KIS naar theater: George en Eran worden racisten

Begin dit jaar publiceerde ik op dit platform een artikel met de titel 'Onhandige dingen zeggen is geen ramp' (Het artikel verscheen ook in Trouw). Moraal van het verhaal: laten we meer relativeringsvermogen tonen in het debat over racisme en diversiteit. En het was ook een aansporing ons meer in te leven in de ander en compassie tonen.

In reactie op mijn verhaal krijg ik een bericht van Paulien Hilbrink die onder meer als filosoof werkt op scholen. Ze gaat daar in gesprek met kinderen en jongeren over zingevings- en maatschappelijke vraagstukken. 'Het probleem is complex', mailt ze, 'maar het is te doen als je bereid bent om je eigen bastion te verlaten en elkaar te ontmoeten op een veilige plek.' Paulien nodigt me uit om samen te werken. Tja, denk ik: wat nu? Ik zie mezelf vooral als schrijver, chroniqueur - iemand die observeert, opschrijft. Maar het voelt onsportief om een aansporing te doen en dan spreekwoordelijk de vingers in de oren te stoppen. Er volgt een ontmoeting en de afspraak om naar de voorstelling "George en Eran worden racisten'' te gaan en de makers te spreken. Wie weet maakt ons dat weer wijzer en leidt het tot constructieve, nieuwe activiteiten. Misschien ook niet, maar elk steentje in een vijver is er één.

Positiewisselingen 

Vier personages. Allereerst de blonde Milan wiens vermeende superioriteit en goede bedoelingen ('alle mensen zijn gelijk') de spreekwoordelijke rode lap voor een stier zijn bij de andere drie. ‘White privilege is dat je zélf kan kiezen wanneer je beledigd bent!’

George kan zich beroepen op zijn moeilijke verleden (de oorlog die hij en zijn familie ontvluchtten en de jaren die hij in het azc verbleef). Hij komt weliswaar uit Syrië maar voelt zich zwart en daarom persoonlijk het slachtoffer van vierhonderd jaar onderdrukking. Eran is joods en heeft de ballast van de Holocaust mee te torsen. Myrthe ,de enige vrouw in het gezelschap, heeft het nodige te duchten van seksisme, ook van de andere drie.

Knap hoe gedurende het stuk de posities van de vier - bovenliggende partij, onderliggende partij - veranderen. De snelheid van de spitsvondige dialogen en de grappen is ongekend hoog. 

Golfbewegingen

De lampen doven, een staande ovatie volgt - dat zegt niet alles denk ik, die krijgt tegenwoordig elke theatergroep. Wat vond ik er van, bevraag ik mezelf als ik de zaal uitloop. De wirwar aan gedachten en gevoelens, laten zich nog niet gemakkelijk tot een samenhangend oordeel samenballen. Dat lukt me pas als ik dagen later dit verhaal schrijf: ik vind George en Eran worden racisten een intelligente, gelaagde, scherpzinnige, grappige, muzikale en bij momenten ongemakkelijke en ontroerende voorstelling. Ron Rijghard verwoordt in zijn viersterrenrecensie in de NRC prachtig de premisse van de voorstelling. 'Er is een punt waar je moet ophouden de vrijheid te nemen om alles te zeggen wat in je opkomt. Op dat punt begint de beschaving en begint empathie: waar je je medemens ziet lijden. Dat is een mooi, theatraal vertolkt inzicht.'

'Deze voorstelling kan wat luikjes openen'

Terug naar vlak na de voorstelling. We spreken een van de spelers en schrijvers van het stuk: Eran Ben-Michaël. Hij benadrukt dat het geen stuk is met een afgelijnde moraal. 'We wilden het stuk maken omdat we een spiegel wilden voorhouden. De complexiteit van het debat benadrukken, de verschillende en wisselende posities die we innemen en de gelaagdheid ervan.' Hij ziet in de regel mensen anders de zaal uitkomen dan toen ze erin kwamen. 'Bijvoorbeeld dat mensen van zichzelf dachten dat ze niet op een vooroordeel te betrappen waren maar beseffen maar dit anders ligt.' Ook voor henzelf, als makers vormde de voorstelling een eye opener. 'Je dompelt jezelf anderhalf jaar onder in een thema. Je wordt dan scherper op je eigen spitsvondigheden, je grapjes waarbij blijkt dat je over de schreef gaat.' Hij duidt daarbij op een anekdote die ook in de voorstelling zit: een grap die hij tijdens theaterfestival Oerol maakt als hij de Surinaamse muzikant Jeangu Macrooy aankondigt. Een grap, over Macrooy en diens afkomst, waarvan hij pas even later beseft dat deze over de schreef is. 'Niet okay, dacht ik toen. Dus ja, mijn bewustzijn, mijn sensor is door het maken van deze voorstelling vergroot.'    

We stellen hem vragen die voortvloeien uit mijn artikel. Nemen we elkaar niet teveel de maat in het debat over racisme en diversiteit? En nog belangrijker: hoe komen we uit deze kramp?  Helpt deze voorstelling daarbij? Ben-Michäel: 'Deze voorstelling kan wat luikjes openen. Je hebt mensen nodig wiens strijd het is, mensen die het debat openbreken, zoals Sylvana Simons. En je hebt mensen nodig die gematigder en geduldiger zijn. Het heeft tijd nodig voordat verandering over maatschappelijk onrecht intreedt. Het is een cocktail aan zaken die de verandering beïnvloedt. De verandering gaat in golfbewegingen maar ik geloof dat die verandering onmiskenbaar gaande is.'

Voorbij de uitzichtloosheid 

Even later kom ik een kennis tegen. 'Ik had er meer van verwacht', vat ze haar oordeel over de voorstelling kort samen. Jammer genoeg krijg ik niet de kans om door te vragen want ze is even later al naar huis. Ik ben namelijk razend benieuwd naar de onderlegger van die hogere verwachtingen. Het verlangen dat een theaterstuk de ultieme routekaart uitvouwt naar non-discriminatie en wereldvrede? Mia Vaerman vat het wat dat betreft in haar recensie voor de Theaterkrant treffend samen. George en Eran bieden ons geen pasklaar antwoord. '(...) Wel een aansporing tot blijven nadenken, én het verzoek om mild te zijn voor elkaar. Het levert een voorstelling op die het debat boven zijn eigen uitzichtloosheid tilt. Briljant geschreven en gespeeld, en bevrijdend om naar te kijken.'

Zo is het. Dat vermag theater en meer mogen we niet verlangen. Het is nu aan ons. En wat dat precies is, daar ben ik nog steeds niet uit. Blijven schrijven, blijven nadenken, blijven praten - dat in elk geval.

Lees hier meer over de voorstelling en over George en Eran producties.

Foto bovenaan: Yalper Productions