Opvoeden als ouder met een meervoudige identiteit: uitdagingen en ondersteuningsbehoeften

Tweede generatie ouders zijn hier geboren en getogen of kwamen toen zij nog heel klein waren met hun ouders naar Nederland. Daar waar voor hun eigen ouders, als eerste generatie migranten, voornamelijk het land van herkomst centraal stond in de definitie van wie ze waren, is voor mensen van de tweede generatie het “Nederlander zijn” óók een belangrijk deel van hun identiteit.

‘Ik ben er trots op dat mijn ouders uit Marokko komen, dat ik de taal spreek. Maar ik ben wel een Nederlander. Als mensen vragen wat is je afkomst, zeg ik Nederlander. Ik zeg ook tegen mijn kinderen, dan zeg je gewoon Nederlander, geboren in Gouda’, vertelt de Marokkaans-Nederlandse moeder van drie zoons, wiens portret uitgebreid in het onderzoeksrapport is beschreven.

Ga naar het rapport

En een Turks-Nederlandse moeder van vier kinderen zegt: ‘Omdat ik hier ben opgegroeid, wil ik dat ze ook veel van de Nederlandse cultuur meekrijgen, dat ze tussen twee culturen opgroeien. Als je meer van de Nederlandse cultuur meekrijgt, dan kan je je veel meer in leven in andere mensen’.

Meervoudige identiteit

In het onderzoek is, op één vader na, met moeders gesproken. In de interviews is ook de rol van vaders opgenomen en gevraagd naar mogelijke verschillen. ‘Waar veel tweede generatie ouders tegenaan lopen’, vertelt Marjolijn Distelbrink, als senior onderzoeker verbonden aan het Verwey-Jonker Instituut, ‘is dat hoewel ze op veel fronten goed zijn geïntegreerd, perfect Nederlands spreken, hoog opgeleid zijn, ze toch nog altijd als een buitenstaander worden gezien. Dat roept emoties op, die smalle definitie van wat “Nederlands” zou zijn. In je identiteit spelen vele aspecten mee. Het zou mooi zijn als er erkenning komt voor die meervoudigheid’.

Ik ben er trots op dat mijn ouders uit Marokko komen, dat ik de taal spreek. Maar ik ben wel een Nederlander  -  Marokkaans-Nederlandse moeder

‘De verhalen van de moeders laten zien dat de groei van de tweede generatie opvoeders niet vanzelfsprekend betekent dat er meer eenvormigheid of vergelijkbaarheid komt met autochtoon-Nederlandse opvoeders’, luidt één van de conclusies van het onderzoek. De meervoudige identiteit wordt door veel tweede generatie moeders juist gezien als rijkdom. Ze vinden het belangrijk om ook de aan de migratie-achtergrond gerelateerde identiteit door te geven aan hun kinderen.

Een Marokkaans-Nederlandse moeder van twee kinderen benadrukt in dit verband: ‘Ik wil dat ze hun achtergrond kennen, en dat hun identiteit een associatie heeft met de positieve dingen daarvan’.

Diverse vormen van Nederlanderschap

De moeders pleiten voor het serieus nemen van de diversiteit in de Nederlandse samenleving. Ze benadrukken het belang van inclusie met betrekking tot het Nederlanderschap. Zo kun je vanuit verschillende invalshoeken een Nederlander zijn: op zijn Marokkaans, Turks, Surinaams, Somalisch et cetera.

Voor de ouders zelf leidt deze meervoudige identiteit, die ze zelf hebben en graag doorgeven aan hun kinderen, niet tot grote opvoedkundige vragen. De waarden die zij hun kinderen mee willen geven, komen in grote mate overeen met de waarden die Nederlandse ouders zonder migratieachtergrond belangrijk vinden. Ook de vraagstukken die ze tegenkomen  in de opvoeding, komen deels overeen (opvoeden in relatie tot social media, druk op kinderen, ontwikkelingsproblematiek of leerproblemen).

Ik wil dat mijn kinderen hun achtergrond kennen, en dat hun identiteit een associatie heeft met de positieve dingen daarvan  -  Marokkaans-Nederlandse moeder

Er zijn ook verschillen. Zo hebben meerdere ouders moeite met de grote vrijheid die er in Nederland heerst, met name ten aanzien van de manier waarop kinderen en volwassenen met elkaar omgaan en het openlijk bespreken van thema’s als seksualiteit. Ook lopen de tweede generatie ouders er tegenaan dat er voor hun meervoudige invulling van het Nederlanderschap op scholen, in de bredere samenleving en ook bij professionele hulpverleners op het gebied van opvoeding, weinig begrip en erkenning bestaat.

