Geloven in tijden van corona

Normaal gesproken is de week voorafgaand aan Pasen –  van Palmzondag tot Stille Zaterdag –  een periode van rust en bezinning voor Karin de Schipper. Maar afgelopen week kwam daarvan weinig terecht. De directeur van SKIN  (Samen-Kerk-In-Nederland) Rotterdam, luidde samen met andere organisaties de noodklok voor de migrantenkerken in Nederland. Deze kerken worden extra hard door de Coronacrisis geraakt omdat ze vrijwel volledig afhankelijk zijn van de collectegelden tijdens de samenkomst.

Failliet

'Er zijn wel online diensten, maar digitaal geven is nog geen gemeengoed. Dus er komt al een maand nauwelijks iets binnen. De huur van de bedrijfspanden waar deze kerken vaak in zijn gevestigd zijn, is behoorlijk hoog. Dat kan oplopen tot een paar duizend euro per maand. Die huur kan nu zonder collectegelden niet meer worden opgebracht. Tientallen migrantenkerken dreigen failliet te gaan of hun gebouw te verliezen', weet de Schipper. 

Het Noodfonds Samen Kerk = Samen Sterk moet dat helpen te voorkomen. Bij dit noodfonds kunnen kerken die voor hun voortbestaan vrezen zich aanmelden en kunnen gulle gevers doneren of een kerk direct ondersteunen. 'De voorgangers van deze kerken doen hun werk vaak als vrijwilliger. Ze hebben er vaak nog een betaalde baan naast. En toch staan ze dag en nacht telefonisch klaar voor hun gemeenschap, zeker in deze onzekere tijden. Het komt regelmatig voor dat zij een deel van hun salaris in de kas van de kerk storten om zo faillissement tegen te gaan.'

Dat de migrantenkerken gesloten zijn is ook voor vluchtelingen zonder verblijfsvergunning heel slecht nieuws: zij melden zich vaak bij deze kerken omdat de drempel lager is

Thuishaven

In Nederland wonen ongeveer 800.000 christelijke migranten en worden kerkdiensten in minstens vijfenzeventig talen gehouden. In Rotterdam zijn er meer christelijke migranten dan christelijke autochtonen. Wat Karin de Schipper vooral raakt, is de betrokkenheid op elkaar. 'De kerk is niet alleen de plek om God met gebed en uitbundige zang en muziek te eren, maar ook een veilige thuishaven waar naar elkaar om wordt gekeken en waar iedereen welkom is en geholpen wordt. En juist nu, is die plek gesloten. Toch zie ik veel creativiteit, een kerk gaat bijvoorbeeld in de achtertuin van zieke mensen bidden en zingen, er wordt eten rondgedeeld en contact gehouden via online gebeds- en bijbelstudiegroepen die soms drukker bezocht worden dan fysieke groepen voor de coronacrisis.'

Roodgloeiend

Haar telefoon staat al de hele week roodgloeiend. 'Ik hoor zulke schrijnende verhalen. Het zijn vaak mensen in kwetsbare posities die hun geloof in deze kerken belijden', weet Karin de Schipper. Bijvoorbeeld moeders met kleine kinderen die de eindjes amper aan elkaar geknoopt krijgen en op nul uren contracten werken in de schoonmaak of de horeca. 'Hun banen staan door de coronacrisis op het spel. Als ze nog werk hebben is dat buitenshuis. Ze kunnen de kinderen dan niet helpen met hun huiswerk. En er is ook geen kinderclub of zondagsschool in de kerk. Er wordt door de kerken wel zoveel mogelijk online contact gehouden, maar signaleren van problemen is moeilijker. En de ontmoeting wordt heel erg gemist.'

Ik zie veel creativiteit: een kerk gaat bijvoorbeeld in de achtertuin van zieke mensen bidden en zingen, er wordt eten rondgedeeld en online contact gehouden - Karin de Schipper, directeur SKIN

Dat de migrantenkerken gesloten zijn is ook voor vluchtelingen zonder verblijfsvergunning heel slecht nieuws. Zij melden zich vaak bij deze kerken omdat de drempel lager is. Ze worden in hun eigen taal geholpen en blijven anoniem. 'Zonder migrantenkerken verschraalt niet alleen het religieuze landschap in Nederland, maar verdwijnt er ook een belangrijke vluchtheuvel in de maatschappij.'

Pesach

Niet alleen de kerken, maar ook de synagogen zijn dicht door de coronacrisis. En dat tijdens de viering van Pesach – die dit jaar van 9 tot 16 april duurt. Dit Joodse Paasfeest, ook wel het feest van de ongezuurde broden – matzes – genoemd, is een eeuwenoud feest. Het feest begint met de seideravond, waarbij het verhaal van bevrijding van het Joodse volk uit de Egyptische slavernij centraal staat. Het huis dient brandschoon te zijn, er mag geen kruimel brood te vinden zijn. En er worden speciale gerechten gegeten die allemaal een symbolische betekenis hebben.

De eerste vraag die wordt gesteld bij de Joodse seideravond - waarom is deze avond anders dan alle andere avonden - staat deze keer in een heel ander licht

Tijdens de seideravond komen families en vrienden samen en is er altijd plaats voor mensen die onverwacht binnen komen vallen. Maar deze gastvrijheid zal dit jaar beperkt zijn. Bij veel Joodse gezinnen zullen opa en oma, ooms en tantes via Zoom op de laptop of tablet bij de maaltijd aanschuiven om aan het ritueel deel te nemen. De eerste vraag die wordt gesteld bij de seideravond - Waarom is deze avond anders dan alle andere avonden – staat deze keer in een heel ander licht. In het Pesach verhaal komen tien plagen voor. Je hoort al zeggen dat Covid-19 de elfde is. Normaal wordt de seideravond afgesloten met de wens om Pesach volgend jaar in Jeruzalem te vieren, maar dit jaar zal de wens zijn het volgend jaar weer sámen te vieren. 

