Nieuwe lector Bevorderen van duurzame arbeidsparticipatie van vluchtelingen

Twee jaar lang gaf Leendert de Bell, vanuit Universiteit Utrecht, les in ondernemerschap aan vluchtelingen en buurtbewoners in Plan Einstein in Utrecht. Tot eind vorig jaar woonden daar vluchtelingen en jongeren samen. Vluchtelingen en buurtbewoners konden er ook cursussen Engels én ondernemerschap volgen. Een innovatieve aanpak om de inburgering van vluchtelingen te verbeteren. Universiteit Utrecht, waar De Bell ook werkzaam is, was nauw betrokken bij de pilot.

Empoweren

De Bell, die als onderzoeker veel internationale ervaring heeft op het gebied van ontwikkelingsvraagstukken en ondernemerschap, zag in Overvecht hoe de deelnemers groeiden door de trainingen. ‘Het zijn zeker niet allemaal ondernemers geworden, maar je zag mensen door de training wel veranderen. Alleen al vanwege het feit dat ze weer als mensen werden aangesproken, niet als nummer. Ondernemerschap gaat natuurlijk ook over verbindingen leggen, kansen zien, over omgaan met onzekerheid. Juist voor de groep die in een relatief isolement zit, in een vreemd land met een klein netwerk, werkte de methode erg goed. Het resultaat zat ‘m echt in het empoweren.’

Met zijn aanstelling tot lector komen veel zaken uit zijn loopbaan samen, zegt De Bell. Hij houdt zich al lang bezig met vraagstukken rondom duurzame economische ontwikkeling en migratie. Op verschillende plaatsen – in Azië, Latijns-Amerika en Afrika – deed hij onderzoek en gaf hij trainingen om met ondernemers maatschappelijke problemen aan te pakken. ‘De afgelopen jaren ben ik me meer gaan verdiepen in sociaal ondernemerschap en in het bijzonder in het opschalen van hun maatschappelijke impact. Het gros van de sociaal ondernemingen in Nederland richt zich op arbeidsparticipatie, vaak ook op statushouders.’

Pijnlijk

Hij ziet hoe Nederland worstelt met de arbeidsparticipatie van vluchtelingen. ‘Ik ben nog maar net begonnen, maar ik ben er wel achter dat er enorm veel gebeurt, op allerhande niveaus en binnen allerlei domeinen, daarom is het ook zo pijnlijk dat de arbeidsparticipatie achterblijft.’

De werkloosheid onder vluchtelingen is nog steeds erg hoog. Van de vluchtelingen die sinds 2015 in Nederland aankwamen, heeft slechts 17% betaald werk, blijkt uit de jaarlijkse monitor van KIS. Deze achterstand wordt jaren later ook niet meer ingehaald, weten we uit eerder onderzoek. Na vijftien jaar blijft de zogenoemde vluchtelingenkloof groot.

Voortbouwen

‘Een groot probleem is dat veel initiatieven afhankelijk zijn van subsidies en vaak kortlopend van aard zijn. Voor een nieuwe subsidie moet meestal een nieuw voorstel worden ingediend. Voortbouwen op bestaande activiteiten gebeurt daardoor te weinig. Met gevaar dat het bij een pilot hier en daar blijft. Dat herken ik ook uit de ontwikkelingshulp.’ Een ander gevolg van deze projecten is volgens de nieuwe lector dat ze meestal gericht zijn op een bepaalde doelgroep. ‘Volkomen logisch, maar dan zijn er ook mensen die tussen de wal en het schip vallen. Het is vervolgens erg belangrijk dat je als professional weet waar je iemand dan wel naar toe kunt verwijzen. Hier is een wereld te winnen en dit is relatief snel te realiseren.’

Organisaties weten vaak zelf al heel goed wat werkt en wat niet. De kunst is nu vooral om die kennis bij elkaar te brengen. Ik wil met dit lectoraat vooral de helicopterview bieden

De Bell wil daarom eerst in kaart brengen wat er allemaal is en met de belangrijke spelers uit de verschillende domeinen in gesprek gaan. Wat zien zij, wat gaat er goed, wat niet? Volgens hem is er al heel veel kennis bij tal van organisaties en professionals. ‘Ze weten vaak zelf al heel goed wat werkt en wat niet. De kunst is nu vooral om die kennis bij elkaar te brengen. Ik wil met dit lectoraat vooral de helicopterview bieden.’

Taal, cultuurverschillen, wederzijdse verwachtingen, het speelt allemaal een rol bij de arbeidsparticipatie van vluchtelingen. ‘Deels heeft dit hele proces gewoon tijd nodig en aan de andere kant is de juiste begeleiding ook belangrijk. Ook wanneer iemand al aan het werk is.’

Maatwerk

Een van de lessen van Plan Einstein was volgens De Bell dat het altijd om maatwerk gaat. ‘De ene vluchteling is de ander niet. Dus je moet maatwerk leveren maar hoe ga je dat vervolgens opschalen? Ik denk dat hiervoor nog veel meer naar het lokale ecosysteem gekeken moet worden. Hoe kunnen we nog slimmer schakelen, doorstromen of verbindingen leggen?’

Werken blijft de beste manier om snel te integreren. Om duurzame arbeidsparticipatie van vluchtelingen te realiseren moeten we echter verder kijken dan kortetermijnoplossingen

Voor nieuwkomers zelf is Nederland al heel complex. ‘Er zijn tal van initiatieven, nationaal, regionaal, lokaal. Waar moet je als nieuwkomer zijn? Zoek dat maar eens uit en dan blijken de lokale verschillen ook nog eens erg groot. Dat zagen we bij het onderzoek naar sociaal ondernemingen ook. Wat in de ene gemeente kan, kan in de andere niet. De nieuwe inburgeringsopgave geeft gelukkig de regie weer terug aan gemeenten. Een gevaar is wel dat dan veel afhankelijk wordt van politieke agenda’s.’

Een ander knelpunt is dat veel nieuwkomers onder hun niveau werken. ‘Dat is niet alleen vervelend voor hem of haar, maar ook talentverspilling voor Nederland. Aan de andere kant blijft werken de beste manier – blijkt ook uit veel onderzoek – om snel te integreren. Om duurzame arbeidsparticipatie van vluchtelingen te realiseren moeten we echter verder kijken dan kortetermijnoplossingen.’