Coronavirus vergroot isolement en gezondheidsrisico’s van zwangere statushouders
Zwangere statushouders zijn een erg kwetsbare groep in de geboortezorg. Door corona is hun isolement en kwetsbaarheid nog groter. Betere aansluiting bij hun leefwereld is nodig om deze nieuwe moeders en baby’s een goede start te kunnen bieden.
Je zou maar gevlucht zijn uit eigen land, nog kort in Nederland wonen en zwanger zijn; nog niet vertrouwd zijn met de Nederlandse geboortezorg en de taal nog niet goed spreken. De huisarts of verloskundige kun je niet verstaan, en zij jou evenmin. Dit is de situatie van veel zwangere nieuwkomers in Nederland. Bij hun zwangerschap en bevalling komen vaak meer complicaties kijken dan bij andere vrouwen in Nederland (meer info onderaan). Reden genoeg om bij zwangere statushouders er waakzaam op te zijn dat ze toegang hebben tot goede zorg en dat er een oogje in het zeil wordt gehouden. Zeker in deze coronatijd.
Drempel voor geboortezorg
Woont de zwangere in een asielzoekerscentrum, dan is ze goed in beeld. Binnen het azc zijn er medisch professionals die zich over haar ontfermen en die onderling goed samenwerken. Zij volgen daarbij de ketenrichtlijn geboortezorg asielzoekers. Heeft ze een verblijfsstatus en woont ze in de gemeente, dan valt ze onder de gebruikelijke geboortezorg. Ze is dan niet gelijk in beeld. De bedoeling is dat zij zich vroeg in de zwangerschap meldt bij de verloskundige. Deze volgt haar gezondheid en zwangerschap, tot ze thuis of in het ziekenhuis bevalt. Veel nieuwkomers weten nog niet hoe de geboortezorg in Nederland werkt en melden zich hierdoor vaak pas in een laat stadium van de zwangerschap bij een verloskundige. Ook van kraamzorg maken zij minder of zelfs geen gebruik. Uit onwetendheid en onbegrip (wat komt zo iemand doen?), maar ook doordat de eigen bijdrage een drempel vormt.
De eenzaamheid van zwangere vrouwen
We lezen in veel media hoe bezorgd en eenzaam zwangeren en jonge ouders door corona zijn. De angst om besmet te raken, zorgt ervoor dat zij minder snel aan de bel trekken als ze zich zorgen maken en dat ze liever niet in het ziekenhuis willen bevallen. Voor migranten geldt dat nog meer. Nieuwkomers die de taal nog niet spreken hebben bovendien minder toegang tot goede informatie over corona, gezondheid en zwangerschap. Tegelijk krijgen alle vrouwen nu minder ‘fysieke’ zorg. Gewoonlijk vindt de kraamzorgintake thuis plaats, bij vrouwen die voor het eerst zwanger zijn en bij zwangeren die de taal niet spreken. Hierdoor komen kwetsbare zwangeren al vroeg in beeld en worden mogelijk onveilige thuissituaties (bijvoorbeeld onveilig om de bevalling thuis te laten plaatsvinden) gesignaleerd. Door corona vinden deze huisbezoeken minder vaak plaats. Heeft een zwangere klachten als hoesten of koorts, dan vindt de verloskundige zorg nu op afstand plaats. Ook kraamzorg verloopt soms via beeldbellen.
‘Bij de huidige zorg op afstand bestaat het risico dat alarmsignalen worden gemist’, zegt gynaecoloog Peggy van der Lans van de werkgroep Geboortezorg Asielzoekers. ‘Wij benadrukken daarom deze adviezen aan geboortezorgprofessionals: geef actief informatie in de eigen taal en herhaal die, blijf gebruikmaken van professionele tolken en neem geen genoegen met ‘no-show’ of voicemail.’
Blijf gebruikmaken van professionele tolken
Hier stuiten we op een zwakke plek. Toenmalig minister Schippers van VWS schafte in 2012 de tolkenvergoeding in de zorg af, omdat nieuwkomers Nederlands moeten leren spreken. De drempel om een tolk in te schakelen is daardoor hoog. Vooral voor eerstelijns verloskundigen, kraamzorgorganisaties en zelfstandig kraamverzorgenden die deze kosten uit eigen zak moeten betalen. Ziekenhuizen hebben de tolkenvergoeding meestal wel geregeld. Toch blijken ook hier professionals lang niet altijd te weten dat ze de tolkentelefoon kunnen bellen als iemand aan het bevallen is die de taal niet spreekt.
