Financiële zelfredzaamheid van jonge alleenstaande vluchtelingen bevorderen?

Op je achttiende verjaardag word je in Nederland officieel financieel zelfstandig. Zaken als een eigen DigiD aanvragen en een zorgverzekering regelen zijn voor veel jongeren behoorlijk ingewikkeld. Dat geldt nog sterker voor amv’s. Onderzoeker en adviseur Joline Verloove van KIS: ‘Het is een heel veerkrachtige groep. Alleen hun achtergrond is totaal anders. Bovendien is bij deze groep de zogenoemde 18-/18+ knip veel groter.’

Onderzoek

Waar de amv als minderjarige nog opvang, verzorging, begeleiding en een voogd via Nidos ontvangt, moet hij na zijn achttiende verjaardag op eigen benen staan. Het gaat om een groep van enkele duizenden, voornamelijk afkomstig uit Eritrea, Afghanistan en Syrië. KIS en stichting SAMAH organiseerden onlangs een expertmeeting. Daaruit blijkt dat persoonlijke begeleiding ook na je achttiende, cultuursensitiviteit, een warme overdracht bij de 18-/18+ overgang en effectieve informatieverstrekking niet eenvoudig zijn. Maar wel broodnodig, én realiseerbaar. Dit is een project van KIS waaraan ook Movisie bijdraagt vanuit de Landelijke Aanpak 16-27.

Geld naar de achterblijvers

In Midden-Brabant bijvoorbeeld heeft Sterk Huis veel ervaring met amv’s, en een specifiek aanbod voor hen. Het verhaal van Dennis Kools, groepshoofd van een woongroep van Sterk Huis, toont de meerwaarde van doorvoeld cultuursensitief werken én van de inzet van ervaringsdeskundigheid. Vertrekpunt is het besef dat deze jongeren anders prioriteren. Bij de meesten gaat een groot deel van het geld linea recta naar de achtergebleven familie. ‘Ik eet zelf gewoon twee weken brood met pindakaas’, zo vatte een amv het samen.

Ervaringsdeskundigen kunnen als een gelijkwaardige uitleggen dat je ook een kleiner deel van je geld naar familie kunt sturen

Ervaringsdeskundigen

Soms gebeurt het sturen van geld onder druk, vaak ook vanuit de wij-cultuur die in het land van herkomst veel sterker is dan hier. ‘Ik heb het hier goed, dus het is mijn plicht voor hen te zorgen’, zo redeneren ze. Het heeft in die gevallen niet zo veel zin als een professional dan zegt dat de jongere eerst voor zichzelf en dan pas voor zijn familie moet zorgen. In dit soort gevallen zien ze bij Sterk Huis de waarde van ervaringsdeskundigen. Want die kunnen als een gelijkwaardige uitleggen dat je ook een kleiner deel van je geld naar familie kunt sturen, omdat ze dat zelf ook doen.

Warme overdracht

Bij de achttiende verjaardag is een warme overdracht naar de instanties die bij het volwassen leven horen een absolute noodzaak. Het aanbod voor achttienjarigen verschilt per gemeente. Soms is er ambulante begeleiding, soms een vrijwilliger van VluchtelingenWerk. Als ze onder de Participatiewet vallen, krijgen ze een klantmanager of jongerenconsulent vanuit de gemeente. En net zoals andere jongeren, moet een ex-amv zich voor extra hulp melden bij het gemeentelijke Wmo-loket. Maar daar zal de ex-amv nooit uit zichzelf aankloppen, zo luidt de breed gedragen mening tijdens de bijeenkomst. Sterk Huis blijft de jongeren daarom begeleiding bieden, ook als ze na de achttiende verjaardag op een eigen plek wonen. Dat doen ze met bijvoorbeeld een speciaal inloopspreekuur, op een locatie en met mensen die de jongeren al kennen.

Sommige gemeenten bieden nu al verlengde opvang en (ambulante) begeleiding

Verlengde pleegzorg

Overigens vinden de experts de 18-/18+ knip überhaupt nauwelijks realistisch voor amv’s. Jongeren die hier geboren zijn kunnen over het algemeen terugvallen op hun ouders. Ouders hebben ook een zogenoemde ‘onderhoudsplicht’ voor hun kinderen tot 21 jaar. Voor pleegkinderen geldt ook sinds 2018 dat zij tot hun 21e jaar in een pleeggezin kunnen blijven. Eenzelfde regeling zou volgens de experts ook voor deze jongeren moeten gelden. Niet voor niets is er een politieke lobby gaande om Nidos verantwoordelijk te laten blijven tot 21 jaar. Sommige gemeenten wachten de uitkomst niet af en bieden nu al verlengde opvang en (ambulante) begeleiding.  

Wet inburgering

Een andere kwestie die hier aan raakt, is die van de nieuwe Wet inburgering, die in 2021 van kracht wordt. Die bepaalt dat ex-amv’s die inburgeringsplichtig en uitkeringsgerechtigd zijn, een half jaar ontzorgd gaan worden door de gemeente. ‘Dat klinkt op zich mooi’, brengt Maria Verkade van SAMAH in, ‘maar het is de vraag of deze jongeren er wel iets mee opschieten.’ Onder de nieuwe wet zou de gemeente gedurende een half jaar de huur en andere vaste lasten inhouden op de uitkering, en die rechtstreeks betalen. ‘Maar deze jongeren bereiden zich in de meeste gevallen vanaf 17,5 jaar actief met begeleiders voor op zelfstandig wonen en financiële zelfredzaamheid. Als vervolgens hun financiën vanaf hun 18e jaar een half jaar worden overgenomen, worden ze niet geholpen in hun financiële zelfredzaamheid.’ Het gaat hier overigens om een minderheid van de amv’s, weet Verkade. ‘Want de meesten zijn niet inburgeringsplichtig omdat ze al een startkwalificatie hebben of een opleiding volgen. Toch is het belangrijk dat hier een oplossing voor komt. Vanuit SAMAH zijn we hierover in gesprek met gemeenten en we zien gelukkig al wel voorbeelden waarbij ze deze periode juist willen aangrijpen om jongeren financieel zelfredzamer te maken.’ De nieuwe wet biedt ook mogelijkheden tot dergelijk maatwerk.

De ervaring leert dat informatie pas overkomt op het moment dat een onderwerp speelt

Informatie ter plekke

Het voorbereiden op de toekomst betekent vooral dat jongeren moeten leren hoe het systeem werkt. Anders redden ze het niet, daar zijn ze experts het wel over eens. Maar hoe doe je dat effectief? De ervaring leert dat informatie pas overkomt op het moment dat een onderwerp speelt. Verkade: ‘Dus informatie ter plekke, ook over de keuzes die je hebt. Bijvoorbeeld: ben je het niet eens met een boete? Dan kun je misschien bezwaar maken. Simpelweg niet betalen is geen optie, want dan loopt het bedrag alleen maar op.’

Vaste contactpersoon

Yoin, actief in Gelderland, is een goed voorbeeld qua toekomstvoorbereiding. Projectmanager Elli Elskamp vertelt over hun aanpak bij 17,5 jaar. Dan gaat de woonbegeleider van Yoin mee naar de gemeente dan gaan ze samen een toekomstplan invullen. Per leefgebied koppelen ze daar iemand van de gemeente aan, zodat die jongere weet bij wie en waarvoor hij straks kan aankloppen. Ook de aanpak in Lelystad kan richtinggevend zijn. Daar kunnen alle ex-amv’s drie jaar lang terugvallen op een ambulante begeleider: een vaste contactpersoon, laagdrempelig en zeer goed bereikbaar via bellen en appen.