Kansen en knelpunten in de opvang van hervestigers

Hervestigers zijn kwetsbaar en hun situatie is vaak complex. Een deel heeft zeer langdurig in vluchtelingenkampen of onder marginale omstandigheden in steden met nauwelijks toegang tot voorzieningen gewoond. 'Het kunnen alleenstaande vrouwen met kinderen zijn, vluchtelingen met specifieke medische problematiek, LHBTI’s, maar ook oppositieleiders of vluchtelingen die tot specifiek vervolgde (religieuze) minderheden horen', vertelt Kirsten Tinnemans.

Voor de verkenning spraken de onderzoekers met medewerkers uit drie gemeenten die ervaring hebben met de opvang van hervestigers: Woerden, Dalfsen en Zaanstad. 'Wat ons positief trof, was de persoonlijke motivatie van betrokkenen om deze bijzondere groep vluchtelingen een goede start in Nederland te geven', zegt Marjan de Gruijter. Uit de groepsinterviews destilleerden de onderzoekers een aantal succesfactoren met betrekking tot de opvang en begeleiding van hervestigers.

Naar de handreiking

Ervaringskennis

Gemeenten die hervestigde vluchtelingen opnemen, constateren samen met VluchtelingenWerk Nederland dat er behoefte is aan uitwisseling van ervaringskennis over hoe de plaatsing en begeleiding van hervestigde vluchtelingen het beste kan worden uitgevoerd. Ook is er behoefte aan randvoorwaarden voor het goed opvangen van hervestigers in een gemeente. 'Omdat het (per gemeente) om enkelingen gaat, moet nu nog te vaak het wiel opnieuw worden uitgevonden', vertelt Marjan de Gruijter.

Gemeenten krijgen via de Taakstelling Huisvesting Vergunninghouders elk half jaar een aantal statushouders toegewezen, naar rato van het inwonertal van de gemeente. 'Gemeenten zijn niet verplicht om hervestigde vluchtelingen op te nemen, maar áls zij dit doen, telt dit mee voor het realiseren van hun Taakstelling. In de praktijk zien we dat gemeenten – naast sociale overwegingen – een praktische reden hebben om hervestigde vluchtelingen op te nemen: In veel gemeenten zijn woningen voor één of twee personen schaars, terwijl juist dat type woningen nodig zijn om statushouders - die vaak aanvankelijk alleen vluchten - te huisvesten', legt Kirsten Tinnemans uit.

'Hervestigers komen rechtstreeks ‘uit het vliegtuig’ naar de gemeente en hebben niet eerst in een azc gewoond. Zij missen daardoor de gewenning, voorlichting en ook de faciliteiten die het COA biedt'

Hervestigers komen vaak direct in gezinsverband naar Nederland. Zij hebben een grotere woning nodig en daarvoor zijn doorgaans in gemeenten meer huisvestingsmogelijkheden. Het opnemen van hervestigers zorgt er dan dus voor dat een gemeente (gemakkelijker) aan de taakstelling kan voldoen. Diverse gemeenten hebben - langer of korter - ervaring met de opvang van hervestigers. Zij geven aan dat er bij deze opvang – en bij de ondersteuning in participatie en integratie - heel wat komt kijken. Niet alleen gaat het in vergelijking met andere vluchtelingen vaak om extra kwetsbare personen; zij hebben bovendien niet de reguliere asielprocedure met verblijf in de centra van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) doorlopen. 'Hervestigers komen rechtstreeks ‘uit het vliegtuig’ naar de gemeente en hebben niet eerst in een azc gewoond. Zij missen daardoor de gewenning, voorlichting en ook de faciliteiten die het COA biedt', aldus De Gruijter.

De overgang is voor een deel van de hervestigers erg groot. 'Niet alleen wordt het aanpassingsvermogen op de proef gesteld; voor sommigen zijn basale zaken onbekend, zoals het gebruik van een keuken binnenshuis, of het bedienen van de centrale verwarming. Deze hervestigers komen plotseling in een ‘andere wereld’ terecht', weet Tinnemans.

Dit betekent doorgaans dat de gemeente, en de betrokken organisaties voor ondersteuning en begeleiding – zoals VluchtelingenWerk – beduidend meer tijd nodig hebben voor een hervestigersgezin. De aard van de ondersteuning is vaak ook anders: in het begin wordt veel praktische hulp aan/in huis gegeven. Marjan de Gruijter: 'Een vrijwilliger vertelde dat zij de eerste weken na vestiging alle dagen uren bij het gezin doorbrengt om praktische en emotionele steun te verlenen, en om dingen te regelen, zoals een fiets of een mobiel belabonnement.'

