‘De aandacht voor Srebrenica mag niet vervagen’

‘Srebrenica is Nederlandse geschiedenis’. Deze boodschap wil het collectief Bosnian Girl, bestaande uit Emina Ćerimović, Arna Mačkić, Ena Sendijarević en Daria Bukvić, verankeren in het collectieve geheugen van Nederlanders. Begin juli dit jaar lanceerden zij de campagne Srebrenica is Nederlandse geschiedenis. 25 jaar na de genocide op 8.373 moslimmannen en –jongens. KIS sprak met Emina Ćerimović over de campagne, het belang van hun boodschap en over hoe Srebrenica herdacht moet worden.

Geschreven door: Dyonne van Haastert
Artikel
Jeugd en opvoeding
Robin de Puy

Emina: ‘Mijn interesse voor Srebrenica ontstond toen ik 16 was. Tijdens een les maatschappijleer leerde ik over de grootschaligheid van de oorlogsmisdaden die daar gepleegd zijn en over het feit dat dit gebeurde in aanwezigheid van Nederlandse militairen. Dit triggerde mij om nader onderzoek te doen naar wat daar precies is gebeurd en wat de rol van Nederland was. Deze geschiedenis vormt een rode draad door mijn leven. Het is van invloed op mijn grondwaarden als mens, maar is ook bepalend geweest voor mijn studiekeuze en de wijze waarop ik mijn werk* uitvoer, bovenal met welk moreel kompas ik dat doe.’

Bosnian girl

‘Toen ik Arna, Ena en Daria ontmoette voelde ik herkenning. We hebben alle vier een Bosnische achtergrond en worden ieder mede vanuit die achtergrond gedreven. Daar vinden we elkaar in. We zijn alle vier overtuigd van de urgentie en het feit dat deze geschiedenis verankerd moet worden in het Nederlandse geheugen. Die basis is er, het belang hoeven we niet aan elkaar uit te leggen.’


Van links naar rechts: Emina Ćerimović, Ena Sendijarević, Arna Mačkić en Daria Bukvić. Foto door Robin de Puy.

‘Enkele maanden voor de 24e herdenking van genocide in Srebrenica, ontstond het idee voor Bosnian Girl. Door onze krachten te bundelen, vanuit zowel de maatschappelijke als culturele sector, hebben we vervolgens een manifest geschreven en de campagne en petitie gelanceerd.’

Herinnering levend houden

‘De aandacht voor de gebeurtenissen in Srebrenica is tanende, het lijkt te vervagen in het collectieve geheugen van de Nederlandse samenleving. In het jaar dat we 75 jaar vrijheid vieren is er weinig bewustzijn over de laatste genocide in Europa. Die slechts 25 jaar geleden heeft plaatsgevonden en is gepleegd op etnisch-religieuze Bosnische moslims. De verantwoordelijkheid voor de herdenking van de Srebrenica genocide ligt met name op de schouders van nabestaanden en het nationaal herdenkingscomité. Deze signaleringen riepen een bepaalde urgentie bij ons op. De aandacht voor deze genocide mag niet vervagen.’

'Nederland heeft extra verantwoordelijkheid om de herinnering aan de genocide levend te houden'

‘De belofte van ‘nooit weer’ na de Tweede Wereldoorlog, waar de Europese Unie en haar waarden, zoals afspraken over mensenrechten, op zijn gebouwd, is gebroken in Srebrenica. De genocide gebeurde in de fysieke aanwezigheid van de internationale gemeenschap in de vorm van het Nederlandse VN-bataljon Dutchbat. Srebrenica is destijds door de VN uitgeroepen tot ‘safe area’. Dutchbat hoorde de enclave en haar inwoners te beschermen, maar faalde hierin. Dat dit gezamenlijke trauma niet in het collectieve Nederlandse geheugen beklijft, is daardoor onaanvaardbaar. Maar ook vanwege de ruim 60.000 Bosnische Nederlanders die deze geschiedenis in zich dragen en inmiddels in Nederland wonen en geworteld zijn. Daarnaast huisvest Nederland de internationale gerechtshoven in Den Haag. Deze hoven hebben erkend dat in Srebrenica een genocide is gepleegd en hebben de verantwoordelijke hoogste oorlogsmisdadigers berecht. Nederland heeft om al deze redenen een extra verantwoordelijkheid om de herinnering aan de genocide levend te houden. Juist nu verschillende tendensen van systematische Srebrenica genocide-ontkenning op internationaal niveau steeds zichtbaarder en invloedrijker worden.’

Gezamenlijke verantwoordelijkheid

‘Als er al aandacht voor Srebrenica is, wordt er vaak vanuit een eenzijdig perspectief over gesproken, namelijk vanuit de beleving van de Dutchbat-soldaten. Uiteraard moet er ruimte zijn voor hun narratief, maar dat is niet het volledige verhaal. Belangrijker nog zijn de persoonlijke verhalen van de omgekomen mannen en jongens en van de nabestaanden. Die zijn nu onderbelicht en moeten meer aandacht krijgen. Het is noodzakelijk om op die manier bij te dragen aan de erkenning van het leed en onrecht dat hen is aangedaan. Zodat verzoening tussen alle betrokken partijen te realiseren is. Alleen door structurele erkenning van alle leed en de gezamenlijke verantwoordelijkheid als samenleving om Srebrenica te herdenken, wordt het voor de betrokkenen mogelijk om hun trauma te verwerken.’