Bij goede zorg hoort veiligheid en privacy
Rebecca Nott, verloskundige uit Ter Apel, biedt zowel zorg aan zwangeren in het azc als aan statushouders die in de gemeente wonen. ‘De overgang naar een zelfstandig bestaan in Nederland is groot. Deze nieuwe gezinnen weten de weg nog niet, hebben geen sociaal vangnet, spreken de taal nog niet. Hun basisverzekering is ontoereikend om ze goede zorg te kunnen bieden.’ Zo is er niet alleen geen tolkenvergoeding, maar ook geen vervoerskostenvergoeding naar het ziekenhuis. ‘Ziekenhuisbevallingen worden hierdoor bij statushouders vaak ingeleid.’ Een inleiding is een medische ingreep, die risico’s meebrengt voor moeder en kind. ‘Zodat de zwangere nog met de bus naar het ziekenhuis kan komen.’ Dat verloskundigen zijn aangewezen op tolkende partners of kennissen vindt Nott kwalijk. ‘Hoe kunnen wij zo een vermoeden van huiselijk geweld bespreekbaar maken? Bij goede zorg hoort veiligheid en privacy. Met een professionele tolk krijg je beter zicht op hoe het echt met iemand gaat.’
Aansluiten en wegwijs maken
Om nieuwe moeders in Nederland een goede start te geven, moeten we beter aansluiten bij hun leefwereld en behoefte. Het is belangrijk om ze wegwijs te maken in de geboortezorg. Ook moeten ze weten dat ze met vragen over de gezondheid en opvoeding van hun kind terechtkunnen bij de Jeugdgezondheidszorg (Centrum voor Jeugd en Gezin). Nott biedt zwangeren in het azc daarvoor groepsgewijze voorlichting aan, soms in het Engels en soms met behulp van een tolk: ‘Dat werkt zo goed voor deze vrouwen, die in hun cultuur gewend zijn dat vrouwen elkaar steunen bij zwangerschap, geboorte en opvoeding. Het is mooi om te zien hoe vrouwen hierdoor naar elkaar toetrekken en elkaar helpen. Het zou goed zijn als we dit soort groepen aan alle nieuwkomers konden aanbieden.’
Bij de interventies die voor kwetsbare zwangeren in de geboortezorg worden aangeboden, vallen de vrouwen die geen Nederlands spreken meestal buiten de boot. Een best practice is Centering Pregnancy voor Eritrese vrouwen in Amsterdam. Deze groepsgewijze, cultuursensitieve zorg wordt aangeboden door een verloskundige en een tweede begeleider die Tigrinya spreekt. In tien bijeenkomsten gaan de zwangeren met elkaar in gesprek over alle relevante thema’s met betrekking tot zwangerschap, geboorte en het leven met een kind in Nederland. (Bekijk video) Met de groepen die al liepen werden de bijeenkomsten online voortgezet. Dit om te voorkomen dat de deelnemers door corona verloskundige zorg gingen mijden en in een isolement zouden raken. Komende maand start een landelijke online-Centeringgroep van tien bijeenkomsten.
Tips & aanbevelingen voor wie met een zwangere nieuwkomer te maken heeft
- Ga na of zij al een verloskundige bezoekt. Zo niet, help haar om er een te vinden (Bieden de verloskundigenpraktijken in de omgeving bijvoorbeeld Centering Pregnancy aan?)
