Eer en eerlijkheid kunnen botsen in de opvoeding

Gespreksleider Naima Azough heet ruim 80 deelnemers welkom en merkt op dat het Divali is, het Hindoeïstische Lichtjesfeest. Ze koppelt dit aan het streven vandaag van het Platform Eer en Vrijheid: om licht te brengen in de worstelingen die je zowel als ouder en als professional kunt ondervinden rondom opvoedvragen. Marjolijn Distelbrink en Jamila Achahchah zijn projectleiders bij het KIS-programma Jeugd en Opvoeding en uitgenodigd om hun belangrijkste bevindingen over weerbaar opvoeden te presenteren. 

Distelbrink legt uit hoe je je kind weerbaar kunt opvoeden: door het zelfvertrouwen van het kind te versterken, te zorgen voor een veilig opvoedklimaat, verbinding te houden en als ouders stevig te staan in relatie tot de omgeving. Veel ouders hebben opvoedvragen, maar voor mensen met een migratie- of vluchtelingenachtergrond komen er specifieke vraagstukken bij. De (veronderstelde) andere normen over de omgang tussen jongens en meisjes en over seksualiteit in de nieuwe samenleving bijvoorbeeld, maar ook ervaringen met discriminatie en uitsluiting.

Eerlijkheid in opvoeding

Het belang van openheid en vertrouwen van ouders naar hun kind werd in een gefilmd gesprek met een man getoond, die als kind seksueel misbruik meemaakte door een jeugdleider. Hij durfde dit niet aan zijn ouders te vertellen omdat er in het gezin niet open werd gesproken en hij geen vertrouwensband voelde. Diverse deelnemers reageren op de casus en benadrukken dat een kind vaak ook bang is om te falen bij de ouders, maar ook dat er vaak veel verdriet, schaamte en onmacht schuilt bij de ouders. Als ouder een gesprek beginnen met hun kind over hoe zijn of haar dag was is al een belangrijk begin zijn voor meer contact en openheid en kan helpen bij de preventie van dit soort situaties. En: als je van je kind eerlijkheid verwacht en een open gesprek, is het belangrijk dat ouders zelf eerlijkheid uitstralen naar niet alleen de kinderen, maar ook naar de gemeenschap. 

Via een casus bespreken de deelnemers de situatie van een moeder wiens positie en gezag als ouder wordt ondermijnd doordat haar zoon vanuit culturele traditie de eer moet beschermen. Deze casus roept herkenning op. Als professional kun je de moeder ondersteunen om het gezag terug te krijgen door haar te laten beseffen: jij blijft de ouder, hij de zoon.

Sta in de schoenen van je kinderen

Achahchah en Distelbrink geven enkele handvatten over hoe je als professional ouders met een migratieachtergrond kunt ondersteunen in het weerbaar opvoeden van hun kinderen. Onder andere: goed luisteren, vragen stellen en niet uitgaan van aannames, en de zorgen en angsten van ouders serieus nemen. Realiseer hoe groot de afstand van de ouder tot het kind kan zijn, en praat met hen over religie wanneer dat een belangrijke leidraad in hun leven is. Nodig ouders uit om te praten over wat ze belangrijk vinden voor hun kinderen en stimuleer hen om af en toe in de schoenen van hun kinderen te gaan staan.

Bij de ouders komt de vraag te liggen: welke tradities die ik heb meegekregen geef ik door aan mijn kinderen?

Tradities en zelfbeschikking

Na het plenaire gedeelte volgen de deelnemers in break-out rooms een van de vier workshops. De workshop Tradities en opvoedpatronen – doorbreken of omarmen? door Bouchra Lahrech (trainer/coach/jeugdhulpverlener) en Asmaa Darkaoui (trainer/coach/consultant identiteits- en talentontwikkeling) gaat in op zelfbeschikking en de botsing tussen culturele normen die hierbij kan ontstaan. Zelfbeschikking in een ‘wij’ georiënteerde cultuur en context verschilt namelijk nogal van zelfbeschikking in een meer individueel georiënteerde cultuur, zoals de Nederlandse context. Bij de ouders komt de vraag te liggen: welke tradities die ik heb meegekregen geef ik door aan mijn kinderen? Hierbij is het belangrijk ouders bewust te maken van het feit dat kinderen opgroeien in een andere tijd. Deze tradities kunnen in de weg zitten bij de zelfbeschikking van jongeren. Tegelijk maken jonge meiden die een hijab/hoofddoek dragen mee dat veel Nederlanders twijfelen aan hun zelfbeschikking; ze kunnen zich niet voorstellen dat ze daar zelf voor kozen en niet toe zijn verplicht. Voor het omgaan met dergelijke opvoedvragen worden verschillende ‘tools’ besproken, zoals: de levenslijn, een flowchart en een diversiteitscirkel. Verschillende deelnemers geven aan dat ze in hun werk als (sociaal) professional regelmatig tegen de besproken vraagstukken aanlopen. De aangeboden ‘tools’ worden door hen gezien als bruikbare hulpmiddelen om toe te passen in de praktijk.

