Nieuw onderzoek naar ervaren racisme door zorgverleners

Wat is de aanleiding voor dit onderzoek?

‘Eén op de vijf zorgverleners heeft wel eens persoonlijke incidenten met racisme en discriminatie meegemaakt; vooral binnen de ggz, jeugdzorg, thuiszorg, ouderenzorg en ziekenhuizen. Er is echter nog weinig onderzoek gedaan naar de verhalen hierachter en naar wat zorginstellingen (kunnen) doen aan dit fenomeen. Wij gaan onderzoek doen naar juist deze ervaringen en naar goede voorbeelden voor zorginstellingen om racisme en discriminatie op de werkvloer te voorkomen en aan te pakken.’

Waarom is dit onderzoek maatschappelijk relevant?

‘Racisme en discriminatie ervaren op de werkvloer, en dus uitsluiting, is een belangrijke maatschappelijke kwestie omdat de werkvloer een van de weinige plekken is die je niet kunt vermijden. Al is vermijden natuurlijk geen duurzame oplossing, maar wat dan wel? In ons onderzoek doen we aanbevelingen en bundelen we goede voorbeelden, zodat zorgverleners en zorginstellingen racisme en discriminatie kunnen voorkomen en aanpakken. En dat is nodig, want uit eerder onderzoek blijkt dat patiënten en cliënten geen blad voor de mond nemen en dit verstrekkende gevolgen heeft voor zorgverleners. Uitingen als: “die theedoek komt er bij mij niet in”, “zwarte piet is vroeg dit jaar” of “geef je niet af aan de lakens?”, komen geregeld voor. Maar ook wat “subtielere” opmerkingen als: “wat spreek je goed Nederlands” en “wat knap dat je HBO doet”.’

De impact van de doofpot voor gediscrimineerd zorgpersoneel is groot

Hoe gaan zorgorganisaties om met racisme en discriminatie op de werkvloer?

‘Er is in Nederland nog weinig onderzoek hiernaar gedaan. Uit een eerder artikel in vakblad Nursing naar aanleiding van de Black Lives Matter-beweging, bleek dat organisaties geneigd zijn deze incidenten in de doofpot te stoppen. Ze gaan bijvoorbeeld in op het verzoek van de patiënt of cliënt om een witte zorgverlener in te zetten. Dit lijkt met name in de thuiszorg te gebeuren, mogelijk omdat cliënten in hun eigen huis de zorg ontvangen. De impact van die doofpot voor gediscrimineerd zorgpersoneel is groot. Het niet kunnen delen van de discriminatie-ervaringen en het (dientengevolge) uitblijven van steun door collega’s en de organisatie geeft hen het gevoel dat ze er alleen voor staan, soms met burn-outklachten en depressie tot gevolg. Zorginstellingen lijken een dilemma te ervaren: enerzijds hebben ze een zorgplicht, anderzijds moeten ze ook een gezonde – discriminatievrije – werkomgeving creëren voor hun personeel. De vraag is hoe je deze doelen samenbrengt. In ons onderzoek willen we daar concrete aanbevelingen voor doen.’

Hoe groot is het probleem eigenlijk?

‘Bij antidiscriminatiemeldpunten komen elk jaar tientallen meldingen binnen die gaan over racisme en discriminatie in de gehele zorg. In 2019 waren dat er 76. Maar volgens Art.1 en Radar is dit slechts het topje van de ijsberg, vanwege onderrapportage. Welk aandeel van deze meldingen discriminatie door patiënten en cliënten betreft, is helaas onduidelijk.

Wel weten we uit een recente werknemersenquête onder werknemers in zorg en welzijn dat bijna twee op de drie werknemers in de zorg- en welzijnssector in het voorgaande jaar een of meerdere keren te maken hebben gehad met agressie en geweld door patiënten of cliënten, of door familieleden van patiënten of cliënten. Veelal ging het daarbij om verbale agressie, zoals schelden of schreeuwen (87 procent), maar ook om fysieke agressie (42 procent) en pesten (41 procent). Zo’n 23 procent – 1 op 5 – van de zorgverleners rapporteerde ervaringen met discriminatie. Dit percentage kan mogelijk hoger zijn, omdat de scheidslijn tussen verbale agressie (intimideren, bedreigen, uitschelden en pesten) en racistische opmerkingen niet strak te trekken is. Incidenten kunnen in meerdere categorieën vallen. Onderzoek van de Anne Frank Stichting en Verwey Jonker Instituut toont dat bedreiging, geweld en pesterij van medewerkers in de publieke sector (o.a. zorg en politie) vaak hand in hand gaan met racisme en discriminatie. Agressie tegen zorgpersoneel/hulpdiensten en de opkomst van de eisende patiënt zijn dus bijna niet los te zien van racistische incidenten en zullen ook in ons onderzoek meegenomen worden.’

Wat is er tegen racisme in de zorg te doen?

‘Er is nog weinig onderzoek gedaan naar ervaringen van racisme en discriminatie van zorgverleners. Door zorgverleners en zorgorganisaties te vragen naar hun ervaringen, hopen we aanbevelingen te kunnen formuleren voor alle zorginstellingen die hiermee aan de slag willen. Aanbevelingen om racisme en discriminatie op de werkvloer te voorkomen en aan te pakken.’