Onderzoek naar eenzaamheid onder Marokkaanse ouderen

Ouderen met een Marokkaanse achtergrond zijn vaker eenzaam dan hun Nederlandse leeftijdsgenoten, blijkt uit eerdere studies. Zowel algemene verklaringen zoals een lagere sociaal-economische status, chronische gezondheidsproblemen en slechtere woonomstandigheden als cultuurspecifieke verklaringen zoals het taboe op het bespreken van eenzaamheid, verwachtingen over de zorg van familie, heimwee naar – familie in – het thuisland, spelen daarbij een rol. Er zijn echter weinig onderzoeken die interviews bevatten met deze ouderen zelf. KIS-onderzoekers Hanan Nhass en Joline Verloove gaan op zoek naar noties omtrent eenzaamheid én een goede oude dag. 

Ondanks de toename van het aandeel migrantenouderen in Nederland, is er volgens bijzonder hoogleraar Ageing, Families and Migration Tineke Fokkema nog maar weinig wetenschappelijke kennis beschikbaar over deze doelgroep. Vooral kennis over hun welzijn ontbreekt, de meeste onderzoeken zoomen in op zorgbehoefte en -aanbod. In deze verkenning willen Nhass en Verloove aan de hand van kwalitatieve interviews zowel het begrip eenzaamheid bij Marokkaanse ouderen als de positieve tegenhanger ‘een goede oude dag’ duiden om zo professionals en vrijwillige hulpverleners meer in handen te geven om deze doelgroep te ondersteunen. 

Waarom een onderzoek naar eenzaamheid onder Marokkaanse ouderen?

Eenzaamheid herkennen is niet altijd gemakkelijk, zeker niet voor professionals. Huisartsen denken bijvoorbeeld nogal eens dat eenzaamheid bij Marokkaanse ouderen nauwelijks voorkomt, omdat zij een grote familie en een groot netwerk hebben. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel: zowel de oudere als de hulpverlener wachten af met het bespreekbaar te maken, waardoor er niets verandert aan de situatie en deze vaak alleen maar verergert. 

Dit lijkt ook voor Turkse ouderen te gelden, zo blijkt uit eerdere studies. Ook zij scoren hoog op eenzaamheid. Maar bij Marokkaanse ouderen lijkt eenzaamheid duidelijker verweven met de remigratiewens. Migratie is een ontwortelende levensgebeurtenis die in veel gevallen sporen nalaat van gevoelens van heimwee en eenzaamheid. Onder Marokkaanse ouderen lijkt eenzaamheid een oorzaak te zijn voor de remigratie(wens), doordat men het gevoel heeft een rijker sociaal- en familieleven mis te lopen in het geboorteland. Maar eenzaamheid kan ook het gevolg zijn van remigratie voor de in Nederland achtergebleven partner (veelal de echtgenote). Uit CBS-cijfers blijkt dat er een significant groter genderverschil is onder Marokkaanse remigranten van 65-plus dan onder hun Turkse leeftijdsgenoten die remigreren. 

Waarom is eenzaamheid een probleem?

Eenzaamheid hangt samen met een lager welbevinden en een slechtere mentale, cognitieve en fysieke gezondheid. Eenzame mensen hebben een grotere kans op bijvoorbeeld angst- en depressiestoornissen, hart- en vaatziekten en dementie. Eenzaamheid heeft ook negatieve gevolgen voor de maatschappij als geheel. Eenzame mensen maken meer gebruik van gezondheidszorg en zijn vatbaarder voor verslavingen. Eenzaamheid kost de maatschappij dus veel geld.

Bovendien is het probleem urgent door de toename van het aandeel ouderen met een migratieachtergrond, dat volgens prognoses van het CBS de komende decennia alleen maar zal stijgen.  Van alle 65-plussers had in 2016 ruim 13 procent een migratieachtergrond, twintig jaar eerder was dit bijna 9 procent. In 2060 stijgt het percentage 65-plussers met een migratieachtergrond naar verwachting tot 28 procent.

Deze verkenning biedt de mogelijkheid om eerste generatie Marokkaanse ouderen zélf aan het woord te laten over hoe zij eenzaamheid ervaren

Wat is het doel van het onderzoek?

Deze verkenning biedt de mogelijkheid om eerste generatie Marokkaanse ouderen zélf aan het woord te laten over hoe zij eenzaamheid ervaren en wat zij verstaan onder een goede invulling van hun oude dag en welke activiteiten daaraan kunnen bijdragen. De verkenning zal zich focussen op sociale eenzaamheid, aangezien dat het terrein is waarop sociaal professionals en vrijwilligers iets kunnen betekenen voor de ouderen die het betreft.

Wat wordt er precies onderzocht?

Om sociaal werkers en informele hulpverleners beter bij het sociaal welbevinden van oudere Marokkaanse migranten te kunnen laten aansluiten, is het nodig dat zij ook beter begrijpen wat ‘een goede oude dag’, ‘ouder worden’, ‘eenzaamheid’ en ‘banden met het land van herkomst’ evenals de remigratiewens voor hen betekenen. Hierover is nu nog weinig bekend. Ook onderzoeken we hoe eenzaamheid met deze doelgroep bespreekbaar kan worden gemaakt. De onderzoeksvraag luidt dan ook: hoe kunnen sociaal professionals en informele hulpverleners ouderen met een Marokkaanse achtergrond beter ondersteunen in de preventie en aanpak van eenzaamheid?

Wat kunnen we verwachten van dit onderzoek en wanneer is het beschikbaar?

De verkenning bevat een literatuurstudie en 12 interviews met ouderen met een Marokkaanse achtergrond. Er zullen ook aanbevelingen voor sociaal professionals en informele hulpverleners in staan. Naar verwachting komt de rapportage eind november uit.