Mensen met een migratieachtergrond zitten door coronacrisis op de klapstoel van de economie

Eerder onderzoek laat zien dat mensen met een migratieachtergrond in crisistijd extra hard worden getroffen. Zij zijn namelijk oververtegenwoordigd in banen en sectoren die gevoeliger zijn voor conjuncturele bewegingen én zij hebben vaker een tijdelijk contract. Bij laagconjunctuur raken zij veelal als eerste hun baan kwijt. Daarnaast laat onderzoek zien dat discriminatie een grotere rol speelt als het conjunctureel minder goed gaat: werkgevers laten etnische achtergrond zwaarder meewegen in de selectie als zij veel keuze hebben in het aanbod van personeel.  

De coronamaatregelen die nu getroffen worden, zijn nodig voor de volksgezondheid. Duidelijk is ook dat deze effect gaan hebben op de economie. Dat de overheid nu veel investeert in werkgelegenheid kan helpen om zoveel mogelijk mensen hun baan te laten behouden en dempt hopelijk ook het effect dat bepaalde groepen harder worden getroffen.

Vaker een tijdelijke baan

Mensen met een migratieachtergrond hebben te maken met achterstanden op de arbeidsmarkt: in vergelijking met autochtone Nederlanders hebben Nederlanders met een migratieachtergrond minder vaak betaald werk, de werkloosheid ligt ongeveer drie keer zo hoog en werkenden met een migratieachtergrond hebben vaker een tijdelijke baan. Een deel van de verschillen laat zich verklaren door minder gunstige achtergrondkenmerken van Nederlanders met een migratieachtergrond, zoals het gemiddeld lagere opleidingsniveau. Maar waar het opleidingsniveau van jongeren uit migrantengroepen al enige tijd stijgt vertaalt zich dat niet in een betere arbeidsmarktpositie.

Was een afwijzing op een sollicitatie daadwerkelijk omdat iemand anders meer geschikt was, of speelde etnische herkomst toch (ook) een rol?

Eén van de verklaringen daarvoor is dat migrantengroepen te maken hebben met discriminatie die hun toegang tot (vast) werk belemmert. In verschillende onderzoeken is onomstotelijk vastgesteld dat er sprake is van discriminatie in selectieprocessen van werkgevers en arbeidsbemiddelaars. Voor mensen zelf is het vaak lastig te weten of zij te maken hebben gehad met discriminatie. Was een afwijzing op een sollicitatie daadwerkelijk omdat iemand anders meer geschikt was of beter in het team paste, of speelde etnische herkomst (en alle associaties die iemand daarbij had) toch (ook) een rol? Zeker in situaties waarin discriminatie vaak niet openlijk plaatsvindt, maar verhuld wordt of onbewust een rol speelt, twijfelen mensen vaak of een afwijzing met discriminatie te maken had.

Minder ervaren discriminatie

In een recent rapport laat het SCP zien dat Nederlanders met een migratieachtergrond in 2018 minder discriminatie ervoeren bij het zoeken naar werk dan in 2013 (zie grafiek). Ten eerste zien we dat in alle groepen mensen minder moeite hebben met het vinden van betaald werk: de totale lengte van de staaf is voor alle groepen in 2018 minder lang dan in 2013. Hier zal de aangetrokken conjunctuur een grote rol hebben gespeeld, waardoor mensen makkelijker aan het werk kwamen. Wanneer mensen toch moeite hadden om betaald werk te vinden dan hadden zij minder vaak het idee dan in 2013 dat dit door discriminatie kwam. Dat is vooral zo bij Marokkaanse Nederlanders en bij personen met een achtergrond in Midden- en Oost-Europa. De combinatie van minder moeite met het vinden van betaald werk en het minder vaak in verband brengen van afwijzingen op sollicitaties met discriminatie leidt voor beide groepen in 2018 tot fors minder ervaren discriminatie bij het zoeken naar werk dan in 2013.

In andere etnische groepen, met uitzondering van de autochtone Nederlanders, is er ook sprake van een daling in ervaren discriminatie, maar minder sterk. Autochtone Nederlanders ervaren in 2018 evenveel discriminatie bij het zoeken naar werk als in 2013. De mate waarin deze groep discriminatie ervaart, is wel nog steeds fors lager dan van de andere groepen.

Mate waarin afwijzingen bij het zoeken naar werk geduid worden als discriminatie, door etnische groepen, van de werkzoekenden, 2013 en 2018 (in procenten)

Het onderzoek is gebaseerd op een vragenlijst die door 8.536 mensen is ingevuld. In de vragenlijst is voor concrete voorvallen nagegaan of men discriminatie heeft ervaren. De voorvallen hadden betrekking op: de (semi)publieke ruimte, uitgaan, contact met instanties, werk zoeken, arbeidsvoorwaarden, de werkvloer en het onderwijs. Er is gevraagd naar verschillende uitingen: van schelden en pesten tot ongelijke behandeling, bedreiging en geweld. De respondenten konden ook aangeven dat zij twijfelden of er sprake was van discriminatie. Uit: Ervaren discriminatie in 2018 afgenomen, SCP/CBS (ED’13 en ‘18).

Tips voor werkgevers:

• Ook werkgevers zelf kunnen een rol spelen door bij het eventueel laten afvloeien van personeel na te denken over spreiding over groepen. Dat gaat breder dan alleen etnische achtergrond; ook oudere werknemers en mensen met een beperking kunnen in een laagconjunctuur extra getroffen worden.
• Bij het aannemen van nieuw personeel blijft het belangrijk om te selecteren zonder dat beelden over groepen (onbewust) een rol spelen. Dat zorgt er uiteindelijk voor dat banen eerlijker verdeeld worden. Werkgevers kunnen op verschillende manieren invulling geven aan een selectieproces waarin beelden over groepen zo min mogelijk keuzes beïnvloeden. Denk aan het structureren van het selectieproces waarbij aan alle kandidaten dezelfde vragen worden gesteld en kandidaten beoordeeld worden op van tevoren vastgestelde criteria, een commissie die bestaat uit meerdere personen die elkaars keuzes kritisch tegen het licht houden of de keuze voor een kandidaat toelichten aan een derde persoon op basis van objectieve criteria.

Tekst: Iris Andriessen