Discriminatie en de gevolgen voor welzijn en gezondheid

Discriminatie meemaken is net als roken: het tast de gezondheid ernstig aan. En net als bij roken is het ook schadelijk voor de omgeving. Zelfs als je zelf (nog) niet gemerkt hebt dat je gediscrimineerd wordt, maar wel meemaakt dat mensen die op jou lijken vaak gediscrimineerd worden, dan kan dit negatieve effecten hebben. Wat kun je hier mee doen als professional in zorg en welzijn?

Artikel
Discriminatie

Discriminatie ervaren gaat gepaard met een minder goede fysieke gezondheid en vooral een minder goede psychische gezondheid. Dat komt naar voren in diverse studies. Er is in het buitenland ook specifiek onderzoek gedaan naar discriminatie ten aanzien van kinderen. Het ervaren van discriminatie als kind, gaat vaak gepaard met het ervaren van een slechtere gezondheid onder kinderen en met meer externaliserend probleemgedrag zoals gewelddadig of delinquent gedrag. Discriminatie is dus niet alleen schadelijk voor het slachtoffer zelf maar kan ook negatieve effecten hebben voor de omgeving.

Fysiek en psychische schade

In Nederland is er nog minder onderzoek beschikbaar maar het onderzoek dat er is laat zien dat ook voor de Nederlandse context opgaat dat discriminatie slecht is voor de gezondheid. Zo blijkt uit een Nederlandse studie onder jongvolwassenen van Marokkaanse afkomst, dat ervaren discriminatie en het ervaren van sociaal falen, een significant verband kent met depressieve symptomen. Recent vestigde Oneworld aandacht op het thema en op het proefschrift van Umar Ikram (2016) waaruit blijkt dat ook etnische minderheden in Nederland veel discriminatie ervaren en daardoor meer last hebben en zullen krijgen van psychiatrische klachten en hart- en vaatziektes.
Dat discriminatie slecht is voor gezondheid en welzijn, lijkt niet alleen op te gaan als het gaat om discriminatie op grond van afkomst of huidskleur maar ook op grond van seksuele voorkeur en genderidentiteit. Bekend is dat lesbische vrouwen en homomannen vaker last hebben van psychische klachten dan de rest van de bevolking. Onder meer het meemaken van negatieve reacties is een factor die een slechtere gezondheid voorspelt voor homomannen en lesbische vrouwen. En 73 procent van de transgender jongeren, zo blijkt uit een kleine steekproef, heeft te maken met psychische problemen.

Stress en spanning

Dat discriminatie leidt tot een slechtere gezondheid komt omdat het ervaren ervan leidt tot stress en spanningen en die tasten de gezondheid weer aan. Ook is dit de beredenering van een bekend wetenschappelijk model: het minderheidstressmodel. Dit model wordt met name toegepast op LHBTI-personen maar kan ook worden gebruikt als het gaat om mensen die in de minderheid zijn vanwege hun afkomst of huidskleur. Het model voorspelt dat de gezondheid van mensen die in de minderheid zijn slechter wordt als ze onder meer (1) discriminatie ervaren, (2) bang zijn voor discriminatie en (3) zichzelf als minderwaardig beschouwen aan mensen die in de meerderheid zijn.

Discriminatie maakt lichaam en geest ziek: dat maak ik vaak mee in de behandelingen. Vooral mensen die op de werkvloer gediscrimineerd worden, soms hebben ze te maken met chronische stress. Het zijn hele lange trajecten om ze weer aan het werk te krijgen. -  Psycholoog

Wat kun je hier mee in de praktijk?

Als professional in welzijnswerk, gezondheidszorg of in het onderwijs kun je op verschillende manieren er aan bijdragen dat voorkomen wordt dat mensen hun gezondheid ernstig wordt aangetast door discriminatie. We zetten de belangrijkste tips op een rij.

Tip 1 Zet in op preventie

Als professional is het allereerst van belang om in te zetten op preventie van discriminatie; er zijn diverse handvatten voor ontwikkeld. In het algemeen en specifiek voor het onderwijs en specifiek voor LHBT-interventies. Want voorkomen is beter dan genezen. Zet daarom goed doordachte interventies of methodes in, om vooroordelen, stereotypen en discriminatie te voorkomen in jouw werkgebied. Als je zelf een interventie wil gaan ontwikkelen dan is het aan te raden dit planmatig aan te pakken en voort te bouwen op de bestaande kennis, bijvoorbeeld door deze wegwijzer te gebruiken.