- Geef uitleg over de geboortezorg in Nederland en vertel dat ze met vragen over de ontwikkeling, gezondheid en opvoeding van haar kind straks terecht kan bij de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) - Centrum voor Jeugd en Gezin
- Laat Zanzu.nl zien: een website van Rutgers met in zestien talen (gesproken) informatie over seksuele gezondheid
- Bij vragen over en zorgen rond corona, verwijs naar de Corona Helpdesk Statushouders: een telefonische hulplijn voor nieuwkomers die vragen hebben over hun gezondheid en de crisismaatregelen. Getrainde vrijwilligers staan mensen vanuit huis te woord in het Arabisch of Tigrinya
- Begrijpelijke informatie over het coronavirus in eigen taal staat op Pharos.nl
- Help haar om aansluiting te vinden bij andere zwangeren en jonge moeders in de buurt of online
- Stimuleer de vorming van een sociaal netwerk
- Wees extra alert op psychische klachten, zeker bij alleenstaande moeders
- Maak je je zorgen over het gezin of over de zwangere? Neem contact op met de JGZ/Centrum voor Jeugd en Gezin. De jeugdverpleegkundige brengt dan een huisbezoek en gaat na wat de ouders nodig hebben. De JGZ is de verbindende schakel tussen geboortezorg, de zorg en ondersteuning in de wijk en GGZ
Aanvullende informatie
Vluchtelingen zijn internationaal de meest kwetsbare groep in geboortezorg
‘Deze vrouwen hebben een verhoogd risico op babysterfte, moedersterfte en complicaties en aandoeningen rond de zwangerschap en geboorte’, vertelt Simone Goosen, die onderzoek deed naar zwangerschapsuitkomsten en zorgbehoeften bij asielzoeksters. ‘De zwangerschap van asielzoeksters is vaak getekend door angst en stress. Ook gebruiken zij tijdens hun zwangerschap vaak geen vitamine D en foliumzuur. Nog maar net aangekomen in Nederland ontbreekt een sociaal netwerk. Zorgverleners en vluchtelingen spreken elkaars taal niet en asielzoekers zijn onbekend met onze gezondheidszorg.’ Ook andere risicofactoren komen bij vluchtelingen vaker voor: hiv-infectie, ervaring met seksueel geweld en vrouwelijke genitale verminking, tienermoederschap en psychische klachten zoals posttraumatische stressstoornis (PTSS) en pre- en postpartum depressie.
Uit cijfers van CBS blijkt dat het coronavirus mensen met een migratieachtergrond harder treft.
Meer informatie over Eritrese vrouwen in de geboortezorg
Om hoeveel vrouwen gaat het?
- Het aantal geboortes bij moeders met een vluchtachtergrond neemt de afgelopen jaren toe. Slechts een klein deel van hen woont ten tijde van de geboorte in een opvanglocatie van het COA (in 2015 waren dat 499 kinderen).
- In 2017 ging het in Nederland in totaal om 6.506 baby’s: hun moeders waren afkomstig uit Syrië (1987), Eritrea en Ethiopië (1040), Somalië (1029), Irak (988), Afghanistan (853) en Iran (579).
- Er zijn maar weinig gegevens over de geboortezorg van deze vrouwen In Nederland. Vanaf 2021 start een breed onderzoek naar de toepassing en uitkomsten van de Ketenrichtlijn Geboortezorg Asielzoekers. Ook wordt een toolbox ontwikkeld voor lokale zorgpaden voor geboortezorg aan statushouders.
Hoe zit het precies met tolkenvergoeding in Nederland?
- In 2012 schafte de overheid de brede regeling voor kosten van tolken in de zorg af, ondanks protesten van beroeps- en patiëntenorganisaties.
- Voor drie groepen is er een regeling die in de kosten van tolken voorziet: mensen die in de opvanglocaties van het COA wonen, slachtoffers van mensenhandel en vrouwen in de vrouwenopvang.
- Sommige ziekenhuizen dekken zelf de kosten voor de inzet van tolken.
- Sommige huisartsen kunnen kosteloos een tolk inschakelen via een Huisartsen Achterstandsfonds.
- De zorgstandaard integrale geboortezorg geeft aan dat waar nodig een tolk moet worden ingezet en dat de kosten geregeld zouden moeten worden.
(bron: Johannes Wier Stichting)
Tekst: Laura Jansma
Coronadossier
Dit artikel is onderdeel van een dossier waarin wij kennis verzamelen over het coronavirus. Heb jij een vraag die KIS kan beantwoorden? Tips of noemenswaardige initiatieven? Stuur dan een e-mail naar communicatie@kis.nl.