De Laatste Getuigen 2023 - de vergeten holocaust van Sinti en Roma

Rond kwart voor acht ‘s avonds kijken we op een groot scherm naar een emotionele toespraak van Zoni Weisz (1937). Hij was zeven jaar toen hij door het lot aan de trein richting Auschwitz wist te ontsnappen, maar zijn ouders, zusjes en broertje afgevoerd zag worden. Om acht uur houden we twee minuten stilte, staande in een volle zaal in de Koninklijke Schouwburg te Den Haag. We herdenken alle slachtoffers van de Holocaust, waaronder ook veel Sinti en Roma.

Zigeunerrazzia

De avond staat in het teken van de Zigeunerrazzia op 16 mei 1944. Een zestal sprekers neemt de zaal aan de hand van gesproken verhalen mee terug in de tijd. We reizen mee naar het leven vóór de Tweede Wereldoorlog, gevolgd door de toenemend vrijheidsbeperkende maatregelen in aanloop naar de dag van de razzia.

We horen hoe op 16 mei onder het Duitse nazi-bewind een landelijke razzia plaatsvond gericht op Sinti en Roma, met hulp van de Nederlandse politie. Agenten uit Den Haag en andere steden, vaak bekenden in de buurt die regelmatig ‘op de koffie kwamen’ bij Sinti en Roma thuis, zetten hen op de trein naar Westerbork onder valse voorwendselen. De sprekers vertellen hoe de Sinti en Roma zich aan hun lot overgelaten voelden. ‘Ze hebben ons verraden’.

Op 19 mei werden 245 Nederlandse Sinti en Roma vanuit Westerbork naar Auschwitz-Birkenau afgevoerd. Dit gebeurde onder erbarmelijke omstandigheden. Vier dagen in de 'veewagon', zonder voedsel of drinken, met geblindeerde ramen en bestemming onbekend. Meerdere Sinti en Roma overleefden de tocht niet.

Eenmaal in Auschwitz worden zij ontvangen met ‘klappen’. De sfeer is grimmig en overal liggen ‘dode mensen’ en ‘uitgemergelde en naakte lichamen’ op de grond. Jong en oud. We horen over de verschrikkingen die plaatsvonden in Auschwitz, de experimenten uitgevoerd door de beruchte nazi ‘dokter Mengele’ en de gaskamers als eindbestemming. Maar ook andere gruwelijkheden, zoals het op ‘appel’ gedwongen kijken naar fusillades van medekampbewoners die ‘rebels’ waren of niet meer konden ‘werken’. Douchen in de kampen gebeurde naakt, zonder schaamte en ongeacht gender. Men werd behandeld als ‘beesten’.

De verhalen raken ons en de mensen in de zaal diep. En dit is slechts een tip van de sluier. Vele overlevenden en nabestaanden praatten niet over het trauma en verdriet van wat zij of familieleden meemaakten in de kampen. Eén van de sprekers sluit dat ook af met: ‘Ik vertel u alleen maar wat ik kwijt wil.’

Tussen de vertellingen door worden telkens korte muzikale intermezzo’s uitgevoerd, die de toeschouwer een paar minuten tijd geven het zojuist gehoorde op zich in te laten werken. Deze intense, emotionele en schitterende zigeunermuziek wordt uitgevoerd door de Sinti-band Sonnekai.

Respectvol samenleven

Het is belangrijk dat de geschiedenis van de zogenoemde ‘vergeten holocaust’ verteld wordt en verteld blijft worden. Dat de huidige samenleving en toekomstige generaties leren over wat óók Sinti en Roma is aangedaan in de Holocaust. Dat er meer begrip komt voor intergenerationele trauma’s en wantrouwen, die vandaag de dag nog een grote rol spelen. En dat we, ondanks de pijnlijke geschiedenis, met elkaar een toekomst tegemoet gaan waarin we allen verantwoordelijk zijn voor respectvol samenleven en het tegengaan van discriminatie. In welke mate en op welke gronden dan ook.

De Laatste Getuigen - Het Nationale Theater | Het Nationale Theater