Gemeenten zoeken weg om statushouders te ontzorgen

‘Veel nieuwkomers hebben naast een uitkering ook toeslagen. En als er kinderen zijn, ook nog de kinderbijslag en het kindgebonden budget. Het gaat om zoveel inkomsten, die allemaal op een ander tijdstip op je bankrekening worden gestort. Dit is te ingewikkeld om je uitgaven op af te stemmen.’ Een van de professionals die in de publicatie De financiële zelfredzaamheid van statushouders: belemmeringen en bouwstenen aan het woord komt, vat de complexiteit van het Nederlandse financiële systeem mooi samen.

Toeslagen, naheffingen, afrekeningen in een vreemde taal en dat online regelen? Voor veel nieuwkomers een te grote opgave. Schulden in Nederland zijn snel gemaakt en de financiële zorgen staan de integratie in de weg, stelt KIS-onderzoeker Bora Avrić.

De nieuwe publicatie borduurt voor op de KIS-verkenning uit 2017 naar financiële en sociale zelfredzaamheid onder EU-arbeidsmigranten, gezinsvormers en statushouders. ‘De conclusie was dat met name statushouders het op financieel gebied erg lastig hebben. Daar zijn we nu dieper op ingegaan.’

Naar de publicatie

Familie

De onderzoekers van KIS spraken met tal van partijen uit de praktijk en organiseerden netwerkbijeenkomsten in twee arbeidsmarktregio’s. Daaruit blijkt dat professionals dagelijks zien hoe financiële problemen de integratie in de weg staan. Avrić: Vergeet niet dat ook een hoop nieuwkomers vaak nog geld aan familie in het vaderland stuurt. Of soms schulden heeft gemaakt voor de reis.’ Ook psychische problemen, de beheersing van de Nederlandse taal, een klein sociaal netwerk en cultuurverschillen rondom geldzaken, belemmeren volgens de onderzoekers de financiële redzaamheid van de nieuwkomers.

‘Het heeft ook vaak met de psychische toestand te maken. Als ze eenmaal gevestigd zijn, krijgen ze vaak een terugslag: het vertrek, de reis, etc. Als je dan ook financiële problemen krijgt, is de kans groot dat ze terugvallen’, verduidelijkt een van de professionals in het rapport. De onderzoekers wijzen erop dat sommige statushouders niet gewend zijn om een bankrekening te hebben, waardoor zij in Nederland meteen geld van hun rekening af halen en zoveel mogelijk met contant geld betalen. Op organisatorische vlak vormen de complexiteit van het financiële en digitale systeem en het gebrek aan samenwerking en afstemming tussen betrokken organisaties en instanties een belemmering.

‘Gemeenten zien deze problemen ook. En er gebeurt dan ook al ontzettend veel op dit terrein. Van voorlichting en trainingen over geldzaken, buddy-trajecten’, stelt Avrić. Andere gemeenten zoals bijvoorbeeld Rotterdam, betalen al een aantal vaste lasten van de uitkering voordat het geld aan de nieuwkomer wordt overgemaakt. Rotterdam loopt daarmee al vooruit op het nieuwe inburgeringstelsel dat in 2020 van start gaat.

Zelfverantwoordelijk

In het nieuwe stelsel krijgen gemeenten veel meer verantwoordelijkheid om de inburgering zelf vorm te geven. Na een brede intake met de statushouder, waarin gekeken wordt naar zijn of haar persoonlijke situatie wordt straks het Plan Inburgering en Participatie (PIP) gemaakt. Daarin komen alle aspecten van het nieuwe leven in Nederland aan bod. Van werk, zorg, onderwijs en dus ook financiën. Daarnaast is het aan gemeenten om alle statushouders in het begin meer te ‘ontzorgen’. Dit betekent dat gemeenten net als Rotterdam al doet, de vaste lasten betalen van de uitkering en daarna de restant overmaken. Om zo schulden te voorkomen. Ook het aanbieden van budgetbeheer kan onderdeel zijn. Uitgangspunt blijft overigens wel om statushouders zo snel mogelijk ‘zelfverantwoordelijk’ te maken.

Avrić: ‘Gemeenten zijn nu aan het zoeken hoe ze dit ‘ontzorgen’ kunnen invullen. Dat is best spannend en vraagt ook om nauwe samenwerking met andere partijen in dit veld. Binnenkort komt er een nieuwe update van het rijk over de verdere invulling van de Veranderingopgave Inburgering.’

Klik op de infographic om hem te vergroten - tekst gaat verder onder de afbeelding.

Bouwstenen

De nieuwe publicatie biedt een aantal bouwstenen waarmee gemeenten al aan de slag kunnen. Avrić: ‘Zorg voor een langetermijnvisie en werk samen. En belangrijk: zoek ook samenwerking met statushouders zelf. Zij weten zelf heel goed waar ze tegen aanlopen. We hopen met deze publicatie dat gemeenten aan de slag gaan om hun inburgeringsbeleid voor 2020 vorm te geven.’

Ook moeten gemeenten volgens de onderzoekers nog meer inzetten op maatwerk, toegankelijke hulp, op begrijpelijke taalgebruik en cultuursensitief werken. ’We geven bijvoorbeeld afzonderlijke bijeenkomsten voor Syriërs en Eritreeërs. De cursus heet ‘omgaan met geld’ en daar hebben we van gemaakt ‘omgaan met geld in Nederland’. Dus dat mensen zich gerespecteerd voelen. We proberen ook echt het gesprek te voeren, niet alleen te vertellen: zo zit het met uitkeringen, sparen etc. Je moet aandacht hebben voor de cultuur. We vragen toch ook niet aan onze eigen buurman: “Laat je bankrekening eens zien?”.