Jonge Eritrese statushouders krijgen vaak te laag schooladvies

Jonge Eritrese statushouders krijgen in vergelijking met de totale Nederlandse bevolking veel vaker het stempel LVB en een te laag schooladvies. Bij het inschatten van de opleidingspotentie wordt zwaar geleund op de uitkomst van IQ-testen. Maar die geven geen compleet beeld. Hoe krijgen we het leervermogen beter in beeld?

Geschreven door: Tea Keijl
Artikel
Vluchtelingen

Een Eritrees meisje van veertien kreeg speciaal onderwijs geadviseerd. Haar assertieve moeder maakte er werk van en nu zit ze in de brugklas havo/vwo. Een jongen van zeventien die op het praktijkonderwijs zat, zit na tussenkomst van een gespecialiseerde psycholoog nu op het reguliere mbo. Tal van dit soort voorbeelden komt Samuel Tekeste tegen in zijn werk voor Nieuwlander. ‘Landelijk gezien zit drie procent op het praktijkonderwijs, onder statushouders is dat percentage vijftien procent. Zij scoren vaak ruim onder de 85 op de IQ-test, dat is in de praktijk de grens voor het label Licht Verstandelijk Beperkt.’

Te veel gewicht

Hoe komt het dat IQ-testen het passende onderwijsniveau niet goed in beeld brengen? ‘Een IQ-test is een momentopname. Die zegt iets over de huidige stand van zaken van wat iemand kan en weet.’ Dat zegt Selma Ruiter, die als orthopedagoog is gepromoveerd op IQ-testen en betrokken bij de (door)ontwikkeling ervan. ‘Maar wat je ook wilt meten, is hoe leerbaar iemand is, hoe snel hij een inhaalslag kan maken. Dat is heel moeilijk om te bepalen op basis van de gangbare IQ-testen. Die hebben wat mij betreft dan ook te veel gewicht in ons verwijzingssysteem.’

Een IQ-test is een momentopname; die zegt iets over de huidige stand van zaken van wat iemand kan en weet

Ontwikkelingskansen

Overigens komt er wel verbetering in de testen, benadrukt Ruiter. ‘Tegenwoordig is men het er wereldwijd wel over eens dat intelligentie bestaat uit twee componenten: de fluïde intelligentie en de gekristalliseerde. De eerste gaat over de aangeboren vaardigheden, de tweede over wat je in je leven aan ontwikkelingskansen hebt kunnen benutten, dat is de verworven intelligentie.’

Moderne testen

Moderne testen leggen meer nadruk op de fluïde, dus de oorspronkelijke, intelligentie. ‘De jongste generatie IQ-testen, zoals de WAIS-IV, is om die reden minder talig dan voorheen’, legt Ruiter uit. ‘Deze werken meer met plaatjes en met puzzels en patronen. Ze doen meer een beroep op zaken als verbanden leggen, de juiste informatie op het juiste moment op kunnen halen, concentratie en zelfsturing.’

Nog steeds nadelig

Hoewel de WAIS-IV inmiddels gangbaar is, pakt dit minder talige meten voor Eritrese statushouders nog steeds nadelig uit. Ruiter ziet de verklaring daarvoor deels in de gebrekkige cultuursensitiviteit. ‘Ook plaatjes zijn cultuurgebonden. Een conceptversie van een Zwitserse test werkte bijvoorbeeld met hoge bergen en skiliften. Dat moet eruit. Ook een marktkraam met kaas erop kan bijvoorbeeld niet.’

