‘Hopelijk is de trend van 2022 dat we hebben geleerd van 2021’

2021 was opnieuw een jaar vol corona-nieuws, -maatregelen en -teleurstellingen. De toeslagenaffaire hield ons land dit jaar ook in de greep. Coronacrisis en toeslagenaffaire hebben ogenschijnlijk niks met elkaar gemeen, maar ze hebben beide de verhoudingen op scherp gezet, vertrouwen beschadigd en polarisatie vergroot. Tussen overheid en bevolking, gevaccineerden en tegenstanders van het prikbeleid en tussen hoogopgeleiden en bewoners van achterstandswijken. KIS blikte met vijf experts terug op 2021 en zette ook even een glazen bol op tafel.

Geschreven door: Rob Pietersen
Artikel
Diversiteitsbeleid

‘Het idee van de betrouwbare en rechtvaardige overheid staat onder druk’

Katja Rusinovic is lector Grootstedelijke Ontwikkelingen aan De Haagse Hogeschool. Ze deed samen met de Erasmus Universiteit, het Leids Universitair Medisch Centrum en VU/Kieskompas onderzoek naar de gevolgen van de coronacrisis.

‘Dit jaar hebben we twee rapporten uitgebracht: in maart en november. Het onderzoeksrapport dat in november verscheen, noemden we ‘de laag-vertrouwen samenleving’. Die titel zegt alles. Corona heeft een zware wissel op mensen getrokken, en op de samenleving in zijn geheel. Er is een groeiende kloof tussen politici en groepen burgers.

De veranderingen in het coronabeleid hebben voor onduidelijkheid, ergernissen en soms ook spanningen geleid, bijvoorbeeld over het wel of niet dragen van een mondkapje. Daarbij bereikt de overheidsinformatie niet alle groepen. Mede daarom baseren veel migranten die de Nederlandse taal onvoldoende machtig zijn, zich op informatiekanalen uit het land van herkomst, die niet altijd overeenkomen met de Nederlandse kanalen. Dit zorgt ook voor verwarring.

Als we kijken naar het vaccinatiebeleid dan werd in eerste instantie bewust ingezet op massale vaccinatie. Met grote locaties, aan de rand van de stad, makkelijk bereikbaar met de auto. Maar behoorlijk ver weg als je bijvoorbeeld geen auto hebt. Er is pas veel later aandacht geweest voor het bereiken van de moeilijk bereikbare groepen door bijvoorbeeld mobiele priklocaties.

Het ontbreekt de overheid aan begripvolle medemenselijkheid

De daling van het vertrouwen in de overheid is een gevolg van het coronabeleid, de lange kabinetsformatie en de toeslagenaffaire. Het komt volgens mij door handelingsverlegenheid en politieke gevoeligheid. De overheid communiceert met de rationele, zelfredzame burger: ‘Vaccineren is goed voor jou en voor je omgeving. Dus doen!’ Er is geen oog voor angst, voor mensen die een mening hebben gevormd op basis van verkeerde informatie. Dat is misschien allemaal irrationeel, maar je hebt er wel mee te maken. Het ontbreekt ook aan begripvolle medemenselijkheid, dat zag je duidelijk bij de toeslagenaffaire. Daardoor staat het idee van de betrouwbare en rechtvaardige overheid onder druk.

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Hier ligt voor een nieuw kabinet de spannendste uitdaging voor 2022: Een consistent beleid voeren, met oog voor de burgers, minder ongevoelig. Helder communiceren, naar iedereen, met maatwerk.

En als er onverhoopt weer een uitbraak komt: meteen met de prikbus de wijk in, huisartsen inzetten alsmede de intermediairs, die weten hoe je bepaalde groepen in de wijk kunt bereiken. De coronarellen hebben ook de waarde van jongerenwerkers aangetoond. Dat waren de lokale helden. Geef die de waardering, houd hen betrokken. Hopelijk is de trend van 2022 dat we hebben geleerd van 2021.’

