Indiase cinema als spiegel tussen strijd India-Pakistan

En toen kwam het: de kusscene van een Hindoevrouw en een Moslimman. Nota bene in een Hindoetempel. Toen waren de rapen gaar. Politici van de alomtegenwoordige en regerende BJP reageerden furieus. Deze serie ‘A Suitable Boy’, gebaseerd op het gelijknamige boek van Vikram Seth, kwam vorig jaar zomer (2020) op Netflix. Deze dramaserie zou de zogeheten ‘Love Jihad’ propageren, wordt beweerd in verschillende Indiase media. Een angst die bij nationalistische anti-islamitische Indiërs leeft dat Hindoedochters gedwongen worden zich te bekeren in een relatie met een Moslimman. Dit is geen nieuws binnen de Indiase gemeenschap. Deze angst – waar niet wordt gekeken naar de liefde tussen twee mensen, maar naar hun religieuze achtergrond – is ook te horen binnen de Surinaams-Hindoestaanse gemeenschappen in Nederland en Suriname.

Geschreven door: Perdiep Ramesar
Artikel
Diversiteitsbeleid

De Indiase cinema is de spiegel van de Indiase samenleving. Zowel de commerciële mainstream filmindustrie in Mumbai als de meer ‘arty’ Indiase films tonen steeds vaker de verschillende ware kanten van die samenleving, zoals armoede, de problemen binnen het kastestelsel, corruptie en onderdrukking van de vrouw. Waar eerder de filmindustrie – qua aantal films groter dan Hollywood in de Verenigde Staten – niet meer was dan een droomfabriek, begint het ‘sprookjesbeeld’ van India nu barsten te vertonen. Alleen hebben deze scheuren in het kristallen glaswerk, dat dit ‘paradijs’ in de Indiase stad Mumbai ooit was, niet alleen te maken met andersdenkende, cultuurkritische en sociaal-maatschappelijk geëngageerde filmmakers die de wereld bestormen met hun revolutionaire ideeën. Films over corruptie worden bijvoorbeeld toegejuicht en gesubsidieerd door de Indiase regering, want die heeft als één van de speerpunten het tegengaan van corruptie.

Vinger in de pap

Natuurlijk zijn er wel Indiase hemelbestormers, zowel in India als daarbuiten. Maar de films die wij te zien krijgen via allerlei streamingdiensten, zoals Netflix, zijn nog steeds gepolijste werken waar de Indiase overheid invloed op heeft. Het is overdreven te zeggen dat de Indiase overheid alles bepaalt, dat is écht niet waar. Maar de Indiase regering onder de Hindoenationalistische Bharata Janata Party (BJP)-leider en premier Narendra Modi én zijn Indiase parlementariërs hebben wel degelijk een vinger in de pap bij het maken van films. En als ze dat niet hebben, dan proberen ze die wel op verschillende manieren te verkrijgen.

Er zijn geregeld controverses bij Indiase films. Ook al is dat procentueel – naar verhouding met het aantal films dat dagelijks in India uitkomt – slechts een fractie, maar de discussies rondom films halen wel de media, zowel binnen India als daarbuiten. En dat geldt vooral voor de landen waar veel Indiërs of nazaten van Indiërs wonen, zoals voor de grote landen Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, maar ook in landen als Suriname én Nederland gaan de controverses uit de Indiase filmindustrie geregeld over de tong. Op deze manier zijn die discussies die geregeld worden gestart door Indiase politici of anderszins belangenbehartigers ook van invloed op de Surinaams-Hindoestaanse gemeenschappen in Nederland en Suriname. In ieder geval wordt er over gesproken. Het is niet zo dat er vanuit Nederland of Suriname acties tegen Moslims of Islamitische landen gebaseerd op de Indiase cinema plaatshebben. Daarvoor is India voor velen nog steeds een ‘te-ver-van-mijn-bed-show’.

 

Censuur

Wanneer je in India een film openbaar wilt uitbrengen, moet die eerst naar de ‘Central Board of Film Certification’. Die bepaalt onder meer de leeftijdsgrens en bekijkt of de film op legale wijze is geproduceerd en of het wel past in het kader van volksgezondheid, et cetera. Maar deze commissie wordt door critici ook wel een censuurcommissie genoemd. Na de onafhankelijkheid van India in 1947 heette deze commissie – die onder het ministerie van Informatie en Media valt – ‘Bombay Board of Film Censors’ en later ‘Central Board of Film Censors’. In 1983 toen de zogeheten ‘cinematografische regels en voorwaarden’ werden herzien, kreeg de commissie de vriendelijkere naam ‘Central Board of Film Certification’. Veel films, ook die de afgelopen jaren controverses opriepen, werden goedgekeurd door deze commissie. Maar politici, zowel lokale, regionale als landelijke, gooien geregeld roet in het eten door tegen de film te protesteren, op te roepen tot een boycot of door religieuze of levensbeschouwelijke vraagstukken op te werpen. Hun aanhang zorgt dan voor onrust, waardoor weleens filmpremières worden uitgesteld en zelfs scenes uit films worden geknipt of aangepast.        

 

Verhouding tussen Hindoes en Moslims

Een oud, maar nog steeds gevoelig onderwerp dat controverses veroorzaakt, is de verhouding tussen Hindoes en Moslims, zoals in de Netflix-serie ‘A Suitable Boy’. Is dit een reële angst? Helaas worden er in verschillende landen Hindoevrouwen gedwongen om moslim te worden, als ze willen trouwen met hun Islamitische geliefde. Dit komt voor. Maar hoe vaak? Daar zijn geen cijfers over te vinden.

Hindoes zeggen dat de ‘Love Jihad’ andersom niet zo is. Als een Hindoeman huwt met een Moslimvrouw, hoeft zij zich niet te bekeren, omdat het Hindoeïsme geen bekering voorschrijft, wordt gezegd. Het is waar dat het Hindoeïsme geen zendingsgodsdienst is om zoveel mogelijk zieltjes te winnen. Maar of het waar is dat een Moslim haar of zijn geloof vrijelijk kan belijden als zij of hij is getrouwd met een Hindoe, kunnen we weinig over zeggen. Immers, het beeld zou nog weleens gepolijst kunnen zijn, want wat er binnenshuis gebeurt, zien we niet.

Padmaavat

Eén van de duurste Bollywoodproducties allertijden ‘Padmaavat’ (2017/2018) was al tijdens de opnames voer voor protesten. Hindoestanen in Nederland en Suriname en Indiërs over de hele wereld volgden deze felle strijd in de Indiase media en discussieerden flink over deze film op social media.

Deze film gaat over de waargebeurde strijd tussen een Afghaans Moslimrijk en een Indiase Hindoerijk in Delhi in de 13e eeuw. Hindoe-organisaties uit de Rajput-kaste (één van de hoogste bevolkingslagen in India), zoals de Shri Rajput Karni Sena, demonstreerden niet alleen, maar hebben ook de filmset vernield en regisseur Sanjay Leela Bhansali aangevallen. Op een andere set van deze film is zelfs brand gesticht, zijn dure kostuums vernietigd en zijn dieren uit de film mishandeld. Ze vonden dat in deze film de belangrijke Rajput-koningin Padmavati in een kwaad daglicht werd gesteld. Hindoeleiders en leden van de BJP wilden deze film in de ban. Deze oproep kwam niet alleen van de BJP, maar ook van de Indian National Congress-partij in de Indiase deelstaat Rajasthan.

Andersom waren Islamitische organisaties ook erg boos, omdat de Afghaanse Islamitische krijgsheer zeer negatief werd geportretteerd. Ook deze demonstraties leidden tot geweld, brandstichting en de oproep tot boycot van deze productie. In de film is de krijgsheer een zeer gewelddadige, nietsontziende, gewetenloze en kwaadaardige moordenaar. Volgens de demonstranten klopt dit beeld in de film niet. In Maleisië is de film om die reden door de Islamitische regering verboden.

‘Padmaavat’ is door deze controverse later uitgekomen dan gepland, met diverse aanpassingen. De regisseur heeft scenes aangepast tot aan de titel toe: ‘Padmavati’ werd ‘Padmaavat’. Uiteindelijk heeft de Central Board of Film Certification de film – na de aanpassingen – goedgekeurd. Uiteindelijk heeft ook het Indiase Hooggerechtshof geoordeeld dat de film niet in de ban hoefde. Deze film werd overigens wel een ‘blockbuster’, vooral buiten India.

 

India – Pakistan

De strijd tussen India en Pakistan bestaat al sinds de ‘Partition’, de scheiding tussen India en Pakistan (behoorde eerst tot India, net zoals Bangladesh dat na de ‘Partition’ Oost-Pakistan werd genoemd)  in 1947. Toen werden Muhammad Jinnah de Pakistaanse leider en Jahawarlal Nehru (vader van de vermoorde premier Indira Gandhi en grootvader van de eveneens gedode politicus Rajiv Gandhi) premier van India. Mohandas Karamchand Gandhi, bekend als Mahatma Gandhi, had hiervoor zijn bekende strijd gevoerd voor de Indiase onafhankelijkheid. Tijdens de ‘Partition’ en daarna is er veel geweld over en weer geweest in het grensgebied van India en Pakistan. Daardoor ontstonden onlusten en gewelddadige rellen in verschillende steden in India. Mahatma Gandhi kreeg de gemoederen rustig, soms door te spreken, soms door in hongerstaking te gaan. Tot hij werd gedood door een nationalistische Hindoe. De pijn van India werd daarna geregeld gevoed door onder meer Indiase nationalistische films die van invloed was op de Indiase immigranten in onder meer Suriname en later Nederland.

 

Subsidie van de Indiase overheid

De Hindoe-Moslim-controverse wordt gevoed door nationalisten, die zichzelf ook nog eens de voorvechters van hun religie wanen. In deze tijden dat de BJP aan de macht is in India, zijn er internationaal steeds vaker films te zien die subsidies ontvangen van de Indiase overheid, waaronder het ministerie van Defensie. Films die gaan over Kashmir bijvoorbeeld, een betwist gebied in het noorden van India, waar India, onafhankelijkheidsstrijders uit Kashmir en Pakistan al jaren over vechten. Hoe genuanceerd een verhaal soms ook lijkt, de Indiase zijde krijgt altijd de overhand. Ook komen regelmatig films uit over heldendaden van Indiase strijders van nu en toen. Dit gebeurt overigens niet in het geniep. Het dankwoord aan de Indiase overheden staan gewoon in de ‘Acknowledgements’ aan het begin van de film of de aftiteling aan het einde.

De pijn in India is groot. Aanslagen, gevechten, onrust tussen Hindoes en Moslims houden de gemoederen bezig. Zodra Pakistan in de afgelopen jaren iets tegen India doet, werd in India meteen daarna opgeroepen om Pakistaanse en andere Islamitische acteurs, zangers en andere artiesten te boycotten, zodat zij geen werk meer hadden. Ook al hadden deze artiesten niets te maken met de militaire acties.

De gevoeligheid is groot. Daarbij spelen ook gebeurtenissen een rol dat Hindoes in de Islamitische buurlanden Pakistan en Bangladesh worden gediscrimineerd en onderdrukt. Hulporganisaties en Indiase belangenclubs brengen geregeld dergelijke verhalen in de media, waaruit blijkt dat Hindoes het in Pakistan niet gemakkelijk hebben. En inderdaad, daar zitten verhalen van de zogenaamde ‘Love Jihad’ bij, maar niet uit liefde, uit dwang. Kortom, zowel de Hindoes als de Moslims als de regeringen zijn niet altijd even vriendelijk tegen elkaar, op z’n zachtst gezegd.

 

Filmsterren doen zelf niet zo moeilijk

Er zijn verschillende Indiase Bollywoodsterren die niet zo moeilijk doen over de Hindoe-Moslim-controverse. Zo is de ‘King of Bollywood’ Shah Rukh Khan volgens de Hindoeïstische tradities gehuwd met zijn Hindoevrouw Gauri. Huwelijken tussen Hindoes en Moslims komen bij de artiesten zelf geregeld voor. Zo ook bij de Indiase topacteur en filmmaker Aamir Khan. Ook hij is getrouwd met een regisseuse die Hindoe is. De populaire acteur Hrithik Roshan was ook getrouwd met een Moslimvrouw Sussanne Khan. Na een huwelijk van 14 jaar zijn ze gescheiden.

De bekende filmmaakster en choreografe Farah Khan is getrouwd met de Hindoe Shirish Kunder en zo zijn er verschillende voorbeelden te vinden.

De strijd tussen India en Pakistan wordt wel binnen het sterrendom beleefd. Velen zijn pro-India, ook verschillende Islamitische acteurs. Zij zien India als het land van hun en hun voorouders.