Moeders wanhopig door thuiswonende volwassen zonen
Verslaafd aan drugs, alcohol, gokken, geen werk, geen inkomen, schulden, agressie en verstoorde verhoudingen binnen het gezin: voor moeders, ook mantelzorgers met thuiswonende volwassen zonen die kampen met deze problemen, staat het water ze aan de lippen. Het hulpaanbod lijkt niet aan te sluiten op de zonen en dus stapelen de problemen zich op, waaronder ernstige depressie bij moeders. Waardoor ontstaan deze problemen? En wat stellen moeders voor als oplossing? Dit artikel is onderdeel van een driedelige serie waarin we inzoomen op de ervaren problemen van en veroorzaakt door thuiswonende volwassen zonen, vanuit het perspectief van de moeders, de zonen (deel 3) en de hulpverleners (deel 1).
Als een volwassen zoon wat langer thuis blijft wonen, dan hoeft dat niet problematisch te zijn. Ook al wordt ongehuwd zelfstandig wonen steeds gangbaarder onder jongeren met een Turks- of Marokkaans-Nederlandse achtergrond, is langer thuis wonen van zonen en dochters ook geaccepteerd, omdat er vaak vanuit huis wordt getrouwd. Maar wat nu als de thuiswonende volwassen zoon de leeftijd van veertig nadert en kampt met een veelvoud aan problemen? En hij hulp – en ondersteuningstrajecten vroegtijdig afbreekt door gebrek aan motivatie? Ouders, met name moeders, voelen onmacht en zijn overbelast, ook vanwege hun taken als mantelzorger. Dit signaal gaf Steunpunt Mantelzorg Utrecht eerder dit jaar af aan buurtteams, ggz en gemeenten.
Opeenstapeling van problemen
Die overbelasting kan dramatische gevolgen aannemen. Een casus uit de praktijk:
Moeder is gescheiden en leeft met haar kinderen. Haar zoon slaat zijn zussen in elkaar. Ze hebben veel schulden. Door de inwonende volwassen kinderen wordt moeder gekort op haar uitkering. De rekeningen en boetes lopen op, met name die van de zorgverzekering, doordat later blijkt dat het gezin geen recht heeft op zorgtoeslag. Moeder komt voor gesprekken met het buurtteam. Haar zoon weigert te komen. Op gemaakte afspraken komt hij niet opdagen. De moeder voelt zich wanhopig en doet een aantal zelfmoordpogingen.
De impact die de opeenstapeling van problemen op moeders als mantelzorgers heeft, is groot. Een moeder vertelt: 'Ik vermoed dat mijn zoon drugsverslaafd is, omdat hij de afgelopen jaren veel spullen in huis kapot heeft geslagen als hij geen geld krijgt. Er zijn ook momenten geweest dat hij mij wilde slaan. Ik ben bang voor mijn zoon.'
Ik blijf dag en nacht malen hierover en denken aan oplossingen, maar elke oplossing die ik heb, lost het werkelijke probleem niet op
Een andere moeder vertelt: 'Mijn zoon heeft nu een verbod op casino’s gekregen, maar hij gaat nu buiten de stad gokken. Ik ben er emotioneel echt kapot van. Ik pak soms zijn bankpas af, maar dit helpt niet en de rekeningen blijven maar komen. Dit brengt echt veel onrust in ons gezin. Ik voel me depressief, heb geen eetlust, geen slaap. Mijn hersens zijn continu bezig. Ik weet niet hoe ik hieruit kan komen, echt niet. Ik blijf dag en nacht malen hierover en denken aan oplossingen, maar elke oplossing die ik heb, lost het werkelijke probleem niet op.'
In de meeste verhalen klinkt een trauma door, zoals in het verhaal van deze moeder: 'Het grootste probleem is dat mijn zoon geen verantwoordelijkheid kan nemen en niet op zijn eigen benen kan staan. Dit maakt mij ziek: mentaal en emotioneel. Ik heb een verschrikkelijk huwelijk gehad waar ik nu nog mentaal onder lijd. Ik ben dood van binnen, ik voel mij emotioneel verlamd. Ik sta op de automatische piloot voor mijn gezin om het nog draaiend te houden. Ik heb de volle verantwoordelijkheid over mijn kinderen: mijn man is hertrouwd en heeft afstand van ons genomen. Ik krijg paniekaanvallen als ik politie op straat zie. Ik heb zo veel nare dingen meegemaakt dat ik flashbacks krijg alleen al als ik een politieauto zie.'