‘Het lijkt alsof er dit jaar een bommetje is gebarsten’

Rinda den Besten was acht jaar voorzitter van de PO-Raad en is nu bestuurder bij Jeugdbescherming Brabant. Ze is lid van de Raad van Advies van KIS.

‘Er was afgelopen jaar veel aandacht voor kansenongelijkheid. Dat was hard nodig. De premier zegt vaak dat Nederland zo’n supergaaf land is, dat iedereen hier alle kansen krijgt. Maar Nederland is allang niet meer het land waar je als je als een dubbeltje bent geboren een kwartje kunt worden.

De toeslagenaffaire is een verdrietig voorbeeld van kansenongelijkheid. De ellende die de overheid heeft veroorzaakt, is niet te bevatten. Mensen hadden het idee dat als je in je recht staat, je niets te vrezen hebt. Dat vertrouwen is geknakt.

Corona heeft voor een tweedeling gezorgd. In de grotere woningen, met extra laptops, is de opgelopen onderwijsachterstand niet zo groot. In kleinere huisjes, waar geen rustige plek was om te leren en die ene computer moest worden gedeeld, ging het niet goed.

In de jeugdzorg en jeugdbescherming heeft corona er ingehakt. Ik schrok van recente cijfers huiselijk geweld en het beroep dat is gedaan op de jeugdhulp in de eerste helft van 2021. Het lijkt alsof, na het opbouwen van de spanning in 2020, dit jaar het bommetje is gebarsten. Daar waar al psychische problemen, verslaving of schulden speelden, leidde dat op elkaars lip zitten tot extra stress en incidenten.

Er waren ook lichtpuntjes. Zo kwam er meer geld voor een hogere beloning van leraren in de moeilijkste wijken. Dat was lange tijd een no go area in onderwijsland.

De toeslagenaffaire heeft ons geleerd dat mensen in hun strijd tegen de Staat kwetsbaar zijn

Ik ga er in 2022 voor zorgen dat kansenongelijkheid onder de aandacht blijft. Bij een nieuwe minister en straks bij nieuwe gemeenteraden. De toeslagenaffaire heeft ons ook geleerd dat mensen in hun strijd tegen de Staat kwetsbaar zijn. We moeten er in jeugdbeschermingszaken voor zorgen dat we ouders aan het woord laten, en écht luisteren. Dat er weer rechtsgelijkheid is.

En ik heb nog nevenfuncties waarin ik ook strijd voor mijn idealen. Bijvoorbeeld als ambassadeur van Stichting Leergeld in Utrecht. Of als coach van jonge statushouders. Bij kansenongelijkheid hebben we het vaak over jongeren, maar laten we vluchtelingen niet vergeten. Zij hebben hier geen netwerk, moeten soms helemaal alleen op nul beginnen.

De mooiste doorbraak van 2022 zou zijn als kinderopvang voor 2 of 3 dagen in de week gratis wordt. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat daar op het gebied van ontwikkeling en kansengelijkheid veel winst te halen valt.’

‘Onze grondwet begint niet voor niets met Artikel 1’

Rabin Baldewsingh is sinds oktober Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme. Hij was eerder twaalf jaar wethouder in Den Haag met in zijn portefeuille onder meer sociale zaken en werkgelegenheid, wijkaanpak, inburgering en integratie.

‘Ik vind het een eervolle baan. Ik heb mijn vinger opgestoken omdat ik geloof dat diversiteit een kans is om de samenleving te versterken. Er mogen nooit en te nimmer groepen worden buitengesloten. Dat onrecht zal ik met ziel en zaligheid bestrijden. Nederland is een mooie kansenfabriek. Voor het overgrote deel van onze samenleving liggen die kansen voor het oprapen. Maar voor een klein deel niet. Als uitsluiting of discriminatie daar een rol bij speelt, kom ik in actie.

Onze grondwet begint niet voor niets met Artikel 1. Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Voor mij is dat artikel het vlot waar we als samenleving op drijven. Dat vlot moet in tact blijven, we mogen geen hout of touw weghalen.

