De invloed van social influencers op jongeren

Jongeren brengen veel tijd door op sociale media als Snapchat, YouTube en Instagram. Op deze platforms zijn ook veel ‘social influencers’ actief. Hun invloed op hun volgers kan zowel positief als negatief zijn. KIS sprak met jongeren over social influencers en hoe zij bewust of onbewust door hen worden beïnvloed.

Artikel
Jeugd en opvoeding

Wat zijn social influencers?

Ze zijn goed te vergelijken met de popidolen uit de jaren negentig van de vorige eeuw. Maar waar die popsterren vooral hun beroemdheid ontleenden aan televisie, zijn social influencers beroemd geworden zonder tussenkomst van de entertainmentindustrie. Social influencers spreken rechtstreeks hun publiek aan op sociale mediaplatforms, zoals Facebook, Instagram en YouTube. De naam ‘social’ influencer is gekozen omdat ze kunnen beïnvloeden én hun publiek opbouwen via sociale media. De content die wordt gedeeld is divers: van sfeerfoto’s, selfies, video’s en memes tot nieuwsberichten en statistieken. Ze hebben veel volgers, soms onder een breed publiek of binnen een bepaalde subgroep.

Invloed

Het is aannemelijk dat socialemediagebruik – en daarmee de social influencers die veel worden gevolgd door jongeren – invloed heeft op de identiteitsontwikkeling van jongeren, zoals op het zelfbeeld. Jongeren die worstelen met het vinden van hun identiteit of plek in de Nederlandse samenleving of zich uitgesloten voelen, zijn potentieel extra gevoelig voor invloeden van buitenaf. Het zien van bepaalde beelden kan ertoe leiden dat jongeren positief of negatief gedrag laten zien, zoals het ondertekenen van een petitie of het kopen van dure designerkleding en daardoor in de schulden komen. Of in een extremer geval, dat ze een filmpje met een neppistool opnemen en verspreiden via sociale media – met alle gevolgen van dien.

In de gesprekken met de jongeren geven ze aan dat ze niet of soms ‘een beetje’ beïnvloed worden door de influencers die ze volgen. Maar door hierover in gesprek te zijn, concludeerden echter verschillende jongeren anders aan het einde van het interview, zoals de 14-jarige Tess: ‘Als ik eerlijk ben en er nu over nadenk, dan heeft social media wel veel invloed op mij. Want als ik die kleding niet had gezien daar, dan zou ik het misschien niet hebben gekocht. Het heeft gewoon meer invloed dan je zelf denkt.’

Wie weet zijn die horloges geleend of nep … het kan allemaal nep zijn - Amir (14 jaar)

Zo schaffen bijna alle jongeren wel eens een product aan op aanraden van een influencer. Vaak zijn de aankopen relatief onschuldig; van een mascara tot een eiwitshake of een nieuw spel voor de PlayStation, zo vertelt Amir (14 jaar): ‘Ik denk dan: dat wil ik ook. Dat heb ik met dingen kopen zoals een nieuwe telefoon of een nieuw spel voor de PlayStation.’ Wel twijfelen sommigen of al die dure spullen die ze zien wel echt zijn: ‘Je ziet veel merken en dure spullen. Rolex-horloges, dure auto’s en zo. Die kosten natuurlijk veel geld. Ik merk dat ik wel anders naar materiële dingen als geld en spullen kijk. Doordat ik die spullen zie.. dan wil ik ze ook hebben. Het is inspirerend om zoveel te bereiken in je leven. Maar ja… wie weet zijn die horloges geleend of nep of niet real… het kan allemaal nep zijn.’

Inkijkje in hun leven

In de gesprekken met de jongeren komen tal van onderwerpen rond het volgen van social influencers aan bod. Veel jongeren geven aan dat ze dagelijks of meerdere keren per dag de posts van hun favoriete influencers bekijken. Ze vinden het leuk dat ze zo een inkijkje krijgen in de manier van leven van de influencer, blijkt uit de interviews. Dit moet deels herkenbaar zijn en realistisch, vinden de jongeren. ‘Fake zijn’ is een doodzonde. Influencers die ‘normaal zijn gebleven’ vinden veel jongeren het leukst, zoals ook blijkt uit het volgende citaat van Evaj (14 jaar): ‘Rianne [Meijer, red.] ging een keer naar Zwitserland op vakantie en had een supermooi ontbijtje en deze had ze gepost. Rianne is eerlijk en realistisch en plaatst dan ook het ontbijt van een dag ervoor en dat was een pot augurken.’   