Negatieve beeldvorming en discriminatie

Ouders van de tweede generatie met een migratieachtergrond hebben, meer dan hun ouders, te kampen met negatieve beeldvorming ten aanzien van migranten. Het moeten omgaan met polarisatie beïnvloedt hun opvoedkundige taak. ‘Zij geven aan de kinderen meer te moeten ‘wapenen’ tegen de maatschappij waarin zij opgroeien. In de eigen jeugd was er minder ‘wij vs. zij’’, zo staat er te lezen in het onderzoeksrapport.

Wat vooral helpt is de houding zonder oordeel. Ik heb er alle begrip voor dat je niet alles kan weten, maar geen aannames alsjeblieft. Dat is voor mij respect, dat je checkt of je informatie klopt  -  Somalisch-Nederlandse moeder

Een Somalisch-Nederlandse moeder van drie kinderen vertelt: ‘We woonden in een wit dorp en we waren de enige allochtonen in het dorp. Nooit hebben we iets naars meegemaakt als kinderen. De mensen waren toleranter. Voor mijn ouders was het geen issue’.

Een Afro-Surinaams-Nederlandse moeder van twee kinderen geeft aan: ‘Ook die pubers nu, wie ben ik en hoe ziet de wereld eruit. Ik ben bruin en de andere wit. De ene is homoseksueel en de ander hetero. Ze krijgen veel mee op school. (…) Daar hebben we gesprekken over, dat jij mag zijn wie je bent en anderen ook. En dat je ook moet kunnen vasthouden aan je eigen waarden en het oké is als iemand anders is.’

Diversiteit op school

De moeders vertellen dat ze als gevolg van de negativiteit die zij vanwege hun migratieachtergrond ervaren, een grotere nadruk leggen op de overdracht van de eigen religie, tradities en cultuur. Ze lopen er tegenaan dat daar niet overal begrip en ruimte voor is. Ze voelen zich vaak niet gehoord als ze bijvoorbeeld met de school in gesprek willen gaan over de viering van verschillende culturele feesten en tradities.

‘Als het aankomt op Kerstviering ofzo, daar kom ik niet doorheen, dat vind ik jammer. Misschien omdat we als moslims niet op één lijn zitten, want de ene laat zijn kind wel mee Kerst vieren en de ander niet, maar er is geen begrip voor de persoon die het niet wil. Als je niet komt dan zit je met verzuim, zijn er gewoon sancties. Je wordt gedwongen eraan mee te doen of je nou wilt of niet. Dat vind ik heel jammer’, betreurt een Marokkaans-Nederlandse moeder van vier kinderen, die naar een Katholieke school gaan.

Ondersteuning door opvoedkundige professionals

Veel tweede generatie ouders ervaren dat ze met hun frustratie en pijn, die veroorzaakt wordt door vraagstukken omtrent waardenopvoeding en diversiteit, onvoldoende terecht kunnen bij opvoedkundige professionals. Ze zoeken en vinden vooral steun in hun familie- en vriendenkring of in boeken en online.

De formele hulpverlening heeft nog geen adequaat aanbod op vraagstukken die te maken hebben met identiteitsontwikkeling  -  Marjolijn Distelbrink

Een Somalisch-Nederlandse moeder van drie kinderen vat het duidelijk samen: ’Wat vooral helpt is de houding zonder oordeel. Ik heb er alle begrip voor dat je niet alles kan weten, maar geen aannames alsjeblieft. Dat is voor mij respect, dat je je informatie checkt of het klopt. Dat je vragen stelt als je het niet weet. Het zou heel goed helpen als naar de ouder geluisterd wordt, wat is zijn verhaal, wat zijn zijn zorgen, wat zijn zijn vragen’.

Nieuwe vormen

Distelbrink benadrukt dat voor vraagstukken die het hart raken, die te maken hebben met identiteitsontwikkeling, de formele hulpverlening geen adequaat aanbod heeft. Een belangrijke aanbeveling van het onderzoek luidt dan ook dat het creëren van de ruimte voor een veilig gesprek in eigen kring, waar in groepsverband vrijuit gesproken kan worden over waarden en negatieve ervaringen, essentieel kan zijn om de moeders te ondersteunen.

‘De grondhouding bij veel professionals om mij heen is nog te weinig gericht op wederzijdsheid, op je verplaatsen in het perspectief van de ander’, vertelt een Iraanse professional, die deelnam aan de focus groepsdiscussie, georganiseerd in het kader van het onderzoek. Ook meer diversiteit op de werkvloer van de formele organisaties kan helpen om het vermogen van de professionals om zich te verplaatsen in het perspectief van de ander, te vergroten. Echt luisteren en je inleven in de achtergrond van de moeders en hun perspectief op de verschillende onderwerpen serieus nemen, is voor veel professionals nog niet vanzelfsprekend. In dit onderzoeksrapport komt het perspectief van tweede generatie moeders uitgebreid aan bod.

Tekst: Camie van der Brug