‘Cruciaal om met ouders vroegtijdig in gesprek te gaan’

‘We werken met een kwetsbare doelgroep’, zegt Marjan Torie van Kentalis, de landelijke organisatie die kinderen, jongeren en volwassenen ondersteunt die slechthorend, doof of doofblind zijn of een taalontwikkelingsstoornis (TOS) of communicatief meervoudige beperking hebben. Hoe kwetsbaar zij soms zijn, weet Torie heel goed. Ze is de coördinator van het Centraal Meld- en Consultatieteam Seksueel misbruik en kindermishandeling van Kentalis. Sinds 2004 kunnen de bijna 5.000 zorg- en onderwijsmedewerkers met zorgen en signalen bij het meldpunt terecht, zij helpen bij het zetten van de juiste stappen en het zoeken van de juiste hulp.

Regelmatig organiseert het meldpunt over uiteenlopende onderwerpen kennisbijeenkomsten, sinds corona vaak in de vorm van een webinar. Van loverboysproblematiek, ongeremd daderschap en onlangs huwelijksdwang en achterlating. Een belangrijk onderwerp, zegt haar collega Saskia Voortman, beleidsadviseur bij Kentalis. ‘Medewerkers denken soms dat dat bij ons niet voorkomt, maar dat is helaas niet zo.’  

Alleen achterblijven

Voortman: ‘We hebben al een paar keer te maken gehad met ernstige signalen, een meisje dat uit het buitenland zelf contact opnam met de klassenassistent. Toen is ook meteen het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating (LKHA) ingeschakeld.’ Torie: ‘Ouders met een dochter met een beperking zijn vaak dolgelukkig wanneer ze een partner voor haar vinden. Ze weten heel goed dat ze later misschien niet meer voor hun dochter kunnen zorgen.’ Het kan een reden zijn om een dochter of zoon in het buitenland uit te huwelijken. In sommige gemeenschappen hangt er nog een groot taboe rondom kinderen met een beperking. De angst dat zoon of dochter alleen achterblijft is groot.

Contact

Een andere melding kwam van een leerkracht die zich zorgen maakte over een leerling die mogelijk in het buitenland zou worden achtergelaten. ‘Dat is, na gesprekken met de ouders, voorkomen.’

Onderzoek

KIS deed eerder met het LKHA een verkennend onderzoek naar achterlating en ontwikkelde vorig jaar een toolkit voor professionals in en rond het onderwijs over het thema. Hierin zitten praktische tips voor leerkrachten of onderwijsprofessionals om achterlating bespreekbaar te maken met leerlingen. Na de zomervakantie worden zij vaak ineens geconfronteerd met een lege stoel in de klas.

Het is belangrijk dat onderwijsprofessionals kennis hebben om achterlating te signaleren

Achterlating is voor veel professionals een lastig en vaak nog onbekend thema, weet KIS-onderzoeker Eliane Smits van Waesberghe. ‘Het is heel goed dat organisaties zoals Kentalis hier aandacht voor hebben. We weten dat er al veel bij professionals in en rondom het onderwijs terecht komt, ze worden toch gezien als de poortwachter van de maatschappelijke problematiek. Tegelijkertijd is het zo dat achterlating vooral speelt bij jongeren die onderwijs volgen, daarom is het zo belangrijk dat professionals wel de kennis hebben om te signaleren.’

Eenvoudig is dat niet. Ouders hebben natuurlijk het recht om de woonplaats van hun kinderen te bepalen, maar dan moeten zij wel de verantwoordelijkheid nemen voor het welzijn en veiligheid van de kinderen. ‘Bij achterlating laten ouders dit soms na en in die gevallen voorzien zij niet in de basisbehoeftes van hun kind, zoals voeding, onderdak, onderwijs. In die gevallen wordt achterlating gezien als verwaarlozing, en dus kindermishandeling.’

Onvoorbereid  

Een belangrijk kenmerk is dat kinderen en jongeren niet voorbereid worden op het vertrek. Het betreft zowel jongens als meisjes tussen de 11 en 18 jaar. Dit onvoorbereide vertrek gebeurt vaak in combinatie met voorwendselen. Slachtoffers krijgen bijvoorbeeld te horen dat ze op vakantie gaan of op familiebezoek en hierdoor is sprake van een ‘onvrijwillige breuk met de sociale omgeving.’ Het betreft vaak gezinnen waar van alles kan spelen; variërend van schulden, huisvesting- en opvoedingsproblemen. Soms is er sprake van het ‘ontvluchten van hulpverlening’. Een dreigende melding bij Veilig Thuis kan een reden zijn om zoon of dochter in het buitenland achter te laten.

Melding

Samen met Tak Wai Lam van het LKHA werkte Smits van Waesberghe mee aan het webinar van Kentalis over achterlating, waar ruim dertig professionals aanhaakten. Professionals die zich zorgen maken over een leerling die nog in Nederland is, kunnen voor advies terecht bij het LKHA en bij lokale organisaties zoals Veilig Thuis. Is de leerling al in het buitenland dan kan er melding worden gedaan bij het LKHA, die met de casus aan de slag gaat. Gezien het verschil in nationale wet- en regelgeving is het vaak erg ingewikkeld wanneer een kind of jongere eenmaal de grens over is.

Experts vrezen dat achterlating - omdat het vaak zo moeilijk te achterhalen is - veel vaker voorkomt dan gemeld. Tak Wai Lam: ‘Het gebeurt niet alleen bij gezinnen met een Turkse, Marokkaanse of Noord-Afrikaanse achtergrond, maar bijvoorbeeld ook in de Chinese gemeenschap. Veelal gemeenschappen met een gesloten karakter, waar men de neiging heeft problemen binnen de familie op te lossen en die weinig gebruik maken van bijvoorbeeld laagdrempelige opvoedingsondersteuning.’

Onmacht

Saskia Voortman: ‘Achterlating komt vaak voort uit onmacht, omdat ouders zich geen raad weten met de opvoeding. Dat was voor mij wel een eyeopener. Je gaat heel snel uit van het slechte van de ouders, maar de meeste ouders hebben het beste met hun kinderen voor. En dan is er soms ook nog de druk van de familie die zegt dat dit de beste oplossing is.’

In het geval van de doelgroep van Kentalis, speelt schaamte over een beperking soms ook nog een rol. Marjan Torie: ‘Het is daarom zó belangrijk om vanuit empathie in gesprek te gaan met de ouders. Dat geldt bij zoveel onderwerpen; wees niet veroordelend. Probeer ouders te begrijpen hoe ze tot deze keuze zijn gekomen en dan is er ruimte voor een gesprek.’

Volgens de twee professionals is het belangrijk om voor dit soort onderwerpen regelmatig aandacht te blijven vragen. ‘Professionals die net een vergelijkbare casus hebben gehad of een webinar hebben gevolgd, zijn extra alert. Maar na een tijdje zakt dat in de waan van de dag toch weer weg. Het is belangrijk om de voelsprieten scherp te houden.’

Fotograaf: Martijn Beekman