Hoe verminder je als gemeente oplopende spanningen tussen inwoners door de situatie in het Midden-Oosten?

Gebeurtenissen ver weg kunnen van invloed zijn op de sociale stabiliteit in ons land. Denk bijvoorbeeld aan de opvang van vluchtelingen uit Syrië en Oekraïne. Enerzijds leidde dit tot nieuwe burgerinitiatieven. Anderzijds was er ook weerstand omdat mensen het gevoel hadden dat vluchtelingen worden voorgetrokken, bijvoorbeeld als het gaat om het verdelen van de schaarse huurwoningen. Dergelijke situaties stellen gemeenten elke keer weer voor de vraag hoe ze hier zo inclusief mogelijk op kunnen reageren. Dit geldt ook voor de situatie in het Midden-Oosten.

Voeding voor polarisatie

Na ‘7 oktober’ was er direct in Nederland een discussie over het wel of niet hijsen van Israëlische vlaggen op overheidsgebouwen. Sommige gemeenten, waaronder Amsterdam, kozen hier aanvankelijk voor. Ook verschillende provinciehuizen maakten de keuze om dit te doen. Of overheidsinstellingen nou wel of niet de vlag hesen, het leidde direct tot discussies tussen voor- en tegenstanders. Ook na de onrust in Amsterdam zijn er verschillende voorbeelden te noemen van politici, lokaal en landelijk, waarbij tegenstellingen tussen groepen mensen worden verscherpt. Dit draagt bij aan oplopende spanningen in de samenleving.  Wanneer mensen bovendien het gevoel hebben dat de communicatie vanuit de overheid of instellingen niet op hen is gericht of hen in een negatief daglicht zet, kan dit bijdragen aan gevoelens van achterstelling en uitsluiting. Hierdoor versterken vooroordelen tussen groepen burgers wat bijdraagt aan verdere polarisatie (Van Hal et al., 2020). 

De vraag is wat je als gemeente kunt doen als je spanningen tussen groepen inwoners wilt voorkomen of verminderen door de oorlog. We delen enkele denkrichtingen.

1. Ga in gesprek met inwoners

Om als gemeente inclusief te communiceren en spanningen te verminderen, is het belangrijk dat er kennis is over wat er leeft onder burgers. Hiervoor kan worden samengewerkt met sleutelfiguren en zelforganisaties die verschillende gemeenschappen vertegenwoordigen. Idealiter is er al ‘in vredestijd’ geïnvesteerd in het aangaan van connecties met verschillende gemeenschappen. Als er incidenten plaatsvinden, ben je eigenlijk al te laat. 

Het is belangrijk om met burgers op een constructieve manier in gesprek te gaan en hun zorgen serieus te nemen en te erkennen (Verloove et al., 2020). Hiervoor kunnen allerlei gespreksmethoden worden ingezet. Denk aan Deep Democracy, het Socratisch gesprek en Geweldloze communicatie. In de KIS-publicatie Theorieën en praktijkaanpakken van polarisatie zijn verschillende van deze methoden beschreven.

2. Investeer in het bevorderen van positief contact

Spanningen tussen groepen burgers in Nederland kunnen worden verminderd door het organiseren van positief contact. Ontmoeting gaat namelijk mogelijk vooroordelen tegen en kan ertoe leiden dat scheidslijnen tussen groepen worden overbrugd. Dit staat ook wel bekend als de contacttheorie van Allport (1954). Het contact kan plaatsvinden tussen groepen waartussen enige spanningen zijn, maar ook bij groepen die zelfs op voet van oorlog met elkaar staan. In beide situaties is de contacttheorie bruikbaar: effect is aangetoond van de contacttheorie bij bijvoorbeeld het verbeteren van de verhoudingen tussen mensen met verschillende huidskleuren in Zuid-Afrika (Swart, Hewstone, Christ & Voci, 2011) en tussen katholieken en protestanten in Noord-Ierland (Voci, Hewstone, Swart, Veneziani, 2015). Ook blijkt dat bij kinderen van Israëlisch-Joodse en Israëlisch-Palestijnse scholen hun vooroordelen over elkaar verminderden wanneer zij deelnamen aan gemeenschappelijke activiteiten (Berger et al., 2016). Ook in Nederland is de contacttheorie regelmatig onderzocht: zo is er bijvoorbeeld een verband aangetoond tussen contact en vriendschap als niet-moslim met een moslim en het hebben van een tolerante houding naar moslims (Gieling, Thijs, Verkuyten, 2014). Zelfs als verhoudingen erg slecht zijn, kan positief contact zorgen voor een betere houding naar elkaar. 

