Roma-intermediairs: groeiend vertrouwen in een landelijk netwerk

Momenteel loopt in zeven gemeenten een pilot met Roma-intermediairs (ook wel sleutelfiguren genoemd) in opdracht van het ministerie van SZW. KIS ging in gesprek met Juliano (Stichting Second Chance), Milutin (Stichting Zas Angle) en expert Peter Wilde (sinds 1995 betrokken bij Roma). Zij pleiten voor een landelijk netwerk van Roma-sleutelfiguren die overal kunnen worden ingezet. Wat zijn werkzame elementen in hun aanpak en hoe ziet voor hen de toekomstige inzet van intermediairs eruit? Hoe werk je samen met professionals en hoe win je het vertrouwen van Roma?

Hoe maken intermediairs het verschil?

Volgens Peter Wilde komt een boodschap beter, betrouwbaarder en effectiever over wanneer iemand met invloed en status binnen de eigen kring deze brengt, dan wanneer 'een vreemde voor de deur staat en zegt dat je iets niet goed doet'. De sleutelfiguur kan duurzame resultaten behalen en zorgen voor inzicht én uitzicht.

Juliano: ’Ik kom in beeld als laatste redmiddel en vorm een brug tussen Roma en instanties, wanneer instanties het niet meer weten of zonder ons niet over de vloer kunnen komen. Ik probeer te bemiddelen en creëer rust. Ik ben ruim van tevoren aanwezig, ga mee naar afspraken en zorg dat er een duidelijk plan van aanpak komt. Instanties zijn net als Roma. In het begin heel voorzichtig, maar als ze zien welke sprongen we maken, dan zijn ze blij met de samenwerking. We zien Roma die voorheen nooit op afspraken verschenen en waar niet mee viel te werken ineens een hele omslag maken. Dan willen ze wél en zijn ze blij met ons.’  

Juliano Nicolic (links) en Milutin Pavlovic

Milutin: ’Het gaat hier om een gesloten gemeenschap. Er speelt veel wantrouwen naar de buitenwereld toe. Als sleutelfiguur kun je de achterliggende boodschap vertalen naar de wereld van de professional en andersom. Zo vergroot je het begrip.’

Instanties zijn net als Roma. In het begin heel voorzichtig, maar als ze zien welke sprongen we maken, dan zijn ze blij met de samenwerking

Een andere taak van sleutelfiguren is het voorlichten van professionals die werken met Roma. ‘Roma worden over één kam geschoren, maar er zijn talloze subgroepen. Elke groep heeft eigen gebruiken, gewoonten en levenswijzen. Hoe met hen om te gaan en waar rekening mee te houden verschilt. Hoe meer goede informatie je hebt, hoe beter je hulp kunt bieden’, aldus Milutin. Juliano vult aan: ‘Sinti en Roma moeten echt worden losgekoppeld, aangezien het totaal andere groepen zijn met andere problematiek. Het is onmogelijk om bijvoorbeeld een Sinti-intermediair bij een Roma-gezin te zetten. Deze zal ook niet worden erkend.’

Tenslotte zijn allen overtuigd van de kostenbesparing voor gemeenten. ‘Ik kan een rekensom maken wat een multi-probleemgezin de gemeente kost en wat het oplevert wanneer passende hulp wordt ingezet. Gemeenten die voor de veilige weg kiezen en geld en uren enkel opmaken aan de eigen krachten, zullen achterblijven in de resultaten’, aldus Peter.  

En hoe reageren Roma op jullie functie?

‘In het begin was er veel tegenstand, omdat ik met instanties moet praten. Langzamerhand wordt steeds meer ingezien dat het nodig is en we goede dingen doen. Dit wordt versterkt door het snelle rondgaan van positieve verhalen. Sleutelfiguren zijn soms ook een voorbeeld voor Roma’, zegt Juliano. ‘We zitten in de vormingsfase en moeten het hebben van mond-tot-mondreclame, dat zijn de Roma ten voeten uit’, aldus Peter. Hij noemt ook de keerzijde: ‘Omdat het een relatief kleine gemeenschap betreft, is het binnen no time bij iedereen bekend wanneer iets fout gaat.’

Moeten sleutelfiguren worden betaald en geschoold?