Enkele oorzaken
Hoewel de multiproblematiek van de zonen een kluwen kent aan oorzaken, zijn er volgens de moeders en hulpverleners enkele factoren die steeds komen bovendrijven bij de gezinnen die in beeld zijn bij hulpverleners. Als belangrijkste factor bij het ontstaan van de problemen wordt genoemd de instabiele thuissituatie: (verbaal) geweld thuis, (v)echtscheiding, armoede en schulden. Gebrekkige communicatie tussen ouders onderling en tussen ouders en zonen maken dat problemen nauwelijks worden opgelost en kunnen escaleren. Ook de puberteit wordt als belangrijke factor genoemd in het ontstaan van de problemen. Rondhangende jongens op straat laten gedragsproblemen zien. Tegenwoordig is er de integrale aanpak Veilige Wijk, die bestaat uit een betere samenhang in hoe de kinderen opgevoed worden in drie leefwerelden: thuis, op school en op straat. Meisjes zijn na school minder op straat en dit lijkt een belangrijk onderdeel van waarom het specifiek bij jongens speelt.
De zonen kampen met identiteitsproblemen, waarbij ze thuis door de ouders worden weggezet als ‘slechte moslim’ en ‘geen Marokkaan of Turk omdat ze de tradities niet naleven’. Buitenshuis krijgen ze te horen dat ze ‘geen Nederlander zijn’.
De huidige volwassen zonen zijn minstens 10 jaar ouder dan de kinderen die opgegroeid zijn met de Veilige Wijk-aanpak waarin er in de genoemde drie leefgebieden wordt samengewerkt. Zij hebben dus die samenwerking tussen de verschillende volwassenen en hulpverleners in hun leefwereld gemist. Overigens is het nu nog niet optimaal, maar wel verbeterd, aldus hulpverleners.
Daarnaast kampen de volwassen zonen met identiteitsproblemen, waarbij ze thuis door de ouders, vaak vanwege middelengebruik, worden weggezet als ‘slechte moslim’ en ‘geen Marokkaan of Turk omdat ze de tradities niet naleven’. Buitenshuis krijgen ze te horen dat ze ‘geen Nederlander zijn’. Dit draagt, volgens hulpverleners, bij aan een negatief zelfbeeld van de zonen en aan een verwijdering van de samenleving – dat zich kán uiten in crimineel gedrag en radicalisering.
De weg naar hulp
Moeders, die ook mantelzorgers zijn, komen bij hulpinstanties als U-Centraal waar ze ondersteuning krijgen. De meeste vrouwen schamen zich voor de problemen met hun volwassen zoon, juist omdat hij volwassen is en eigenlijk zijn eigen boontjes hoort te doppen. Als er hulp wordt gezocht voor de zoon, is de situatie vaak al geëscaleerd. Verder blijkt uit de interviews dat gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal een extra drempel vormt om problemen bespreekbaar te maken. Ook is er veel angst voor roddel en achterklap in de gemeenschap. Ook komt het voor dat ze anderen niet willen belasten en/of dat ze er geen vertrouwen in hebben dat anderen hen kunnen helpen. Een moeder vertelt over hoe ze (informele) steun ervaart: 'In het buurthuis praat ik soms met andere moeders over mijn problemen. Voor mijn zoon is er nooit hulp geweest, voor mij wel: psychiater en buurtteam met papierwerk. Zij luisteren naar mijn problemen en geven mij soms advies. Het lost de problemen van mijn zoon niet op. De echte problemen die blijven.' In de ogen van de moeders schiet de hulpverlening naar de zonen te kort: te vrijblijvend, te hoge verwachtingen wat betreft motivatie, discipline, zelfinzicht. En daardoor verliezen zij weer vertrouwen in de hulpverlening.
Het liefst zien de moeders dat een hulpverlener niet rust totdat de zoon gemotiveerd genoeg is om stappen te gaan maken
De geïnterviewde moeders pleiten daarom voor een verplichtende aanpak voor hun zonen. Zij stellen dat de vrijblijvendheid van het huidige zorg- en hulpaanbod niet werkt. Volwassen zonen moeten zelf gemotiveerd zijn om hun problemen op te lossen, maar vaak ontbreekt juist die motivatie. Het liefst zien de moeders dat een hulpverlener niet rust totdat de zoon gemotiveerd genoeg is om stappen te gaan maken.
Dit artikel is gebaseerd op de niet-gepubliceerde voorverkenning ‘Onmacht ouders/moeders met inwonende volwassen zonen’, KIS, 2019. Hierin zijn zes moeders (met Turkse en Marokkaanse achtergrond), vier hulpverleners en twee zonen geïnterviewd. De problematiek is door het Steunpunt Mantelzorg Utrecht van welzijnsorganisatie U-Centraal gesignaleerd, waarna KIS een voorverkenning heeft verricht. In deze artikelenreeks worden de belangrijkste bevindingen en aanbevelingen gedeeld.
In deel 3 van deze serie komen zonen aan het woord en in deel 1 werpen hulpverleners hun licht op dit thema waarbij ze pleiten voor meer aandacht voor preventie en een goed passende methodiek, aangezien er over de problematiek van volwassen zonen weinig bekend is.