‘Er is sprake van een opvangcrisis, niet van een vluchtelingencrisis’

Er gaat geen dag voorbij of we horen over mensen die buiten hebben moeten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel of we lezen dat het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) op instorten staat en de Immigratie- en Naturalisatie Dienst (IND) onderbemensd is.  Leo Lucassen ziet het met lede ogen aan. 'Het hele systeem loopt vast. De asielzoekerscentra zitten vol omdat de procedures te lang duren omdat de IND capaciteitsproblemen heeft. En als ze eindelijk een status hebben, komen mensen niet weg omdat er overal lange wachtlijsten zijn voor een sociale huurwoning.'

Dat de gemeente Utrecht half juli aankondigde om vanaf 1 augustus zes weken lang statushouders voorrang te geven bij een sociale huurwoning, vindt Lucassen een goed idee. “Utrecht neemt haar verantwoordelijkheid. Het is gewoon een wettelijke verplichting om statushouders te huisvesten en op de wachtlijsten voor een sociale huurwoning hebben zij altijd de slechtste positie want zij staan natuurlijk niet al jaren ingeschreven omdat ze nog maar kort in Nederland zijn. Bovendien is hun uitgangspositie vele malen beroerder dan de gemiddelde woningzoekende.”

Dat er op dit plan van de gemeente Utrecht boos is gereageerd, verbaast Lucassen niet. Hij begrijpt het ook wel. 'Als je jaren op een woning wacht en politici het hebben over een tsunami van vluchtelingen, dan voelt het misschien oneerlijk. Maar het is rechtvaardig.' Het is aan de politiek om met het eerlijke verhaal draagvlak te creëren voor de opvang van vluchtelingen.'

Kort na de Tweede Wereldoorlog gebeurde het ook. Leo Lucassen neemt ons mee naar 1947, toen Nederland te maken kreeg met zo’n honderdduizend Indische repatrianten. 'Van 1952 tot 1963 werd wettelijk 5% van alle sociale woningen aan hen toegewezen. En in 1950 plaatste de overheid een oproep in de landelijke dagbladen aan hotel- en pensioneigenaren om met Indische Nederlanders een huurcontract aan te gaan. Koningin Wilhelmina liet een vleugel van Paleis het Loo inrichten voor de opvang van repatrianten.' Daaraan zullen Koning Willem Alexander en Koningin Máxima wel gedacht hebben toen ze afgelopen voorjaar besloten Oekraïense vluchtelingen op te vangen in Kasteel het Oude Loo.

Leo Lucassen put hoop uit het feit dat zestig tot zeventig procent van de Nederlanders de opvang van vluchtelingen vanzelfsprekend vindt. 'Dat percentage is al jaren stabiel. Daar zitten óók PVV-ers tussen.'

Jojo-beleid 

'Het aantal vluchtelingen neemt gemiddeld genomen niet toe. Maar wat we keer op keer doen, is na een piek alle extra opvangvoorzieningen weer sluiten en personeel ontslaan'

Wat door (meer rechts georiënteerde) politici vaak wordt gepresenteerd als een vluchtelingencrisis, is volgens Leo Lucassen een opvangcrisis. “Het aantal vluchtelingen neemt gemiddeld genomen niet toe. Maar wat we keer op keer doen, is na een piek alle extra opvangvoorzieningen weer sluiten en personeel ontslaan. Zo werden na de grote toestroom in 2015 en 2016 in 2017 alweer 45 asielzoekerscentra gesloten en een jaar later nog eens 11. Terwijl de situatie in de wereld zodanig is, dat je kunt verwachten dat er op enig moment weer wat meer mensen onze kant opkomen. En dan zitten we opnieuw met de handen in het haar. Met dat jo-jo beleid maak je mensen onzeker en het kost op de lange termijn bovendien meer geld dan wanneer we het gewoon goed geregeld hebben.” 

De vastgelopen opvang van asielzoekers is volgens Lucassen het gevolg van het ontbreken van de politieke wil om het goed te regelen. “Ze laten het bewust in de soep lopen omdat ze bang zijn voor een ‘aanzuigende werking’ als het goed geregeld zou zijn.” Onzin, volgens Lucassen want vluchtelingen komen tóch. Niet omdat we de opvang goed of slecht op orde hebben, maar omdat we bekend staan als een veilig en welvarend land.”

