Op zoek naar eeuwige rust: Islamitisch begraven in coronatijd

De eerste weken van de coronacrisis zorgde voor veel paniek en chaos, zegt Mohamed Nazir, van de Haagse Federatie Islamitische Organisaties (FIO). 'Nederland heeft te weinig Islamitische begraafplaatsen met eeuwig grafrecht, een belangrijke Islamitische waarde. 'Het ruimen van graven is in strijd met de richtlijnen van het Islamitische geloof. Een overledene moet, zegt hij, als het kan binnen 24 uur worden begraven. Eigenlijk het liefst in het land van overlijden. 'Lichamen repatriëren naar Marokko is op dit moment niet mogelijk, en naar Turkije mogen er geen familieleden mee. Dat levert schrijnende taferelen op. Alleen al het idee van een dierbare in een koelcel die weken op een begrafenis moet wachten, is een verschrikkelijke gedachte.'

Het FIO was daarvoor al met de gemeente Den Haag in de weer om een Islamitische begraafplaats te realiseren met eeuwigdurende grafrust. Omdat, zegt Nazir, de derde generatie moslims het liefst hier begraven wil worden. Op de plek waar ze zijn geboren. En dan gaat het niet alleen om mensen van Turkse of Marokkaanse achtergrond, maar ook mensen uit bijvoorbeeld Somalië of Indonesië. Volgens uitvaartorganisatie Yarden neemt het percentage moslims dat in het land van herkomst wordt begraven af. Vorig jaar bedroeg dit nog 80 procent. Steeds meer gemeenten regelen nu begraafplaatsen met grafrechten voor onbepaalde tijd, zegt adjunct-directeur Arnold Klok van Yarden.  

‘100 jaar is niet eeuwig’

De gemeente Rotterdam is ondertussen ook over de brug. Vanaf begin deze maand kunnen hier grafrechten voor eeuwig worden afgekocht. Daarnaast geldt een tijdelijke kortingsregeling van 25% op gemeentelijke begraafplaatsen en crematoria. Nazir hoopt dat het Haags gemeentebestuur binnenkort eenzelfde gebaar maakt als in Rotterdam. In Den Haag bieden gemeentelijke begraafplaatsen, en dit geldt voor een kwart van de Nederlandse gemeenten, wel een Islamitisch grafakker maar meestal niet voor eeuwig. Vaak variërend van 10 tot 99 jaar. En ook al heeft Den Haag nu de rechten verlengd tot 100 jaar, eeuwig is het niet. 'Het gaat jaren duren voordat we een locatie hebben. Met het organiseren van benefietbijeenkomsten moeten we vervolgens nog het geld voor de grond bij elkaar krijgen. En alleen al in Den Haag vinden nu dagelijks vier begrafenissen van moslims plaats.'

Via livestreamen verdriet delen

Overal in het land klinkt dit geluid. 'Het is een gekkenhuis', zegt Aissa Pijnenburg van Amanah Uitvaartzorg. Door de coronacrisis zijn veel rituelen in de moskee niet meer mogelijk: er kan geen dodengebed worden gehouden, geen rituele wassing plaatsvinden en er mogen maar dertig personen bij een begrafenis aanwezig zijn. Noodgedwongen vinden rouwrituelen daarom soms digitaal plaats. Via livestream vanaf de bank thuis het gebed volgen, zoals onlangs bij het overlijden van een geliefd Haags moskeebestuurder die overleed aan het coronavirus. Of zoals bij het schokkende overlijden van een 23-jarige jongen, zegt Pijnenburg. 'Daar had zijn hele vriendenkring bij willen zijn. En dan is livestreamen de enige mogelijkheid om het grote verdriet met elkaar te delen.'

'Door de corona is alles in een versnelling geraakt', zegt Mohamed Bouimj van Stichting Platform Islamitische Organisaties Rotterdam (SPIOR). 'Wat we nu hebben, is een noodoplossing. Het realiseren van een begraafplaats zoals we dat met de gemeente en de Initiatiefgroep Islamitische Begraafplaats (PvdA en NIDA) voor ogen hebben gaat zeker nog een jaar duren.' Waar deze moet komen, is ook nog niet duidelijk. Wel de omvang: 10.000 tot 20.000 vierkante meter met plek voor 1000 tot 2000 graven. Met daarnaast een wasruimte en een aula om een smeekbede voor de overledene te kunnen doen.

Eigen grond

Surinaamse moslims gaan nooit terug naar Suriname met een overleden dierbare. Wij zijn hier geworteld en genesteld, zegt voorzitter Ali Karamatali van de eerste volledig Islamitische begraafplaats Ar Raza in Almere. Dat was de reden dat zij in 2007 het initiatief daartoe namen. De afgelopen drie weken had hij tachtig begrafenissen. En dat waren er net zoveel als normaal in een heel jaar. Nu het luchtruim met Marokko dicht is, kiest men massaal voor een laatste rustplaats in Nederland. 'De grond, 4000 vierkante meter, is in eigendom van onze moskee en verbonden aan de begraafplaats. Daardoor kunnen bij ons alle rituelen nog wel plaatsvinden', vertelt Karamatali. 'Tenzij iemand is overleden aan corona, dan wordt het lichaam begraven in een kist om het risico op besmetting uit te sluiten. En we hoeven geen rekening te houden met feestdagen, zoals met Pasen. Als de formaliteiten er zijn, kan iemand binnen 24 uur zijn begraven.' Karamatali is op dit moment in overleg met de gemeente over de aankoop van meer grond.

Ar Raza is de eerste maar niet de enige Islamitische begraafplaats in Nederland. Ook in Nuenen is op ‘Oude Landen’ eeuwige grafrust mogelijk, en in het Drentse Zuidlaren komt de derde. Vanwege de coronacrisis is vervroegd met de aanleg ervan gestart. De grond werd aangekocht namens de stichting Bijzondere Islamitische Begraafplaatsen in Nederland. In totaal komen er zo’n 1400 plekken, de eerste begrafenis zal waarschijnlijk rond ramadan plaatsvinden.

Bij ons gaat niemand terug

Uitvaartwereld op de kop

Geen fysiek contact, anderhalve meter afstand, geen koffie, en zelfs geen cake. Een flesje water bij binnenkomst en een koffie-to-go bij vertrek. Nauwelijks samenkomsten in kerken. Ook de Nederlandse uitvaarten kenmerken zich door uiterste soberheid. Maar alle religieuze rituelen, ook de Joodse, zegt Klok van Yarden, zoals bewassingen, verzorgen, waken en afscheid nemen vinden gewoon doorgang waarbij zij de instructies van het RIVM volgen. En wat voor alle uitvaarten geldt: niet meer dan 30 mensen bij elkaar. Dat is volgens uitvaartverzorging Aakhi Safar, gespecialiseerd in Hindoestaanse uitvaarten, het enige verschil met daarvoor. De rituelen zijn gelijk gebleven. 'Bij ons worden overledenen altijd gecremeerd en niet begraven. Zij gaan niet terug naar het land van herkomst. Ongeacht welke generatie.'

Tekst: Julia Dotulong