Cultuursensitieve jeugdhulp en opvoedondersteuning
Cultuursensitief werken is een dynamisch proces en daarom lastig om op duurzame wijze te verankeren in beleid. Communicatieproblemen en cultuurverschillen maken het moeilijk voor hulpverleners om kwetsbare gezinnen tijdig te bereiken en goed bij hun leefwereld aan te sluiten. KIS bracht op 25 november in Nijmegen 140 professionals en (vrijwillige) hulpverleners uit de regio Oost-Nederland samen tijdens de bijeenkomst over cultuursensitieve opvoedondersteuning en jeugdhulp.
Het doel? Praktische tools en concrete tips geven om cultuursensitief werken te bevorderen en effectief om te gaan met diversiteit.
‘In Nijmegen zijn er ontzettend veel mooie initiatieven op het gebied van cultuursensitief werken. Daar mogen we trots op zijn.’ Met deze woorden opent Grete Visser, wethouder in Nijmegen, de bijeenkomst. ‘Daarom waren wij ook graag bereid deze bijeenkomst van KIS hier mogelijk te maken! Eigenlijk zou inclusieve zorg vanzelfsprekend moeten zijn in Nijmegen. Juist als je kijkt naar de diversiteit aan culturen binnen de wijken. Die diversiteit is een feit en het is eigenlijk vreemd dat een dergelijke dag anno 2019 nog steeds nodig is. Hopelijk is dit over tien jaar niet meer zo. Dat is mogelijk als we uitgaan van onze eigen kracht.’
Toolboxen diversiteitsensitief werken in de jeugdzorg
In een superdiverse samenleving is het belangrijk dat mensen die in de jeugdzorgsector werken goed omgaan met culturele of religieuze verschillen. KIS maakte in 2023 twee handige toolboxen waarin makkelijk te zoeken is. Iedereen die in de jeugdzorg werkzaam is en aan de slag wil met diversiteit en inclusie, kan hier terecht om passende trainingen of tools te zoeken.
In een panelgesprek met dagvoorzitter Hans Bellaart van KIS delen Züleyha Sahin (Netwerk Cultuursensitief Werken) en Fayzal Zouay, Aïcha Kerkri en Haiat Abdalla Mahamed (intercultureel consulenten van Bindkracht 10 Nijmegen) hun ervaringen.
Netwerk Cultuursensitief Werken
Züleyha Sahin is een van de initiatiefnemers van het Nijmeegse Netwerk Cultuursensitief Werken. Het Netwerk is in 2015 opgezet. De kerngroep bestaat uit een aantal deskundigen, die elk vanuit een andere culturele achtergrond en expertise advies geven. Dat blijkt een groot succes. Sahin: ‘Professionals in de zorg, welzijn en het onderwijs weten het netwerk steeds beter te vinden.’
Het netwerk speelt daarmee in op een actuele vraag. Sahin: ‘Soms blijft het bij een telefonisch consult, in andere gevallen schuift er iemand van het netwerk ook bij een gesprek aan. Dat is afhankelijk van de hulpvraag. De handelsverlegenheid bij zorgprofessionals is vaak groot. Juist door de onbekendheid met een bepaalde culturele groep zijn hulpverleners terughoudend.
Daarom is het vergroten van bewustzijn heel belangrijk’, benadrukt Sahin. ‘Ik zet mij actief in om het bewustzijn rondom cultuursensitief werken te vergroten. Het Netwerk is inmiddels vier jaar actief, en er sluiten nog steeds organisaties en professionals aan.
Cultuursensitief werken moet zich als een olievlek uitbreiden over de organisatie. Dat kost tijd, maar is niet onmogelijk
Ondersteunende rol
Het is belangrijk om te onthouden dat er drie spelers in het ‘spel’ zijn, vervolgt Sahin. ‘De aanmelder, de partij om wie het gaat, en wij. De neutrale partij. Het Netwerk neemt niet de zorg of hulpverlening over, dat is belangrijk om te noemen. Als het zover is, dan trekken we ons terug.’
Dat geldt ook voor de interculturele consulenten. Zij spelen een ondersteunende rol in het proces. Fayzal Zouay is teamcoördinator en Aïcha Kerkri en Haiat Abdalla Mahamed zijn beide intercultureel consulent bij Bindkracht 10 Nijmegen.
Bindkracht 10
Bindkracht10 bestaat uit een netwerk van professionals en vrijwilligers dat jeugdhulpverleners helpt barrières weg te nemen en onderlinge verschillen te verkleinen. Het grootste deel van de consulenten van Bindkracht10 werkt op vrijwillige basis. ‘In specifieke gevallen of voor specialistische vragen wordt er een beroepskracht ingezet’, legt Zouay uit. Bindkracht10 werkt onder meer samen met Sterker Sociaal Werk, GGD en het Netwerk Cultuursensitief Werken.
Cultureel vertalen
Zouay: ‘Onze rol is om te ondersteunen, zodat er passende hulp kan worden gezocht. Uiteindelijk word je door de professionele hulpverlener geholpen, wij dragen bij aan dat proces.’ Zo kan een consulent bijvoorbeeld optreden als tolk. ‘Vaak is het financieel niet haalbaar om een professionele tolk in te zetten. Deze rol kan een consulent op zich nemen’, licht hij toe. ‘Maar, als consulent denk je mee en stel je ook vragen. Dat doet een tolk niet. De intercultureel consulent verleent dan eigenlijk een tolkendienst met ‘extra service’, voegt hij glimlachend toe. ‘Want het is belangrijk dat je niet alleen tolkt, maar ook cultureel vertaalt.’