Vluchtelingenverdrag 

Nederland tekende in 1955 – een jaar voordat er zo’n 3500 Hongaarse vluchtelingen naar Nederland kwamen – het  vier jaar eerder gelanceerde vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties. “Zolang onze handtekening onder dat verdrag staat, hebben we een verplichting om die belofte na te komen.”

Hij vindt de koers van staatssecretaris Eric van der Burg ( VVD) voor Asiel en Migratie beter dan die van zijn voorgangster en partijgenoot Ankie Broekers-Knol. “Zijn idee om gemeenten naar rato van hun inwoneraantal te verplichten en zo de opvang van vluchtelingen te spreiden, vind ik goed en sluit aan bij een recent advies van zijn eigen Adviescommissie Vreemdelingenzaken uit juni dit jaar.” Maar hij begrijpt óók dat gemeenten het Rijk wantrouwen. Ze hebben slechte ervaringen met de uitvoering van de jeugdzorg, waarvoor ze te weinig geld hebben gekregen. Dus het is aan het Rijk om dit wel goed te doen zodat gemeenten hun verantwoordelijkheid kúnnen nemen.”

In- en uitademen

'We zouden veel meer moeten kijken naar de meerwaarde van vluchtelingen en ervoor zorgen dat ze veel sneller en beter hun weg kunnen vinden en zo ook bijdragen aan onze samenleving'

Als hoogleraar sociale geschiedenis ziet Leo Lucassen migratie als ‘in en uitademen’. Het is een menselijk verschijnsel dat altijd bestaan heeft en ook zal blijven. In het boek ‘Vijf eeuwen migratie’ uit 2018, dat hij samen met zijn broer Jan schreef, staat de lange en rijke migratiegeschiedenis van Nederland centraal en in het recent verschenen ‘Migratie als DNA van Amsterdam’ laten de broers Lucassen – ‘samenwerken gaat gemakkelijk, we hebben aan een half woord genoeg’ – zien hoe door de eeuwen heen het komen en gaan van vreemdelingen Amsterdam maakten tot de kosmopolitische stad die ze nu is. “We zouden veel meer moeten kijken naar de meerwaarde van vluchtelingen en ervoor zorgen dat ze veel sneller en beter hun weg kunnen vinden en zo ook bijdragen aan onze samenleving. In plaats daarvan werpen we allerlei onnodige barrières op. In Duitsland kwam een Syrische tegelzetter niet aan het werk omdat hij de Duitse taal nog niet voldoende beheerst. Hoe belangrijk is dat als je tegelzetter bent? Nu zit hij werkeloos thuis en leert hij de taal helemaal niet. En kost hij de samenleving geld. Terwijl hij zijn eigen geld zou kunnen verdienen en door onder de mensen te zijn, ook de taal zou leren.”

Het beeld is dat het voor statushouders in Duitsland gemakkelijker is om in te voegen. 'Duitsland heeft een grote maakindustrie, dus daar zijn extra handen altijd welkom, maar door dit soort regelgeving is ons buurland misschien nog wel strenger dan wij. Omdat validering van buitenlandse diploma’s lang duurt, zitten daar ook onnodig veel artsen en andere professionals langs de kant. Een verspilling van menselijk kapitaal. En ook niet uit te leggen in combinatie met de krapte op de arbeidsmarkt.'

'We moeten ermee stoppen mensen in hokjes te plaatsen. Het leven is veel genuanceerder'

Waar we volgens Leo Lucassen ook mee op zouden moeten houden, is met te denken dat  arbeidsmigranten en vluchtelingen twee volstrekt andere mensen zijn. “Dat voor die categorieën verschillende regels gelden, daarvoor zijn goede redenen, maar als het gaat om hun vestigings- en inburgeringsproces zijn er grote overeenkomsten. De arbeidsmigranten uit Spanje en Portugal, kwamen bijvoorbeeld niet alleen om geld te verdienen, maar wilden ook weg uit  het Spanje van  Franco en het Portugal van Salazar. Hetzelfde geldt voor de Marokkaanse gastarbeiders uit de Rif, zij hadden in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw te maken met de ‘Loden Jaren’, het schrikbewind van koning Hassan II. Terwijl vluchtelingen op hun beurt zo snel mogelijk aan het werk willen en hun kwaliteiten benutten. We moeten ermee stoppen mensen in hokjes te plaatsen. Het leven is veel genuanceerder. Er zullen altijd nieuwkomers zijn. Laten we vooral focussen op hun potentieel.”