Luister zonder oordeel

De workshop Seksueel misbruik in de Antilliaanse en Surinaamse gemeenschap wordt gegeven door Shariselle Francisca (Transformatiecoach bij MI-Authentic). Shariselle start de workshop met een inleiding over het taboe dat nog hier nog steeds heerst op praten over seksueel misbruik. Met deze workshop wil ze de deelnemers een beeld meegeven van de praktijk en een aantal handreikingen over hoe je als sociaal professional dit thema kunt bespreken. Hoe herken je de signalen? Aan de hand van de behoefte van de deelnemers kwam er een gesprek op gang. De grote rol van schaamte is voor hen een herkenbaar onderdeel van het probleem. De slachteroffers voelen naast schaamte ook vaak loyaliteit naar de dader, waardoor men geen hulp durft te vragen. De handvatten voor sociaal professionals om seksueel misbruik in de Antilliaanse en Surinaamse gemeenschap te bespreken zijn om te zoeken naar een ingang, om te bevragen in plaats van te ondervragen, om te kijken naar wie de gezagdragers zijn in de gemeenschap en hoe je deze kunt inzetten om geweld bespreekbaar te maken. Zorg dat je bewust bent dat de ander de expert is van zijn/haar verhaal en om voldoende ruimte te geven en te luisteren zonder oordeel.

Weerbaar opvoeden

Naima Reggani (ontwikkelmakelaar bij BuZz Leiden) en Christien Hoek (community builder bij SOL Leiden) geven de workshop Samenwerken bij opvoedondersteuning door het informeel netwerk van sleutelfiguren en professionals. Hoe word je je bewust van de invloed van identiteit en religie op kinderen uit diverse culturele gemeenschappen in Nederland? De workshopleiders bespreken hoe hun cursus ‘Weerbaar opvoeden’ werkt en hoe deze doorwerkt, op zowel micro- als mesoniveau: zowel invloed in een gezin als in de gemeenschap als geheel. Trainers zijn sleutelfiguren met een migratieachtergrond, zij verzorgen de cursus Weerbaar opvoeden en spelen als zodanig een heel belangrijke rol. Zij weten vanuit eigen ervaring een goede ingang te maken voor gesprekken met ouders. In overleg en samenwerking met professionals zetten zij verschillende werkvormen in om het leerproces van ouders te ondersteunen en een open uitwisseling te stimuleren, zoals kaartspellen, rollenspelen, het tekenen van een opvoedboom en films.

Omarm nieuwe situaties

Rahmouna Aharouil (coach en trainer bij Qurrata Coaching) geeft een workshop over Seksuele opvoeding in islamitische gezinnen. Rahmouna schetst hoe ouders vanuit hun waarden een eigen levensvisie ontwikkelen, waaruit de normen voortvloeien waarmee zij hun kinderen opvoeden. Bij islamitische ouders liggen de uitgangspunten van het geloof hierbij aan de wortel. Voor sommige ouders betekent dit echter besnijdenis van hun dochters, terwijl dit gebruik geen religieuze basis heeft. Hierover ontstaat een kleine discussie onder de deelnemers. Het motto van Rahmouna is: Embrace your roots, plant new ones and always colour your own leaves. Integreer en omarm dus nieuwe situaties en opvattingen. Aan professionals is het om ouders in dat proces te ondersteunen, maar wel de ‘wortels’ van de ouders te respecteren. Aan de hand van een korte casus van een meisje wiens broer haar sloeg omdat ze een vriendje bleek te hebben, wisselen de deelnemers uit over de aanpak. Zij benadrukken het belang van preventie van geweld en van escalaties. Openheid in het gezin, praten met de kinderen, ook over seksualiteit en partnerkeuze, zodat ouders weten wat er speelt, is belangrijk om problemen te voorkomen. Rahmouna verwijst voor tips naar de KIS-brochure Praten met ouders over shame sexting.