Draagvlak

Eén van de belangrijkste succesfactoren is het (vooraf) organiseren van draagvlak voor opvang van deze groep vluchtelingen. Juist omdat extra inspanningen nodig zijn, is het belangrijk dat alle betrokken organisaties zich hieraan ook willen committeren. Kirsten Tinnemans: 'Voor een woningcorporatie kan het huisvesten van hervestigers betekenen dat huur later betaald wordt omdat de administratie van de hervestiger nog niet op orde is.' In de eerste opvangperiode wordt een groot appèl gedaan op de inzet van vrijwilligers, die vaak letterlijk aan huis opvang en steun verlenen. En voor betrokken gemeenteambtenaren betekent de komst van hervestigers dat zij als regievoerders veel ruimte en tijd nodig hebben om knelpunten doortastend op te lossen. Deze bijzondere inzet kan alleen gerealiseerd worden als betrokkenen vanuit hun missie gemotiveerd zijn én als onderling helder is, wie wat kan doen. Het maken van duidelijke afspraken over rollen en taken en beslisbevoegdheid is dan ook belangrijk voor het welslagen van een plaatsing. 'Wat daarbij helpt, is dat COA in de zes maanden voorafgaand aan de plaatsing een uitgebreid dossier opbouwt van hervestigers en dat dossier deelt met de gemeente', vertelt De Gruijter.

Betrokkenen vanuit de gemeente moeten voldoende discretionaire ruimte krijgen en nemen om snel - soms onorthodoxe - oplossingen te zoeken voor onverwachte problemen

Onorthodox

Gemeenten en hun samenwerkingspartners benadrukken dat de groep hervestigers zeer divers is. Een hervestiger met complexe medische problematiek heeft andere ondersteuningsbehoeften dan een hervestiger die in het herkomstland gevaar liep vanwege zijn of haar politieke overtuiging of vanwege zijn/haar geaardheid. Dit maakt het lastig om een algemene werkwijze af te spreken, ook omdat het per gemeente meestal om een of enkele gezinnen gaat. Met name betrokkenen vanuit de gemeente – die immers de regie voeren op het opvangproces – moeten daarom voldoende discretionaire ruimte krijgen en nemen om snel - soms onorthodoxe - oplossingen te zoeken voor onverwachte problemen. 'Als bijvoorbeeld de verblijfspas niet direct beschikbaar is, kan een heel aantal administratieve processen niet in gang worden gezet, zoals het openen van een bankrekening of het afsluiten van verzekeringen', aldus Tinnemans.

Kampeerklaar

De inrichting van de woning is ook vaak een knelpunt. Omdat hervestigers bij aankomst direct in de woning trekken, moet deze tenminste ‘kampeerklaar’ zijn, dat wil zeggen dat men er kan eten, slapen en verblijven. De meeste gemeenten stellen aan vluchtelingen, die zich in de gemeente vestigen, een renteloze lening beschikbaar voor het inrichten van de nieuwe woning. Een statushouder die vanuit het azc naar de gemeente verhuist, is hiervan op de hoogte en kan hierover beschikken voordat men de woning betrekt. Maar voor hervestigers moeten al uitgaven worden gedaan voordat zij arriveren. Dit brengt met zich mee dat gemeenteambtenaren geld uitgeven dat door de hervestiger moet worden terugbetaald, zonder dat hij of zij hierover zeggenschap heeft gehad.

Kosten

Het wringt dat er nauwelijks geoormerkte middelen beschikbaar zijn voor de extra taken die gemeenten en hun samenwerkingspartners op zich nemen bij het opvangen van hervestigers. Gemeenten ontvangen voor de opvang en (maatschappelijke) begeleiding van rijkswege een bedrag van € 2.370 per volwassen statushouder. Dit geldt ook voor hervestigers. Daarnaast kunnen gemeenten voor de opvang en begeleiding van een hervestiger € 500 aanvragen bij het COA. Dit bedrag staat volgens de geïnterviewde gemeenten niet in verhouding tot de kosten voor extra ondersteuning en begeleiding die nodig zijn om hervestigers goed te kunnen laten landen in de gemeente en in de Nederlandse samenleving.

In het nieuwe inburgeringsstelsel, dat naar verwachting in 2021 zal ingaan, krijgen gemeenten een nieuwe rol bij de inburgering. Zo zal door de gemeente en inburgeraar gezamenlijk een persoonlijk Plan Inburgering en Participatie (PIP) worden opgesteld, waarin wordt vastgesteld op welke wijze men de inburgering succesvol kan doorlopen en wat hierbij nodig is. Deze nieuwe regierol van gemeenten biedt kansen om de begeleiding van hervestigers nog beter vorm te geven.

Lees ook het uitgebreide artikel over hervestigers

Foto boven: Michel Utrecht