Belangrijk bij het organiseren van ontmoeting is dat het contact niet negatief is, wat dat kan de houding naar ‘de ander’ verslechten, zo is te lezen in het dossier Wat werkt bij sociaal contact tussen mensen met verschillende religies en culturele achtergronden? Juist initiatieven waarbij mensen werken aan een gemeenschappelijk doel, werken goed. Dergelijke initiatieven uit Nederland zouden gemeenten ook nu (extra) kunnen ondersteunen. Bijvoorbeeld door het organiseren van een lokaal evenement om geld op te halen met vertegenwoordigers uit zowel de Joodse als de Palestijnse gemeenschap in Nederland. Bijvoorbeeld een gezamenlijk benefietconcert of een sportevenement. 

3. Maak onderlinge verschillen én gelijkenissen zichtbaar

Polarisatie wordt vaak gezien als een kloof – die groter wordt – tussen groepen gelijkgestemden in de samenleving. Maar wanneer je het vergrootglas op één groep legt, blijkt die onderling vaak heel verschillend te denken. Dat zag je bijvoorbeeld bij de coronademonstraties waarbij mensen uiteenlopende beweegredenen hadden om te demonstreren tegen het beleid. Hen labelen als ‘wappie’, gaf hen het gevoel dat zij niet serieus werden genomen. Een gemeente kan zo onbedoeld tegenstellingen tussen groepen mensen verscherpen. Ook als het gaat om de huidige situatie in het Midden-Oosten, ligt de opgave om de diversiteit en vele (deels overlappende) meningen en identiteiten van de Israëlische en Palestijnse gemeenschap in Nederland zichtbaar te maken. Bijvoorbeeld door verhalen te delen uit je stad of gemeente van mensen met een Israëlische achtergrond die zich (ook) inzetten voor inwoners uit Palestina. 

Hoe ingewikkeld de situatie in het Midden-Oosten ook is, uiteindelijk zijn gewone burgers, mensen zoals jij en ik, onschuldige slachtoffers van oorlogszuchtige regimes. Allemaal zitten ze in angst voor wat nog komen gaat. Als gemeente kan je de gelijkenissen tussen deze mensen benadrukken in je communicatie om zo wat bij te kunnen dragen aan de verbinding tussen groepen. Bijvoorbeeld door ervaringsverhalen te delen van familieleden in Nederland die in spanning zitten. 

4. Zorg extra voor elkaar

De situatie in het Midden-Oosten maakt veel los bij Nederlanders die familieleden of vrienden hebben Palestina, Israël en Libanon. Onzekerheid over hun situatie kan een grote mentale impact hebben. Gemeenten kunnen sociaal professionals (waaronder het jongerenwerk) vragen om extra aandacht voor hen te hebben. Bijvoorbeeld door contact te zoeken om te vragen hoe het gaat, signaleren waar het niet goed gaat en waar nodig ook proactief ondersteuning bieden of doorverwijzen naar bijvoorbeeld zorginstellingen. Samenwerken met (zelf)organisaties en informele netwerken uit de verschillende betrokken gemeenschappen kan hierbij helpen, zo blijkt uit onderzoek van KIS over een duurzame samenwerking tussen zelforganisaties en professionals.