‘De druk om te trouwen is soms heel subtiel’

Het is een gemengd gezelschap dat op donderdagochtend 15 december in het Stadskantoor in Utrecht bij elkaar komt. Medewerkers van wijk- en jeugdteams vormen de grootste groep. Er zijn ook mensen uit het onderwijs, van de politie en de gemeente. En medewerkers van Veilig Thuis, Samen Veilig en de vrouwenopvang. De Utrechtse wethouder van Welzijn en Maatschappelijke ondersteuning, Kees Diepeveen, is tevreden met de aanwezigheid vanuit de verschillende beroepsgroepen: ‘Het is belangrijk dat partijen die elkaar hierin professioneel ontmoeten elkaar weten te vinden.’ Migrantenorganisaties spelen volgens hem een grote rol omdat zij toegang hebben tot de vaak gesloten gemeenschappen waarin het probleem speelt. Dat juist deze groep vandaag afwezig is, betekent werk aan de winkel voor de gemeente, vindt Diepeveen. ‘Wij gaan daar achteraan.’

Een moetje

Huwelijksdwang speelt echter niet alleen in migrantengemeenschappen. Zo wordt in gesprek met de zaal ook de bible belt genoemd, waar soms sprake is van niet-vrije partnerkeuze. En het is nog helemaal niet zo lang geleden dat er in Nederland bij een ongeplande zwangerschap meteen getrouwd moest worden – een 'moetje' heette dat toepasselijk. ‘Huwelijksdwang is een glijdende schaal’, vertelt Bakker. ‘Sociale druk kan zich op verschillende manieren uiten en soms heel subtiel zijn. Daar moet je je als professional bewust van zijn.’ Tak wai Lam van het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating (LKHA) beaamt dat. ‘Is het huwelijk gedwongen of gearrangeerd? Dat is een grijs gebied. Psychische druk is vaak lastig te definiëren. Je moet dus goed doorvragen hoe een huwelijk tot stand komt. Wie heeft het initiatief genomen, hoe is het proces gegaan? Was er ruimte om “nee” te zeggen? Durft iemand dat?’

Definitie, omvang en gevolgen in factsheet huwelijksdwang

Advies

Lam, ook specialist in de aanpak van eergelateerd geweld, vertelt dat men bij het LKHA ook terecht kan voor informatie en advies. En naast workshops en presentaties geven ze ook coaching on the job. ‘Als je iemand begeleidt en je vermoedt dat er sprake is van huwelijksdwang, neem dan contact met ons op. We kunnen telefonisch advies geven.’ Lam stelt dat je moet realiseren dat bijna alle ouders het beste voor hun kind willen. ‘Vertel ze dat huwelijksdwang kan resulteren in huiselijk geweld en kindermishandeling. Leg ze ook uit dat huwelijksdwang in Nederland strafbaar is. Dit argument kunnen zij zelf ook gebruiken naar hun familie als zij door hen onder druk staan.’ In welk stadium de verloving is, bepaalt heel erg de onderhandelingsruimte, vertelt Lam. ‘In een vroeg stadium valt er vaak nog wel te praten. Onderzoek daarom waar nog mogelijkheden liggen. Zijn er al afspraken met de familie, ligt de keuze voor deze jongen al vast?’

De Afghaanse Sonita vraagt met deze rapvideo aandacht voor uithuwelijking van vrouwen en meisjes. Deze clip werd getoond tijdens de bijeenkomst.

LKHA of Veilig Thuis?

Wanneer bel je eigenlijk het LKHA en wanneer Veilig Thuis? Die vraag leeft bij de deelnemers, zo blijkt tijdens het panelgesprek onder leiding van Diny Flierman (LHKA) met Tak wai Lam, Hilde Bakker en Melissa de Groot (Veilig Thuis Utrecht). Lam: ‘Eerst bel je Veilig Thuis, die kunnen je helpen met de gesprekken. Zij kunnen ook nagaan of de familie al bij hen bekend is.’ Wat Veilig Thuis verder kan doen, hangt van de leeftijd van het slachtoffer af. Meerderjarigen kunnen ze helpen om keuzes te maken, door alle opties neer te leggen en aan te geven waar ze ondersteuning bij kunnen krijgen. De Groot vult aan: ‘Veilig Thuis heeft een crisisteam en is 24 uur per dag bereikbaar. We hebben direct contact met de politie en zelf ook onderzoeksbevoegdheid.’ Als een slachtoffer naar het buitenland dreigt te gaan of als een slachtoffer al in het buitenland is, dan neem je contact op met het LKHA. Ook als er sprake is van complexe casuïstiek waarover je advies wilt.

Volgens De Groot hoef je niet bang te zijn dat je de grip verliest zodra je een melding doet: ‘We hebben een adviesfunctie, maar nemen het niet van je over.’ Uit de zaal komt bijval. Een schoolmaatschappelijk werker kreeg te maken met een leerling van wie de resultaten ineens achteruit gingen. Het bleek om uithuwelijking te gaan. ‘Ik heb toen Veilig Thuis gebeld, die zijn binnen een paar dagen langs gekomen voor een gesprek. De regie bleef in mijn handen, maar nu kon ik de verantwoordelijkheid delen met een deskundige op dit gebied, wat ik heel prettig vond. Zelf hield ik het contact met de student en kon op school haar veiligheid monitoren.’

Preventie

Tot slot wordt gesproken over preventie. Hilde Bakker vertelt over de voorlichtings- en dialoogbijeenkomsten die verschillende organisaties voor migranten organiseren voor gemeenschappen waarbinnen huwelijksdwang veel voorkomt. Men wil daarmee informatie over het recht op vrije partnerkeuze geven. Duska Sabljic van Veilig Thuis vult aan dat hun organisatie voorlichting geeft op scholen en jongeren informeert over hun rechten. Ze bieden ook trainingen op maat aan professionals aan. Bakker vervolgt: ‘De organisaties voor migranten werken toe naar een mentaliteitsverandering. Mensen moeten weten dat iedereen recht heeft op vrije partnerkeuze en dat dit in de Nederlandse wetgeving is vastgelegd. En men gaat in gesprek over alternatieven voor wat soms ook een traditie is. Je moet mensen ook een nieuw perspectief bieden.’

Wettelijke maatregelen waar professionals gebruik van kunnen maken:

• Wet Meldcode, specifiek: Meldcode bij (vermoedens van) eergelateerd geweld
• Artikel Dwang 284 (strafrecht)
• Wet Tegengaan Huwelijksdwang (civiel recht)
• Aanpassing Basisregistratie Personen (bestuursrecht)