'Het is van belang dat we realiseren dat genocide weer kan gebeuren'

‘Aandacht voor Srebrenica blijft vaak hangen in de verantwoordelijkheidsvraag. Het is vanzelfsprekend van groot belang dat de verantwoordelijkheidsvraag wordt besproken. Om de complexiteit echter te begrijpen, is een diepere reflectie nodig op de mechanismen die de genocide mogelijk hebben gemaakt, en de oorsprong van deze mechanismen. Deze reflectie ontbreekt in het huidige debat. Er zijn bepaalde voorwaarden nodig om een genocide uit te kunnen voeren, en verschillende actoren dragen op verschillende manieren bij aan deze omstandigheden. Zo ook in Srebrenica. De eerste fase van elke genocide is de classificatie van groepen. Opeenvolgende mechanismen zijn dehumanisatie, het voeden van polarisatie en het zaaien van haat. Het herkennen en begrijpen van deze processen in de huidige tijd en samenleving maakt dat we kunnen anticiperen op escalatie in de toekomst.’

‘Al hebben we in Nederland een gezonde democratische rechtsstaat waar ik veel vertrouwen in heb, is het van belang dat we realiseren dat genocide weer kan gebeuren. Daarom moeten we gezamenlijk en actief strijden tegen dehumanisatie en het zaaien van haat. Alleen zo leren we daadwerkelijk van het verleden. Dat vraagt om een shift in denken. Media, het parlement, de wetenschap, het onderwijs. Iedere institutie draagt die verantwoordelijkheid, net als iedere burger.’

Petitie ter mobilisatie

‘De aandacht die onze campagne heeft gegenereerd rondom de herdenking op 11 juli 2020, willen we in het langetermijngeheugen opnemen. Met de petitie willen we politieke en maatschappelijke actoren mobiliseren om het bewustzijn over deze geschiedenis in verschillende publieke domeinen structureel te verankeren. Met de petitie tonen we het draagvlak aan en kunnen we het gesprek aangaan (red. bijna 17.000 keer getekend). We willen de nabestaanden hierin ontlasten en hen steunen, zonder hun leed toe te eigenen. Zij gaan over de inhoud en vormgeving, wij zijn de megafoon.’

'Een duurzame verankering draagt bij aan het voorkomen van herhaling'

‘Srebrenica is een donkere bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. Het moet dienen als een belangrijke les om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt. Een duurzame verankering draagt bij aan het voorkomen van herhaling. Maar, dat kan alleen als je op inclusieve wijze herdenkt. Alleen door de (etnisch-religieuze) scheidslijnen die zijn aangewakkerd om het geweld mogelijk te maken te ontstijgen, kan je breken met het geweld uit het verleden.’

‘Niet alleen vanuit de Bosnische-Nederlandse gemeenschap, maar ook van daarbuiten krijgen we veel reacties. Mensen geven aan zich gesteund te voelen en halen kracht uit ons initiatief. We voelen dankbaarheid, vanuit de nabestaanden en de gemeenschap. Dat heeft ons het meest geraakt. We zijn heel tevreden met de impact die we tot nu toe hebben gemaakt. Het is een concretisering van een hele lange behoefte om iets te doen. En het geeft geruststelling; Srebrenica wordt niet vergeten.’

 

img_1640.jpg

Portret van Emina Ćerimović, foto door Frank Ruiter.

*Emina is werkzaam als beleidsmedewerker voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, voor de Directie Samenleving en Integratie, waar ook Kennisplatform Inclusief Samenleven onder valt.

1. Srebrenica

De genocide in Srebrenica voltrok zich op 11 juli 1995. Nationalistische (Bosnisch-)Servische (para)militairen vermoordden in slechts enkele dagen 8.372 Bosnische moslimmannen en minderjarige jongens die in de door de Verenigde Naties uitgeroepen ‘veilige enclave’ hun toevlucht hadden gezocht. De enclave stond onder bescherming van het Nederlandse VN-bataljon Dutchbat. De gebeurtenis in Srebrenica is de grootste genocide in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog.

2. Srebrenica is Nederlandse geschiedenis

Srebrenica is Nederlandse geschiedenis is een campagne die aandacht vraagt voor de Srebrenica genocide, de rol van Nederland en de 25-jarige herdenking hiervan in Nederland.

3. Manifest & tijdelijk fotomonument

In het manifest zijn drie doelen zijn geformuleerd:

  • Een nationaal monument in Den Haag
  • Structurele financiële overheidsbijdrage voor de jaarlijkse herdenking
  • Meer aandacht voor Srebrenica in het onderwijs, met aandacht voor verschillende perspectieven

Ook is er een tijdelijk fotomonument van 25 portretfoto’s, gemaakt door fotograaf Robin de Puy die 25-jarige Bosnische Nederlanders vastlegde. Vanaf 5 september tot en met 18 oktober is het tijdelijk monument te zien aan de kade bij Framer Framed in Amsterdam. Ook is er een online platform met een korte campagnefilm, filmprogramma’s in samenwerking met het IDFA en Eastern Neighbours Film Festival en verschillende publicaties over Srebrenica. De petitie is hier te tekenen.