Houd zicht op integratie en diversiteit: meld je aan voor de nieuwsbrief van Kennisplatform Inclusief Samenleven

Discriminatie verminderen is allesbehalve simpel, want het is een hardnekkig probleem. Gelukkig zijn er allerlei professionals en vele vrijwilligers die methodes ontwikkelen om discriminatie tegen te gaan. Denk aan gastlessen op scholen, campagnes of trainingen op de arbeidsmarkt. Maar hierbij lopen zij soms tegen dilemma’s aan, zo hebben de onderzoekers van KIS gemerkt. Vanuit de wetenschappelijke onderzoeken die deze onderzoekers hebben gedaan, geven zij een aantal mogelijke invalshoeken om hiermee om te gaan.
Uit de wetenschappelijke literatuur is bekend dat stereotypen herhalen onbewust leidt tot een versterking van een stereotiep beeld. Ook al weerleg je daarna het stereotype en leg je uit dat het niet klopt, iedere keer dat je een stereotype hoort, wordt het onbewust versterkt. Dus hoe vaker, hoe erger. Een bekend onderzoek liet deelnemers iedere keer op de ‘nee’-knop drukken als ze een stereotype in beeld zagen, met de bedoeling stereotypen te verminderen. Maar na afloop bleek dat de deelnemers juist meer stereotypen hadden gekregen in plaats van minder. Want als je niet aan een roze olifant mag denken, dan doe je dat vaak juist wel. Zo werkt dat dus ook met stereotypen: als je vertelt dat je niet moet denken dat alle Amsterdammers op bakfietsen rijden en vegan eten, versterk je juist deze associatie. Lees meer over waarom stereotypen niet herhaald moeten worden op pagina 24 van het Wat werkt dossier Verminderen van discriminatie. Want juist deze onbewuste associaties hebben veel invloed op ons gedrag. Lees meer over hoe ons gedrag onbewust beïnvloed wordt in het rapport over priming.
Het is een pittig proces om stereotiepe beelden onder de duim te leren houden; het vraagt het nodige onderhoud en een stimulerende omgeving die je daarbij helpt
Maar wat kan je dan wel doen als je het wil hebben over stereotypen? Wat zijn de alternatieven? Dat ligt eraan wat je doel is:
Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat wanneer mensen zich gaan inleven in iemand die gediscrimineerd wordt en empathie gaat ervaren, dit zowel vooroordelen als stereotypen (bewuste en onbewuste) kan verminderen. Zeker ervaringsverhalen die ‘live’ verteld worden, waarin de onrechtvaardigheid van discriminatie naar voren komt, zijn een krachtig middel om mensen die zelf niet gediscrimineerd worden, van houding te doen veranderen. In de animatievideo over vooroordelen verminderen wordt dit uitgelegd. Maar dit betekent wel dat er mensen nodig zijn die gediscrimineerd worden en hun ervaringsverhaal willen delen. En het is moeilijk om dit van mensen te vragen die juist het slachtoffer zijn van discriminatie.
Zet waar mogelijk film en theater in: dit kan gedaan worden door professionele acteurs
Om hiermee om te gaan, kan gedacht worden aan het volgende:
Dat discriminatie veel voorkomt en een ernstig probleem vormt, staat niet bij iedereen goed op het netvlies. In methoden in de klas, op het werk of in een campagne wil je dit dan duidelijk maken zodat mensen gaan begrijpen dat dit een probleem is waar wat aan gedaan moet worden. Maar als je communiceert: ‘de meeste mensen discrimineren wel eens’, ‘iedereen heeft vooroordelen’ of ‘bijna iedereen denkt in stereotypen’, dan kan je onbedoeld een verkeerde sociale norm stellen. Want als mensen denken dat veel mensen iets denken of doen, dan denken ze vaak dat dit dus normaal is en dus juist géén probleem is. Vergelijk het met door het rode licht rijden als fietser: als je ziet of hoort dat veel mensen dit doen, is de kans groter dat je het zelf ook gaat doen. Ook al weet je dat het niet mag of dat het gevaarlijk is. Mensen doen nu eenmaal vaak wat anderen mensen doen. Lees in het Wat werkt dossier Verminderen van discriminatie bij paragraaf 3.2. meer over hoe sociale normen werken.
Het zichtbaar maken van het feit dat mensen zich inzetten tegen discriminatie, is dus zelf ook weer een manier om discriminatie te verminderen
Maar hoe kun je dan discriminatie aankaarten en juist een sociale norm tegen discriminatie stellen? Dat kan door wel te benoemen dat (a) discriminatie vaak voorkomt en mensen zich er vaak aan schuldig maken, maar όόk te benoemen (b) dat veel mensen (of steeds meer mensen) dit een probleem vinden en hier iets aan doen. Bijvoorbeeld: ‘Iedereen heeft vooroordelen, maar steeds meer mensen willen hiervan af’. Of: ‘De meeste hebben zich wel eens schuldig gemaakt aan discriminatie, maar veel mensen voelen zich daar vervelend over en willen dit voorkomen in de toekomst’. Uit diverse studies blijkt namelijk dat als mensen horen hoe anderen uit hun omgeving racisme of homofobie afkeuren, zij dit zelf ook meer gaan afkeuren. En dat biedt perspectief: het zichtbaar maken van het feit dat mensen zich inzetten tegen discriminatie, is dus zelf ook weer een manier om discriminatie te verminderen.