat mensen kunnen doen om verspreiding te voorkomen als wat ze kunnen doen als ze klachten hebben. Naar de site van Pharos.
• Pharos ontwikkelde ook een checklist om een (gezondheids)gesprek aan te gaan met mensen die de Nederlandse taal beperkt beheersen. Naar de checklist.

Bereik

Uit het KIS-onderzoek onder ouderen met een Marokkaanse achtergrond, komt ook naar voren dat zij niet snel op eigen initiatief naar een activiteit gaan, maar deze wel enorm waarderen als ze eenmaal over de drempel zijn gestapt. Helaas zijn op dit moment alle dagbestedingen stopgezet, waardoor deze ouderen nog meer thuis komen te zitten. De beste manier om hen te bereiken (voor niet-essentiële zorg en begeleiding) is via de telefoon. Mantelzorgers of vrijwilligers uit de eigen gemeenschap, spelen hierbij een belangrijke rol. Denk daarbij ook na hoe deze (nieuwe) vrijwilligers ook na de coronacrisis structureel ingezet kunnen worden om deze ouderen te bereiken. Besteed aandacht aan (financiële) erkenning en waardering voor deze vrijwilligers.

Tip:

• Probeer begeleiding zoveel mogelijk telefonisch te laten plaatsvinden. Neem zelf het initiatief om deze ouderen te bellen.

Geloof

Bij alle Marokkaanse ouderen die zijn geïnterviewd ten behoeve van het KIS-onderzoek, speelt het geloof een grote rol in het dagelijks leven evenals hoe zij kijken naar het proces van ouder worden. De mannen bezoeken vaak dagelijks de moskee, vrouwen vaak elke vrijdag. Hun geloofsovertuiging kan ook een rol spelen in hoe ouderen op de coronacrisis reageren. Tugba Kaya, verpleegkundige en oprichter HPV Thuiszorg, verwoordde dit bij de tv-uitzending van De Nieuwe Maan op 20 maart als volgt: ‘Onze ouderen die zijn heel erg gelovig en geloven in het lot dat Allah voor hen bepaalt.’ Ze vertelt dat ze de dag voor de uitzending nog een discussie had met een cliënt die zijn handen niet wilde desinfecteren: ‘Op een gegeven moment zei hij: “als Allah het wil dan ga ik toch dood”.’ Met andere woorden: overlijden ligt niet in de handen van mensen, maar in de handen van God.

Tip:

• Kijk samen met moskeeorganisaties, gemeente en welzijnsorganisaties naar welke informatie beslist gedeeld moet worden met ouderen die de moskee bezoeken. Zorg dat de boodschap helder is (zowel qua taal als qua inhoud) en meerdere malen herhaald wordt via de kanalen van de moskee. De meeste moskeeën communiceren met hun achterban via nieuwsbrieven en sociale media, zoals WhatsApp en YouTube.

Benieuwd naar de resultaten van het onderzoek naar eenzaamheid onder ouderen met een Marokkaanse achtergrond? Houd onze website in de gaten. Het onderzoek verschijnt naar verwachting eind april.