Peter is van mening dat voor niets de zon opgaat, maar mogelijk kunnen mensen dan denken dat geld wordt verdiend aan hun ellende. Volgens Juliano heeft het tijd én positieve verhalen nodig en klinken andere geluiden vanuit hoeken waarin de sleutelfiguur als redder wordt beschouwd. Milutin vindt het voor duurzame inzetbaarheid van belang in te zetten op extra scholing en financiële middelen. ‘Ik heb scholing nodig om ook op lange termijn iets te betekenen, in mijn eigen leven en de continuïteit van mijn werk.’

Wat moet er volgens jullie in de toekomst gebeuren?

Draagvlak vergroten

Volgens het drietal valt er nog veel vertrouwen te winnen in de huidige ontwikkeling, zowel bij Roma als professionals. Zo zouden gemeenten nog last hebben van koudwatervrees en wantrouwen en kunnen professionals het gevoel hebben dat werk wordt overgenomen. Om meer draagvlak voor het initiatief te winnen, is het volgens Milutin van belang dat sleutelfiguren laten zien wie ze zijn, een goed netwerk hebben, bij elkaar komen en elkaar versterken. Peter voegt daaraan toe: ‘We kijken wie we kunnen meekrijgen, wie invloed heeft en of er verborgen agenda’s zijn, óók aan de kant van de professionals.’

Kennisuitwisseling

Juliano vertelt dat er al bijeenkomsten worden georganiseerd waar sleutelfiguren en instanties samen komen ter voorlichting en om van elkaar te leren. Peter pleit daarnaast voor oprichting van een platform toegankelijk voor sleutelfiguren, gemeenteambtenaren en andere professionals. Naast kennisuitwisseling, verwacht hij dat hiermee vertrouwen in werken met elkaar kan worden versterkt.

Achterliggende problematiek

Milutin pleit voor meer aandacht voor achterliggende problematiek. Peter vult aan: ‘Instanties blijven vooral bezig met symptoombestrijding. Zij stellen eisen en gebruiken dreigementen, terwijl zij eerder te maken krijgen met onmacht, dan met onwil.’ Volgens hem kunnen sleutelfiguren op diverse levensdomeinen positieve ontwikkelingen teweegbrengen. ‘Het één helpt het ander. Iemand helpen op één gebied, komt het vertrouwen in de buitenwereld ten goede. De sleutelfiguur krijgt dan meer status en invloed en kan verdere gedragsverandering teweegbrengen. Het is veel breder dan alleen een probleem oplossen.’

Het moet niet uitmaken of sleutelfiguur X vanuit Limburg wordt ingezet in Groningen, het gaat erom wat passend is bij de situatie en wie met wie door één deur kan

Landelijke uitwisseling van sleutelfiguren

Peter noemt het initiatief maatwerk met hoofdletter M, dat idealiter niet alleen lokale ondersteuning overstijgt, maar ook budgetoverstijgend wordt ingezet. Het moet volgens hem niet uitmaken of sleutelfiguur X vanuit Limburg wordt ingezet in Groningen. Het gaat erom wat passend is bij de situatie en wie met wie door één deur kan. Juliano: ‘Je zoekt naar een passende persoon die met de familie kan werken. Als het de ene niet lukt, lukt het de andere wel.’

Géén kaders en protocollen

Daarnaast is onafhankelijkheid van de sleutelfiguur noodzakelijk. De persoon komt uit de gemeenschap, is niet gebonden aan de gemeente en bij voorkeur niet urengebonden. Professionalisering van de functie ziet Peter als mogelijke valkuil: ‘Zodra je ergens een professionele instelling van maakt, ben je net zo ver als alle andere instellingen. Dan krijg je kaders en protocollen, terwijl ik nou juist van de Roma de aansluiting mis naar plannen van aanpak en de levensstijl en manier van hulpverlenen die we hier gewend zijn. Hoe meer we gaan schuren en alles in het oude straatje proberen te krijgen, hoe minder effectief het zal zijn. Dit is de spagaat waar we in zitten. We moeten stevig in gesprek over in welk vat we het gieten. Dat kan wat mij betreft ook een vat zijn wat er nog niet is. We willen dat Roma zich thuis en veilig voelen binnen onze maatschappij. De zaadjes worden nu geplant en langzaam maar zeker gaat het zijn vruchten afwerpen. Daar ben ik van overtuigd.’