Juist door de onbekendheid met een bepaalde culturele groep zijn hulpverleners terughoudend
Zouay: ‘Cultuursensitiviteit is zoveel meer dan etniciteit en cultuur. Het is per persoon en situatie verschillend wat er passend is. Het gaat niet alleen over migranten. We helpen bijvoorbeeld ook autochtone gezinnen.’
Overbruggen
De consulenten helpen de gezinnen de stap naar professionals te overbruggen. Dat begint soms heel basaal. Kerkri: ‘Een client had nog nooit de bus genomen. Ze kwam niet vaak buiten en was afhankelijk van haar man. Ik daagde haar uit om met de bus naar onze afspraak te komen. Ze vond het heel spannend, maar ze heeft het toch gedaan. Als consulenten helpen we mensen over drempels en stimuleren hen zodat ze nieuwe stappen durven te nemen.’
Toegankelijkheid
Abdalla Mahamed voegt toe dat het ook om toegankelijkheid van de zorg gaat. ‘Er heerst veel angst. Cliënten zien hulp vaak als ‘bemoeienis’. Het voelt als een straf in plaats van een oplossing’, vervolgt ze. ‘Zij zijn bang dat de kinderen worden ‘afgepakt’’. ‘Dit is op te lossen door een basis van vertrouwen te leggen en duidelijkheid te geven.’ Het lastige is dat hulpvragen vaak in een laat stadium komen, waardoor situaties kunnen escaleren.’
‘Als je duidelijkheid creëert, uitlegt welke rol ouders hier zelf in spelen en aangeeft dat ze op tijd hulp kunnen vragen, zijn veel problemen makkelijker op te lossen.'
Werkwijze ontwikkelen
Sahin: ‘Kijk je werkwijze kritisch na vanuit een diversiteitsperspectief. Cultuursensitief werken is ontzettend breed. In de kern gaat het om blinde vlekken waar je je niet van bewust bent. Het gaat om het bewust kunnen inschatten van culturele verschillen. En daarbij moet je ook aan andere aspecten denken, zoals hoe je iemand benadert en hoe je organisatie in elkaar steekt.’
Hans Bellaart: ‘Cultuursensitief werken staat gelijk aan goede jeugdhulp, dit geldt voor alle gezinnen. Je moet goed aansluiten op de leefwereld en ‘naast’ iemand gaan staan. Cultuursensitief werken vraagt een verandering in werkwijze en vereist bepaalde vaardigheden. Een duurzame ontwikkeling lukt alleen als de organisatie bereid is om kritisch te kijken naar hun werkwijze en te onderzoeken hoe cultuursensitief werken duurzaam verankerd kan worden. Dat geldt voor het uitvoerend werk, maar ook voor het managementniveau.
Hij besluit: ‘Cultuursensitief werken moet zich als een olievlek uitbreiden over de gehele organisatie. Dat kost tijd, maar is niet onmogelijk.’
Workshops
Na het panel volgden vier workshops rondom de volgende thema’s:
• Intercultureel vakmanschap: In de jeugdhulp en opvoedingsondersteuning krijgen professionals regelmatig te maken met cliënten die een ander referentiekader hebben. Hoe kunnen professionals omgaan met culturele en religieuze verschillen? Hoe kun je verschillen overbruggen en welke competenties heeft de professional hiervoor nodig? Dit vraagt onder meer om zelfreflectie en deskundigheidsbevordering aan de kant van de hulpverlening. KIS ontwikkelde eerder de module Intercultureel Vakmanschap.
• Verbeteren toegankelijkheid samen met sleutelpersonen: Samenwerking tussen professionals en sleutelpersonen kan sterk bijdragen aan de toegankelijkheid van reguliere hulpverlening en opvoedingsondersteuning. Sleutelpersonen moeten daarom in een vroeg stadium worden ingezet.
• Omgaan met verschillende waarden in de opvoeding: Ouders met een migratieachtergrond hebben naast reguliere opvoedvragen ook vragen, ervaringen of referentiekaders die te maken hebben met hun positie als migrant. Hulpverleners moeten zich bewust zijn van de specifieke invalshoeken of ervaringen die belangrijk zijn in de levens van ouders met een migratieachtergrond. KIS ontwikkelde een methodiek om teams bewust te maken van de specifieke invalshoeken of ervaringen die belangrijk zijn in de levens van veel ouders met een migratieachtergrond.
• Cultuursensitieve werkwijze verankeren in de organisatie: Dit onderwerp liep als een rode draad door de bijeenkomst. In de workshop zijn een vijftal tips geformuleerd om methodisch en cultuursensitief te werken:
- Wees bewust van de beperkingen van generieke methodes
- Verwerk cultuursensitieve elementen in de reguliere vragenlijsten en methodieken (zoals vragen uit het cultureel interview)
- Maak gebruik van tools die passen in een cultuursensitieve benadering zoals ‘beschermjassen’, ‘levenslijn’ en ‘genogrammen’.
- Maak tijd voor informeel contact met de cliënt, zorg voor een vertrouwensbasis
- Ontwikkel de werkwijze vanuit een multi-etnisch team
KIS organiseerde deze bijeenkomst in samenwerking met de gemeente Nijmegen, netwerk cultuursensitief werken, Bindkracht 10 Nijmegen, Sensa Zorg en VNG Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd.
Auteur: Dyonne van Haastert
Meer informatie?Neem contact op met:
