Je plek in de samenleving vinden, zo doe je dat!

De jongeren gebruiken in de essays niet de woorden ‘opeisen’ of ‘invechten’, zoals minister Asscher dat destijds zei na aanleiding van een onderzoek waaruit bleek dat deze jongeren zich niet altijd geaccepteerd voelen. Zo geeft iemand aan dat het ‘vinden van een plek in de samenleving' een betere uitspraak is.

In de essays komen drie strategieën aan bod waarmee de jongeren hun plek in de samenleving hebben gecreëerd:

1. Het gesprek aangaan. Dat is de meest voorkomende strategie in de essays. Een eerste ‘hallo’ kan een magisch woord zijn, zoals winnaar Zina Monteiro het beschrijft.
2. Het is niet je plek opeisen, maar een zoektocht naar het vinden van je plek. 'Het hoofd zegt "ik ben Nederlander en ik heb een plek", de realiteit is anders en maakt dat ik zoekend ben', schrijft iemand.
3. Er zijn ook jongeren die beschrijven dat zij geen plek hoeven op te eisen, omdat de plek al van hen is. Zij proberen om, vanuit hun plek, het mechanisme van verschillende identiteiten hebben, racisme en uitsluiting te begrijpen en anderen zelf te benaderen en juist lief te hebben.

In alle drie de strategieën lijkt het zoeken naar verbinding centraal te staan. Sommige jongeren neigen in eerste instantie naar vermijden of conformeren, maar buigen dit later om naar verbinden. Polarisatie lijkt bij hen niet voor te komen. Een deelnemer legt uit:

‘Als ik heel eerlijk moet zijn, probeer ik me in elke situatie zodanig aan te passen dat ik niet opval. Vooral in situaties waar het soms voelt alsof ik een indringer ben en er niet hoor te zijn, zoals op werk of school wel eens voorkomt. Soms lijkt het dan alsof er een schakel om gaat en ik dan heel even een andere versie van mezelf ben, een maatschappelijk geaccepteerd alter ego.’

De jongeren die meededen aan de essaywedstrijd zien de belemmeringen als een feit, als een omgeving waar zij geen invloed op hebben. Ze doen wat ze zelf kunnen, ze investeren in de eigen ik en in verbinding. Ze beschrijven daarbij dat het je juist kleurrijker maakt als jij je plek opeist omdat je door allerlei ervaringen en fases heen moet:

‘Wij zijn bookwise geworden door onze studie, maar door het pad zijn we streetwise geworden. En dat is precies wat wij terug willen geven aan de samenleving.’

Uit de hokjes worstelen

In het beschrijven van het opeisen van een plek in de samenleving, blijken de jongeren ook een duidelijke mening te hebben over wat zij met hun identiteit willen. Zij willen grotendeels hun meerdere identiteiten behouden. Ze geven aan dat je niet hoeft te kiezen, omdat je beide mag zijn. Het gaat erom dat je mag zijn wie je bent en wie je wilt zijn. De wereld plakt misschien een of meerdere identiteiten op je, maar daar heb je zelf niet voor gekozen, vertellen de jongeren. En dat beeld past vooral niet meer in het hedendaagse Nederland. De jongeren stellen dat hun identiteit niet in óf alleen het hokje Marokkaan óf alleen het hokje Nederlander thuishoort.

Jongeren en professionals met elkaar in gesprek tijdens het evenement 'Kansen zien, kansen grijpen'. © Mladen Pukilic

Wel is het volgens de jongeren een worsteling om vanuit die hokjes, die oude identiteiten, iets nieuws te maken:

'In een samenleving waar onbegrip en ongefundeerde haat de boventoon kunnen voeren, is het soms lastig om mezelf te vinden en de identiteit te omarmen waar ik me goed bij voel.'

Deelnemers aan de wedstrijd lijken eerst zelf te worstelen met de vraag over hun identiteit, maar daarna aan anderen duidelijk te willen maken dat kiezen niet nodig is. Een deelnemer noemt zichzelf een ‘Nederlander 2.0’: Nederlands noch Turks. Een nieuwe ik, een nieuwe identiteit die staat voor hard werken en kansen creëren:

‘Er is eerst een innerlijke strijd, dan is er een innerlijke acceptatie en daarna kun je dat ook uiten aan de wereld, aan de wereld die maar een kant ziet.'

Dit proces is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. In de essays is te lezen dat bij de jongeren gedurende het proces veel emotie los kwamen. Bijvoorbeeld boosheid, verdriet of angst als ze werden geconfronteerd met discriminatie of onrecht.

‘Racisme heeft mij gekwetst en beschadigd maar ik heb het nooit de kracht gegeven om mijn groei en succes te beperken.’

Omgaan met tegenslagen

‘Karim.. wie had dat gedacht', zei de docent. Ik wel, dacht ik in mijzelf.

In het onderwijs of bij een start op de arbeidsmarkt zijn de verwachtingen laag en daar worden de jongeren mee geconfronteerd. Ze moeten zichzelf meer bewijzen en harder werken dan de autochtone leeftijdgenoten. Dit speelt voornamelijk bij jongeren waarbij een migratieachtergrond of geloofsovertuiging duidelijk zichtbaar is, zoals in het geval van een donkere huidskleur of hoofddoek:

 ‘De docent zei: "Zij gaan de debatwedstrijd dus zeker niet winnen." Wij moesten hem helaas teleurstellen, want wij werden als enige “zwarte” klas winnaar van de debatwedstrijd.’

De deelnemers lopen tegen onbewuste maar wel kwetsende zaken aan. Onbewuste verwachtingen maken dat zij harder moeten werken, geloof moeten houden en moeten doorzetten:

‘Vol trots stond ik tijdens mijn diploma-uitreiking op het podium te luisteren naar [..] mijn docente: "Karim.. wie had dat gedacht", zei ze. Ik wel, dacht ik in mijzelf.’

Juryprijswinnaar Zina Monteiro leest een deel van haar essay voor. © Mladen Pukilic

Wat te doen als sociaal werker?

Uit de essays blijkt duidelijk dat er nog veel werk te verrichten is. Onder andere sociale professionals en het onderwijs spelen een belangrijke rol van agenderen, stimuleren, bewustmaken, discussiëren en investeren. We delen enkele tips:

• Het is belangrijk dat het thema diversiteit geagendeerd wordt binnen scholen en de arbeidsmarkt. Er moet inzicht komen in het ‘omgaan met diversiteit’ vanuit het perspectief van docenten én studenten. Ook moeten docenten ondersteund worden en handvatten krijgen om beter om te gaan met die diversiteitsvraagstukken. Een structurele borging van het onderwerp is nodig in zowel het onderwijs als op de arbeidsmarkt.
• Het stimuleren van rolmodellen blijkt een goede manier om steun te geven aan jongeren. Hulp die ze nodig hebben, zo blijkt ook uit de essays. Sommigen willen zich inzetten voor andere jongeren via sociale initiatieven en versterking daarvan lijkt nuttig. Een jongere zegt in zijn essay tegen de Nederlandse samenleving en professionals: 'Wij geloven in onszelf, nu jullie nog.'
• Het is nodig om te investeren in sensitiviteit voor diversiteit. Dit begint bij bewustwording van de onbedoelde mechanismes van uitsluiting en discriminatie, en bewustwording van eigen handelen en denkpatronen. Dit vergt reflectie, openheid en aanpassingen van de werkwijze en de organisatorische randvoorwaarden.
• Nu worden identiteiten nog extern opgelegd, maar jongeren moeten gesterkt worden in hun eigen identiteit. De uitdaging is om de heersende norm en identiteit ter discussie te stellen en te komen tot een nieuwe gemeenschappelijke norm en identiteit die recht doet aan de groeiende (super)diversiteit en verschillende identiteiten buiten de bekende hokjes. Want zoals een jongere zegt: ’Twee culturen maken jou uniek, een tintje diverser en juist een Nederlander. Je hoeft je plek niet op te eisen in de samenleving, die plek is al van jou.’