‘De start was heel zwaar’ Wat vinden EU-arbeidsmigranten zelf als het gaat om hun ondersteuning, zorg en hulp?

Harderwijk, Rotterdam en Helmond. In die drie qua grootte en geografische ligging uiteenlopende steden in Nederland zijn de gesprekken gevoerd (zie ook kader hieronder). Daarbij kwamen in elk ervan dezelfde onderwerpen aan bod: welke beelden en ervaringen (met ondersteuning) bij de start hebben arbeidsmigranten in Nederland? Welke ervaringen hebben ze bij ondersteuning of hulp bij problemen en knelpunten? En vooral ook: welke tips of aanbevelingen hebben zij voor professionals/ondersteuners? 

De start

Pas na twee jaar, toen ik ook Nederlanders leerde kennen, lukt het me om andere huisvesting te vinden

Uit de gesprekken bleek dat bij de start, álle tijd en energie gaat zitten in dat werk, het vergaren van inkomen en het regelen van huisvesting.
In het begin wonen de meeste mensen in kleine, krappe kamers met weinig privacy. De inkomsten zijn nauwelijks voldoende om zelf te huren. ‘In het begin was het erg moeilijk’, zegt een van de Poolse vrouwen tijdens het focusgesprek in Harderwijk. ‘Ik woonde in een arbeidsmigrantenhuis, met meerdere mensen op een kamer. Ik was paprikaplukker, leerde hoe je heel snel paprika’s kon plukken. Pas na twee jaar, toen ik ook Nederlanders leerde kennen, lukt het me om andere huisvesting te vinden.’ 

De meeste Poolse geïnterviewden hebben een pakket van werk, wonen en vervoer geregeld via uitzendbureaus. De Bulgaren doen alles zelf, zo vertellen ze. Ze vinden eerst onderdak bij hun kennissen en bekenden en zoeken van hun eerste verdiensten een huurkamer in een stad. Lastig want het aanbod is zeer beperkt.

In de begintijd zijn contacten met buren, de wijk en hulpverleners sporadisch. Naar een huisarts ga je alleen als het écht nodig is. Ziek zijn of jezelf ziek melden is geen optie omdat je jouw baan ermee kan verliezen.

Verschillende arbeidsmigranten geven aan te maken hebben met discriminatie, racisme en onbegrip

De begintijd is taai, is de gedeelde teneur. ‘Het werken was zwaar, heel zwaar’, stelt een andere Poolse deelnemer aan het gesprek in Harderwijk. Verschillende arbeidsmigranten geven aan te maken hebben met discriminatie, racisme en onbegrip. ‘Je merkte ook dat wij als Polen achtergesteld werden, minder betaald kregen. En dat het gereedschap dat we kregen minder goed was. Dat we minder scherpe mesjes om mee te werken kregen bijvoorbeeld.’ De energie die migranten steken in het volhouden van het werk gaat ten koste van heel van andere zaken, sociale contacten, aandacht voor je kinderen. 

Arbeidsmigranten die positiever oordelen over hun situatie en toekomst, benadrukken dat je moet durven vragen en niet wachten of alles zelf oplossen. De indruk is dat het grootse deel van de arbeidsmigranten zeer terughoudend is, bang wellicht en niet snel experts als artsen, leerkrachten, gemeenteambtenaren met de eigen sores lastig valt. Dat is men zo gewend. Verder overheerst nogal eens de bezorgdheid om verkeerd begrepen te worden. ‘Zelf oplossen, alles zelf oplossen’, antwoordt een van de Poolse vrouwen in Helmond op de vraag hoe je handelt als je een probleem ondervindt. Bijvoorbeeld met gezondheid of rond het onderwijs van de kinderen.

Ervaringen met informatie over welzijn, onderwijs en participatie

De meeste gesprekspartners geven aan helemaal geen voorlichting te hebben gekregen over voorzieningen, hulp en ondersteuning. Niet van werkgevers en niet van uitzendbureaus. De meeste informatie over hoe dingen werken en waar je recht op hebt, halen de mensen via contacten met bekenden en lotgenoten. En via de buurtsupermarkt van eigen bodem. De Bulgaarse gesprekspartners vertellen dat de gemeente Rotterdam met trainingen investeert in sleutelpersonen die nieuwkomers op weg helpen. ‘Dat heeft echt goed geholpen.’

De invloed van het niet spreken van de taal en onhandig reageren is groot.

Het onderwijs gaat heel anders om met zaken als huiswerk, toetsen, oudercontacten en ouderparticipatie dan de gesprekspartners gewend zijn in hun land van herkomst. En veel krijgen geen vrij van hun werkgever. Dat maakt het moeilijk en onzeker. De invloed van het niet spreken van de taal en onhandig reageren is groot. Enkele jongeren geven aan dat zij te maken hebben met uitsluiting, fysiek geweld en pesten. Wanneer school daar geen aandacht aan schenkt, versterkt dat de machteloosheid. Een aantal arbeidsmigranten geeft aan dat zij tevreden zijn met de school en met de contacten met de leerkrachten. 

In de informatievoorziening aan elkaar spelen sociale media de laatste jaren een steeds grotere rol. Via het openbare deel van facebook gaan waarschuwingen rond. Er zijn ook facebookpagina’s die opgezet zijn door welzijnswerkers uit het eigen land waarin waardevolle tips worden gegeven. 

Ervaring met hulpverlening

Het zelf of onderling oplossen van je problemen en er niet mee naar buiten te komen is met name voor de oudere arbeidsmigrant een gebruikelijke reflex. De indruk is dat men over persoonlijke moeilijkheden zeer terughoudend is en niet gewend is om met hulpverleners, onderwijspersoneel of andere (gezagsdragers)  de eigen problemen te bespreken. De sleutelpersonen geven aan dat dit jaren kan duren waardoor veel problemen laat aangekaart worden. 
Via Facebook en verhalen worden veelal slechte ervaringen van anderen gedeeld.

Een aantal arbeidsmigranten raden uit eigen ervaring aan om ‘te durven vragen’ juist wel contact te leggen met sociaal professionals. Zij hebben juist ook positieve ervaringen. Hen valt op dat hulpverleners en docenten – meer dan in het thuisland – willen afstemmen op wat de arbeidsmigranten zelf nodig heeft en vindt. Een meer directieve benadering kan ook nodig zijn, merken sommigen op: laat beroepskrachten gewoon aangeven wat er volgens hen nodig is en wat hen verder helpt. Poolse vrouwen ontmoeten elkaar bij kleine gespreks- of leergroepen, waaronder die van alleenstaande moeders.

Welke tips geven de betrokkenen?

Met de ervaring die ze zelf hebben, wat zouden ze nieuwkomers adviseren die nu als arbeidsmigrant aan de slag gegaan. ‘Leer de taal!’, is het eensluidende tip van de groep Bulgaren. Een ervaren belemmering daarvoor die een van hen aanstipt is deze. ‘Er werden op het werk voormannen aangesteld met een Bulgaarse nationaliteit. De instructies werden dus in het Bulgaars gegeven. Dat was voor het Nederlands leren niet handig.’ Ze wijzen er ook op dat tot voor kort onder de oude inburgeringswet de verplichte inburgering gold voor arbeidsmigranten. Die konden toen ook de lessen Nederlands vergoed krijgen. ‘Later moesten we betalen, dat was duur.’