Gebedsoproep

In veel steden klonk vorige week vrijdag om twee uur de azan – de gebedsoproep tot het islamitische middaggebed – uit  de luidsprekers. Alleen was dit keer de oproep om thuis te blijven om te bidden in plaats van naar de moskee te komen. 'We doen dit om onze samenleving een hart onder de riem te steken en wij vragen onze Schepper om ons bij te staan, en ons standvastig te laten zijn in deze lastige periode', liet de Raad van Marokkaanse Moskeeën Noord-Holland weten. De meeste moskeeën zijn sinds vrijdag 13 maart gesloten. Er mogen voorlopig maar twee mensen naar binnen om te bidden: de imam en de muezzin, die de oproep tot gebed doet. Zij bidden namens de hele gemeenschap, zodat de functie van de moskee niet verloren gaat. 

Islamitische kalender

De coronacrisis zet een dikke streep door de hoogtij dagen van de Islamitische kalender. Te beginnen bij de Ramadan – de islamitische vastenmaand – die dit jaar van 23 april tot 23 mei zal duren. 'Het zijn rare tijden, de ramadan zal dit jaar niet hetzelfde zijn zonder gebeden in de moskee en gezamenlijke Iftars, de maaltijden die na zonsondergang het vasten verbreken. Ook het Suikerfeest, aan het einde van de Ramadan, zal minder uitbundig gevierd kunnen worden', somt Rafik Dahman op.

Uit de luidsprekers van de moskee komt nu de oproep om thuis te blijven en te bidden 

En dan heeft hij de Hadj – de bedevaart naar Mekka – nog niet eens genoemd. Ook daarvan is het maar zeer de vraag of die dit jaar door kan gaan. Rafik is als Islamitisch Theoloog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en is vrijdagprediker bij de Essalam moskee in Rotterdam. Hij ziet dat veel collega’s sinds de universiteiten en moskeeën vanwege de uitbraak van het coronavirus hun lessen en preken online zijn gaan geven. Maar dat is niks voor Rafik. 'Ik geef mijn lessen en preken liever live, dus mijn agenda is nu vrijwel helemaal leeg.'

Intentie

Een vreemde ervaring, maar wel tijd om thuis te bidden en veel in de koran te lezen. En hij hoopt dat veel moslims dat doen. 'Het is in dit soort omstandigheden de intentie van je gebeden die voor Allah telt, niet de plek. Hij begrijpt dat je in deze tijd niet naar de moskee kunt komen omdat je daarmee jezelf én medemens in gevaar brengt.' Rafik heeft zich gestoord aan de imams die ondanks de Coronamaatregelen bleven oproepen om toch vooral naar de moskee te komen. 'Omdat het voor Allah alleen zou tellen als je samen in de moskee bidt, en niet als je thuis je gebeden doet. Dat is niet alleen onjuist en ongefundeerd – er zijn tal van islamitische bronnen die dit ontkrachten – maar  ook totaal onverantwoord'.

Allah begrijpt dat je in deze tijd niet naar de moskee kunt komen omdat je daarmee jezelf én medemens in gevaar brengt - Rafik Dahman, Islamitisch theoloog UVA

Deze imams hebben geen kaas gegeten van nawadir al-ahkām (de bronnen m.b.t. de specifieke regels van het islamitisch recht in bijzondere omstandigheden) en moeten de tijd die ze dankzij de coronacrisis hebben, maar gebruiken om beter te studeren, vindt Rafik. Er zijn namelijk drie uitzonderingen die gelden voor het (vrijdagmiddag) gebed in de moskee: 1) nood breekt wet, 2) intentie, 3) algemeen belang. En deze zijn alle drie van kracht tijdens deze coronacrisis. Het is lang geleden dat moskeeën (tijdens de Ramadan) gesloten zijn en de Hadj niet doorgaat. 'Daarvoor moet je teruggaan in de geschiedenis tot de veertiende en vijftiende eeuw, toen de pest rondwaarde in de wereld.'

Hart onder de riem

Mohamed Bouimj, directeur van Stichting Platform Islamitische Organisaties (SPIOR), wil de islamitische gemeenschap graag een hart onder de riem steken. 'We stonden als moslims, net als de rest van ons land, met een brok in onze keel te klappen voor iedereen in de zorg en alle andere mensen die Nederland overeind houden. Wij waarderen jullie inzet om zonder twijfel en in het belang van onze samenleving de moskeeën te sluiten. Het zijn moeilijke tijden waar we ons in bevinden, straks met de ramadan is het voor de meeste moslims nog extra moeilijk; wij zijn gewend om de verbinding te zoeken, voor anderen te koken en nog eens te benadrukken hoe belangrijk het is om in vrede en veiligheid te leven.

Kwetsbaarheid en menselijkheid

Dit jaar zullen wij ons best doen om gezamenlijk alternatieven aan te bieden, via de livestream zullen we proberen om u te bereiken, om over belangrijke zaken te kunnen praten. We zullen ook het fijn vinden wanneer wij met zijn allen aan onze buren, die het moeilijk hebben denken, bijvoorbeeld door samenstelling van pakketjes voor gezinnen en alleenstaanden die dat het hard nodig hebben.' Karin de Schipper is het helemaal met Mohamed Bouimj eens. 'Het goddelijke ervaar ik in deze niet zo heel stille dagen voor Pasen in onze kwetsbaarheid en menselijkheid, door een luisterend oor te zijn en de handen uit de mouwen steken voor mensen die het extra zwaar hebben in deze coronacrisis.'