Rond de zomer van 2022 kom ik met een meerjarig Nationaal Programma met jaarlijkse concrete actiepunten. Met een aanpak tegen onder meer zwart racisme, moslimdiscriminatie, homohaat en etnisch profileren. Maar ook tegen discriminatie op de woning- en arbeidsmarkt. Er worden mensen uitgesloten op basis van bijvoorbeeld huidskleur of geloofsovertuiging. Voor mij is dat onacceptabel.

Het is onacceptabel dat twee mannen niet hand in hand over straat kunnen, zonder bespuugd te worden, of zelfs in elkaar geslagen. Het is onacceptabel dat er sprake is van geïnstitutionaliseerd racisme.  

Als iedereen zich ingraaft, dan is dat de dood in de pot

Er is discriminatie en racisme. Overal. Je ziet het op straat, op social media, er zijn rapporten over geschreven. Het kan niet. Het mag niet. Artikel 1 is onaantastbaar. Het is waar we trots op zijn en dat al onze aandacht verdient. Al vanaf 1848. Het is van generatie op generatie doorgegeven, ook wij hebben de verplichting dat vlot onaangetast door te geven.

Ik wil iets op gang brengen. Door mensen, organisaties en overheden te confronteren met wat er fout gaat, door hen de spiegel voor te houden. Dus laten zien dat wat voor velen normaal is, door anderen wellicht als kwetsend of discriminerend wordt ervaren. Ik wil een duidelijk signaal afgeven tegen uitsluiting. Discriminatie tast de onderlinge verbondenheid en de grondbeginselen van onze maatschappij aan. We moeten dus nader tot elkaar komen. Niet met de hakken in het zand, vastklampend aan je eigen vooroordelen. Als iedereen zich ingraaft dan is dat de dood in de pot.’

‘Straks zijn alle prijzen genderneutraal’

Paulette Smit is actrice, toneelschrijfster en docente op de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Ze maakt deel uit van de KIS community.

‘Er is in 2021 een wereldrecord uren gediscussieerd over diversiteit en inclusiviteit. Kunst en cultuur loopt daarbij voorop, zeg ik trots. Neem de ophef over de genderneutrale Gouden Kalveren van het Film Festival. Dat is geen eendagsvlieg. Zo’n relletje is een signaal. Zoals ooit Quinsy Gario met zijn kunstproject ‘Zwarte Piet Is Racisme’. Het zorgt niet meteen voor grote maatschappelijke veranderingen, het begint klein. Stapje voor stapje. Maar zie waar we nu staan met de zwartepietendiscussie.

Ik zie een samenleving die op het vlak van inclusiviteit en diversiteit langzaam empathischer wordt. Daar ben ik positief over. Jongeren gaan dat proces verder versnellen. Onze jeugd is divers. Ze gebruiken elkaars taal, eten elkaars eten, ze mixen. Ja, ik zie ook de andere kant. Van de groep die zich heel monocultureel in het eigen bastion terugtrekt. Maar dat plukje wordt steeds kleiner, de verandering is ingezet. We schrijven met z’n allen op dit vlak moderne geschiedenis.

De toeslagenaffaire was het dieptepunt van 2021. Het leidde tot een breuk in het vertrouwen van mensen in politiek en ambtenarij. Etnisch profileren, discrimineren: het is hardnekkig. Bij de meerderheid van Nederland gaat dat goed, maar er zijn blinde vlekken, stoffige hoekjes waar nog te weinig licht komt. Je kunt echter ook positief zeggen: het kwam nu in de spotlights. Waar zo’n affaire vroeger weggemoffeld zou zijn, waren er nu politici en journalisten die aandacht voor dat geblunder bleven vragen. Die niet opgaven.  