Ook veel docenten vluchten, met als gevolg een uitgehold onderwijssysteem en zeer laag opgeleide vluchtelingen

Nauwelijks opleiding

Samuel Tekeste sluit zich aan bij de uitleg van Ruiter, maar benadrukt dat het manco van IQ-testen slechts ten dele met cultuur te maken heeft en veel meer met het politieke systeem in Eritrea. ‘Door de jarenlange militaire dienstplicht zijn mannen en broers langdurig uit beeld. Jonge kinderen moeten van school om het gezin te onderhouden. Velen van hen vluchten om de dienstplicht te ontduiken. Ook veel docenten vluchten, met als gevolg een uitgehold onderwijssysteem en zeer laag opgeleide vluchtelingen. Zij hebben geen idee waar de testen over gaan en waarom ze die moeten maken.’ Het probleem van de lage IQ-scores speelt dan ook vaker bij Eritrese statushouders dan bij bijvoorbeeld Syrische vluchtelingen, omdat die laatste groep tot de oorlog uitbrak gewoon goede opleidingsmogelijkheden had.

Advies voor vervolgopleiding

Ruth Yohannes werkt als onderzoeker voor KIS. Zij vult de situatieschets van Eritrese jonge statushouders aan: ‘Jongeren die hier voor hun achttiende komen, gaan naar de ISK, de internationale schakelklas. Vaak moeten ze tegen het einde daarvan een toelatingstest doen voor de vervolgopleiding. Arriveert iemand na zijn achttiende in Nederland, dan is hij bezig met de inburgering en komt hij vaak terecht bij de afdeling Werk & Inkomen van de gemeente, in verband met de bijstandsuitkering en de begeleiding naar werk, al dan niet via een opleiding.’

IQ-test als noodgreep

Veel klantmanagers hebben door de taal- en onderwijsachterstand moeite om echt in contact te komen, vertelt Tekeste. ‘Als noodgreep zetten ze dan maar een IQ-test in. Komt daar het label LVB uit, dan is dat soms een opluchting voor de klantmanager. Want daar is een standaardroute voor: beschut werk en een leven lang in de uitkering. Maar voor het zelfbeeld van de jongere is dat funest. Want ze gaan vaak zelf ook geloven dat ze dom zijn en weinig kunnen.’

Dynamisch testen

Op de vraag hoe de opleidingsmogelijkheden beter ingeschat kunnen worden, zijn verschillende antwoorden te geven. Testontwikkelaar Ruiter ziet met name winst in wat ze noemt ‘dynamisch testen’. ‘Dan heb je het over een langer lopend traject, waarbij je de jongere op meerdere momenten test. Dan kun je volgen hoe leerbaar iemand is. Wat gebeurt er als je steeds een beetje meer hulp biedt? Hoe onthoudt hij de informatie, hoe beklijft het en hoe weet hij het toe te passen?’

Geef jongeren de kans te laten zien wat ze kunnen

Huiswerkbegeleiding

Tekeste bepleit vooral een grote terughoudendheid in het afnemen van testen. Volgens hem moeten de begeleidingsmogelijkheden ruimer worden. ‘Voor scholieren is bijles en huiswerkbegeleiding nodig, en ook zaken als een rustige plek en een taalmaatje zijn essentieel. Gun ze gewoon ook wat meer tijd, een jaar extra kan soms veel uitmaken. Ook voor de jongvolwassenen is veel meer taalondersteuning nodig. En bij gesprekken met klantmanagers moet een getrainde tolk aan kunnen schuiven, daar is nu vaak geen geld voor.’

Observeren

Yohannes tot slot ziet vooral mogelijkheden in het observeren van jongeren. ‘Gedurende een langere tijd meekijken hoe iemand het doet in de klas. Hoe iemand zijn opdrachten maakt. Of iemand in de werkpraktijk mee laten lopen. Geef ze de kans te laten zien wat ze kunnen.’ En, ook heel waardevol: ‘Geef een sleutelfiguur zoals een mentor of zorgcoördinator die dichtbij de jongere staat de gelegenheid om mee te gaan bij belangrijke gesprekken.’ Alle drie zijn ze het erover eens dat het huidige belang dat aan de IQ-test wordt gehecht echt te groot is. Tekeste: ‘Op die manier labelen is veel te stigmatiserend en levensbepalend.’

Meer informatie?Neem contact op met:

Ruth Yohannes

icon_chevron Stuur een e-mail
icon_chevron 0634738622
Afbeelding