Ik denk dat het goed is dat influencers zich ook met religie bezighouden en jongeren hierbij bewust maken over de fijne kanten van het geloof - jongere

Verder worden vooral creatieve posts met humor gewaardeerd, evenals afwisselende content. Een enkele jongere geeft aan dat ze regelmatig video’s kijkt van een influencer die content maakt over haar geloof: ‘Ik laat me niet beïnvloeden door influencers over hoe ik naar mezelf kijk, maar als het om religie gaat dan weer wel. Als influencers vertellen over hun geloof dan inspireert het me wel. [..] Ik denk dat het goed is dat influencers zich ook met religie bezighouden en jongeren hierbij bewust maken over de fijne kanten van het geloof. Het kan heel inspirerend zijn.’

Wie volgen de geïnterviewde jongeren?

De geïnterviewde jongeren volgen veel zangers en rappers, zoals Boef, Maan, Ariana Grande, Lauren Daigle, Beyoncé, Moe-Man, Nadir Zonamo, Ali B, Lil Kleine en Mula B. Ook voetbalclubs en sporters worden gevolgd, denk aan Lieke Martens, Cristiano Ronaldo, Matthijs de Ligt, Rico Verhoeven, Imad Hadar en Timo Werner. De meeste jongeren hebben niet één favoriete influencer, maar meerdere.

Contentrisico’s

Daarnaast spraken we over zogenoemde ‘contentrisico’s’, zoals het zien van pornografische beelden, alcohol- of drugsgebruik of geweld. Zo komt het onderwerp alcohol regelmatig voorbij in posts of video’s van de influencers, vooral als het gaat over uitgaan of feestjes. Meestal wordt het afgeraden, maar er zijn ook influencers die het juist aanmoedigen of posts plaatsen waarbij er veel gedronken wordt in beeld. Bijna alle jongeren komen wel eens content tegen waarin alcohol te zien is of genuttigd wordt. Opvallend is dat alle jongeren expliciet tegen te veel alcohol zijn of dat alcohol en drugs in beeld komen. Zo vertelt een 14-jarige jongen: ‘Je ziet veel drugs, alcohol en geruzie in muziekvideo’s. Zakken vol met wiet en hasj… dat wordt dan helemaal opgehemeld. Doen ze vet stoer mee. Of mannen die vechten om niks.. slaat nergens op natuurlijk. […] En stoer doen over drugs vind ik niet cool ofzo. Ik denk veel succes bro met je eigen lichaam kapot maken.’

Jongeren geven aan dat ze in drillrap of sommige andere muziekvideo’s of via Instagram wel eens geweld voorbij zien komen. Soms vertelt een influencer wel eens in een video over ruzies of geweld, bijvoorbeeld als dit gebeurd is tijdens het uitgaan. Drie jongeren zeggen hier bewust niet naar te kijken of klikken content weg als er geweld in voorkomt.

Het raakt mij om te zien hoe moslims worden aangepakt door veel Nederlanders; dat ze zo tegen moslims zijn - Amir (14 jaar)

Discriminatie

In de interviews is er ook gevraagd of de jongeren ongewenste content voorbij zien komen en wat ze dan doen. Door verschillende jongeren wordt pesten of discriminatie genoemd. Yasin (13 jaar): ‘Ik vind dat je steeds meer racistisch reacties online ziet. Maar dat is nu bijna normaal. Ik vind dat je hier niet meer verdrietig om moet worden.’ Amir (14 jaar) vertelt dat het hem wel raakt om discriminerende content te zien: ‘Het raakt mij om te zien hoe moslims worden aangepakt door veel Nederlanders. Dat ze zo tegen moslims zijn. Ik ben zelf ook moslim. Maar het maakt niet bang ofzo maar vind het wel heel naar.’ De jongeren geven aan dat ze hier verder niks mee doen. Uit een eerdere verkenning van KIS blijkt ook dat jongeren die discriminatie meemaken, dit vaak niet melden omdat het ‘toch geen zin’ heeft.

Over deze gesprekken

De gesprekken met de jongeren zijn in 2020 uitgevoerd in het kader van een verkennend kwalitatief onderzoek. Het bestaat uit drie onderdelen: een literatuurverkenning, het afnemen van digitale vragenlijsten en diepte-interviews. Er is met twaalf jongeren, in de leeftijd tussen 13 en 15 jaar, gesproken.