Tip 2 Ondersteun gezonde copingstrategieën

Omdat je discriminatie nooit helemaal kan voorkomen, is het ook van belang om mensen te ondersteunen in het vinden van gezonde copingstrategieën. Daarmee worden manieren bedoeld om de stress en spanning te verwerken op zo’n manier dat deze niet schadelijk zijn voor je gezondheid. Wat dat precies is kan per persoon verschillen: de een heeft er baat bij om met een goede vriend erover te praten, de ander gaat sporten en weer een ander sluit zich aan bij een organisatie die opkomt voor de rechten van mensen die gediscrimineerd worden. Als professional kun je mensen ondersteunen in het vinden van een gezonde copingstrategie die bij hen past. Er wordt ook wel gesproken over het versterken van ‘weerbaarheid’. Dat betekent ook alert zijn op ongezonde copingstrategieën: zo kan bijvoorbeeld stress vanwege discriminatie een rol spelen in middelgebruik maar ook bij bijvoorbeeld schuldenproblematiek. Belangrijk is om bij dit type problemen na te gaan in hoeverre die voortkomen uit de stress en spanningen die veroorzaakt worden door discriminatie. Aan te raden is voor professionals om mensen nieuwe vaardigheden aan te leren om op een gezonde in plaats van ongezonde manier om te gaan met die stress en spanningen. Lees meer over weerbaar worden tegen discriminatie.

Jongeren die zichzelf als weerbaar beschouwen, geven aan dat ze weerbaar zijn geworden door een combinatie van factoren. Zo noemen ze erkenning in talenten en kwaliteiten, het geloof in de eigen vaardigheden en mogelijkheden, zelfacceptatie, een sterk ontwikkelde etnische identiteit, positief ingestelde ouders, hoge zelfwaardering, goed reflectief vermogen, in staat zijn om negatieve emoties los te laten, assertiviteit en een gezonde dosis zelfvertrouwen. Uit: Van kwetsbaar naar weerbaar tegen ervaren discriminatie en uitsluiting

Tip 3 Faciliteer het contact tussen mensen die gediscrimineerd worden onderling
Contact kan namelijk heel empowerend werken. Maar let op dat het niet gaat om ‘elkaar in de put te praten’, want ervaringen delen over discriminatie kan soms leiden tot een gevoel van moedeloosheid. Maar het gaat in plaats daarvan om contacten tussen mensen waarin mensen de kans krijgen om zichzelf te uiten en elkaar advies te geven. Zodat mensen gaan ervaren (mocht dat nog niet het geval zijn) dat het niet hun schuld is wat er gebeurd is, maar gaan zien hoe dit te maken heeft met structurele discriminatie in de samenleving. Als professional kan je dit proces van empowerment door de groep zelf, ondersteunen en faciliteren. Zorg bijvoorbeeld voor een zaaltje voor een groep mensen dat bij elkaar wil komen rondom het thema discriminatie. En het belangrijkste: vraag aan de groep zelf wat je voor hen kan doen. Let op dat je het niet voor hen gaat proberen te bepalen; de kern van empowerment is dat mensen het zelf doen.

Tip 4 Signaleer discriminatie en ga hier mee aan de slag
Als je bijvoorbeeld verschillende ouders van dezelfde school hoort vertellen over ervaringen van discriminatie van hun kinderen, kun je als professional dit oppakken en in gesprek gaan met de school. Of denk aan de situatie waarin meerdere mensen met een migratieachtergrond door een zelfde bedrijf worden afgewezen voor een baan maar mensen zonder migratieachtergrond er wel aan de slag gaan. In deze situatie kun je zeker een rol van betekenis spelen. Daarnaast kun je als sociaal professional mensen ondersteunen om melding te maken bij antidiscriminatiebureaus en kun je zelf melding maken. Tevens kun je als professional structurele discriminatie aankaarten en bespreken met de gemeente of de politie. In het bijzonder voor sociaal professionals (sociaal werkers, pedagogische hulpverleners, jongeren- en opbouwwerkers etc.) hoort sociale mistanden uit de weg nemen ook echt bij hun taak. Dit om ‘dweilen met de kraan open’ te voorkomen. In dit boek lees je hoe je systematisch kan signaleren en actie kan ondernemen op basis van signalen.

Tip 5 Versterk je interculturele vakmanschap
Omgaan met discriminatie is onderdeel van een breder thema, namelijk omgaan met diversiteit en zorgen voor voldoende kwaliteit voor verschillende mensen. Als professional kun je hier trainingen over volgen, congressen over bezoeken en ook zijn er diverse online materialen. Zoals de gratis online module Introductie intercultureel vakmanschap voor sociaal professionals. Een Gids met diverse tools om je wijk diversiteitsproof te maken voor wijkteams of dit digitaal handboek voor diversiteitsensitief onderwijs.

Meer informatie?Neem contact op met:

Hanneke Felten

icon_chevron Stuur een e-mail
icon_chevron 030-7892110
Afbeelding