Relletjes zetten mensen aan het denken en dingen in beweging

2022 zal ook op het gebied van diversiteit en inclusiviteit weer een jaar van veel kortstondige ophef worden. Van dingen die een paar dagen op de voorpagina staan en dan weer uit het nieuws worden verdrongen. Door een volgend relletje. Dat klinkt weinig verheffend, maar vergis je niet: Die relletjes zetten mensen aan het denken en dingen in beweging. Totdat straks alle prijzen genderneutraal zijn. Totdat alle mannen weten dat ze vrouwen in een drukke kroeg in het voorbijgaan niet zomaar even op de billen kunnen tikken. Of dat iedereen die een andere kleur heeft niet steeds hoeft te horen: ‘dat zullen ze bij jullie wel anders doen’.

Relletjes zorgen voor een veranderende mindset. Dus laat er in 2022 maar veel relletjes de krant halen. Laat maar veel mensen zich dan boos maken. Om er vervolgens over te gaan praten. Daar worden we naar verloop van tijd met z’n allen beter en de samenleving leuker van.’

‘Bewoners beter betrekken om polarisatie te voorkomen’

Jeroen van der Velden is onderzoeker en themacoördinator leefbare wijken en buurten van Platform31.

‘2021 was vooral een jaar van eenzaamheid en fragmentatie. Waar een jaar eerder, na de eerste corona-golf in 2020, het optimisme nog voelbaar en zichtbaar was - met veel spontane buurtinitiatieven om elkaar te steunen - werd het stil. De crisis duurde voort, de polarisatie nam toe. Het verenigingsleven zakte verder in en huurdersverenigingen kwamen niet, of heel moeizaam online, bijeen. Het zal tijd kosten om dit alles weer op gang te krijgen.

Er was veel aandacht voor leefbaarheid. De urgentie om te focussen op specifieke wijken en buurten is toegenomen. Dat is een gevolg van de zorgen over een onevenredige stapeling van problemen in specifieke gebieden. In mei deden 15 burgemeesters een oproep aan het rijk om een nationaal programma voor leefbaarheid en veiligheid op te richten. Door de moord op Peter R. de Vries in juli namen de zorgen over ondermijnende criminaliteit in kwetsbare wijken verder toe.

Veel gemeenten startten dit jaar een voorzichtige oriëntatie op een nieuwe wijkaanpak. Steeds meer woningcorporaties gaven aan een bredere rol te willen pakken in ‘hun’ wijken. Er waren veel congressen met dit onderwerp op de agenda. En ook vanuit de wetenschap neemt de aandacht voor leefbaarheid en segregatie toe. Zo beslechtte het Sociaal Cultureel Planbureau in Opgroeien in de wijk een decennia lange discussie rond de vraag of een buurt invloed heeft op de ontwikkelkansen van een kind in Nederland. Het antwoord is kort gezegd: ja!

De buurt is niet het probleem, maar een onderdeel van de oplossing

Nut en noodzaak van een brede aanpak in specifieke wijken en buurten wordt dus gezien door veel partijen. Nu is het nog wachten op een nieuw kabinet om over de brug te komen met structurele middelen en aandacht voor een programma rond leefbaarheid.

De hernieuwde opleving van wijkaanpak leverde in 2021 ook felle discussies en protesten op, zoals in sloop-nieuwbouwprojecten in de Rotterdamse Tweebosbuurt en in vernieuwingsbuurten in Amsterdam. Mijn voorspelling voor de komende jaren is dat dit protest zal toenemen.

De fysieke vernieuwing komt de komende jaren hard op kwetsbare wijken af. Denk aan de verduurzaming van woningen, de enorme woningbouwopgave en de toenemende roep om concentraties van kwetsbaarheid te doorbreken. Als we bewoners in deze wijken niet beter betrekken bij deze operaties en de meerwaarde voor hen niet kunnen waarmaken, dan zal polarisatie verder toenemen en het vertrouwen in instituties verder dalen. Laten we blijven beseffen dat de buurt niet het probleem is, maar een onderdeel van de oplossing!’  

Foto: Peter Hilz