‘Gemeenten kunnen ook onbedoeld polarisatie aanwakkeren’

Een groeiend aantal mensen in Nederland voelt zich niet gehoord, niet gezien en achtergesteld. Het sluimerend ongenoegen in Nederland is in 2022 duidelijk zichtbaar geworden. ‘Het ventiel is opengegaan’, zegt KIS-onderzoeker Ron van Wonderen, die al jaren onderzoek doet naar polarisatie in Nederland. Het zijn niet alleen boeren of milieuactivisten die zich roeren. ‘Het is veel breder dan dat. Er zijn veel meer mensen die zich niet herkennen in het beleid en teleurgesteld of boos zijn.’

Een proces dat door social media, filterbubbels en nepnieuws alleen maar wordt gevoed. Daar komt bij dat door corona het wantrouwen richting de overheid alleen is gegroeid. De verdergaande digitalisering zorgt ook voor een grotere afstand richting de overheid. Gemeenten worden regelmatig geconfronteerd met het groeiende ongenoegen. Hoe moeten zij omgaan met deze verticale polarisering? Daarover gaat onderstaande animatievideo.

Door mensen over een kam te scheren, voelen ze zich niet serieus genomen

Labelen

Volgens KIS-onderzoeker Annemarie van Hinsberg worden boze burgers of demonstranten vaak te snel in ‘een hokje geduwd’ en bijvoorbeeld extremisten, racisten of ‘wappies’ genoemd. ‘Maar deze groepen zijn verre van homogeen. De onderlinge verschillen zijn vaak groot, mensen hebben uiteenlopende motieven om bijvoorbeeld te protesteren.’

Ze geeft het voorbeeld van een inspraakavond over de komst van een azc in een wijk. ‘Sommige buurtbewoners zijn misschien fel tegenstander van migratie, zij vinden Nederland al vol genoeg. Maar anderen maken zich veel meer zorgen over de krappe woningmarkt en zijn bang dat hun zoon of dochter later geen woning in de wijk meer kan krijgen. Door deze mensen en zorgen over één kam te scheren, voelen zij zich niet serieus genomen. Op die manier kan een gemeente onbedoeld ook polarisatie aanwakkeren.’

Van Wonderen: ‘Noem iemand niet te snel radicaal of extreem. Zeker jongeren niet, extreme ideeën horen namelijk ook bij een gezonde identiteitsontwikkeling. Net zoals polarisatie hoort bij een volwassen democratie. Een fase van polarisatie is soms nodig om tot maatschappelijke veranderingen te kunnen komen.’

Juiste toon

Belangrijke overeenkomst tussen ‘boze burgers’ is dat ze zich miskend en ongehoord voelen. Daar is het volgens de twee experts belangrijk dat een gemeente grondig analyseert welke zorgen er leven met betrekking tot een bepaald besluit. Van Hinsberg: ‘Zodat een wethouder bijvoorbeeld de juiste toon aanslaat, zodat deze begrip kan tonen voor de zorgen van de aanwezigen en op een genuanceerde manier het besluit van de gemeente kan toelichten.’

Volgens Van Wonderen zijn er bij polarisatie en protest twee belangrijke valkuilen voor gemeenten. ‘Dat is inderdaad om boze burgers over een kam te scheren en zo bij te dragen aan de polarisatie: labels kunnen heel gevaarlijk zijn. De tweede valkuil is een te rationele, technocratische benadering door de overheid. Dat zie ik nog heel vaak gebeuren.’

Mensen worden met data of plattegronden om de oren geslagen. Daarnaast moeten ook de zorgen worden herkend én erkend, zelfs als deze niet rationeel zijn.Vaak ligt er bij protesten een hele laag onder. Het gaat niet alleen om de juiste argumentatie, maar allereerst om begrip en empathie. Op basis daarvan kun je verder praten.

Dit vraagt om connectie in vredestijd

Daarom is het zo belangrijk dat gemeenten goed weten wat er speelt in een wijk of dorp. Juist het gevoel ‘niet gehoord of gezien’ te worden, zorgt ervoor dat mensen in protest komen. Dat blijkt ook uit de nieuwe video over verticale polarisatie dat KIS in samenwerking met de twee experts heeft gemaakt.

Om écht te luisteren, moet ‘de gemeente’ de wijk in. Van Wonderen: ‘Dit vraagt om connectie in vredestijd. Als er incidenten plaatsvinden ben je feitelijk al te laat. Je moet deze verbindingen juist eerder leggen. Niet alleen wanneer er iets aan de hand is.’

Het zijn de kleine dingen die ertoe doen

Van Hinsberg: ‘Dat maakt nu ook precies waarom dit zo’n complex onderwerp is. Over polarisatie is er inmiddels veel onderzoek gedaan en kennis ontwikkeld. Dat is heel belangrijk. Maar daarnaast zijn het in de praktijk toch ook de kleine dingen die er toe doen. Het gaat om die boa die regelmatig koffiedrinkt in het winkelcentrum om te horen wat er leeft, het gaat om die jongerenwerker, die betrokken wijkagent. Zij moeten die connectie maken. Naast het inzetten van de onderbouwde kennis, is de houding van de professionals dus vaak net zo belangrijk. Het gaat erom dat je er bent, dat je gezien wordt en oprecht luistert.’

Dit vraagt om continuïteit van de professionals in de wijk, zegt ze. Wanneer een wijkagent de hele tijd nooddiensten moet draaien vanwege personeelstekort, heeft hij of zij weinig tijd om het vertrouwen van bijvoorbeeld jongeren in de wijk te winnen.

Samenwerking

Van Wonderen pleit voor een versterking van de samenwerking tussen het veiligheidsdomein en het sociaal domein. ‘Het sociaal domein heeft een belangrijke taak in de preventie van polarisatie en escalatie. De eerste signalen van onvrede worden vaak opgepikt door sociaal professionals. Door het betrekken van sociaal professionals kunnen bepaalde onderstromen ook beter in beeld worden gebracht en kan de gemeente de vinger aan de pols houden.’