Schadelijke traditionele praktijken bestrijden, zelfbeschikking bevorderen

Movisie brengt vandaag, op internationale vrouwendag, een nieuwe handreiking uit voor gemeenten om zelfbeschikking te bevorderen binnen migranten- en vluchtelingengemeenschappen. Gemeente Rotterdam wordt met haar actielijn Schadelijke Traditionele Praktijken een ‘inspirerend voorbeeld’ genoemd. Wat maakt jullie aanpak een succes? 

‘Essentieel voor het slagen van dit traject was dat we vanaf de start in 2015 hebben samengewerkt met sleutelpersonen, ervaringsdeskundigen en via hen met de gemeenschappen zelf waar we schadelijke praktijken willen voorkomen. We hebben veel tijd geïnvesteerd in de partners met wie we gingen samenwerken. Vervolgens hebben we met informele én formele organisaties beleid ontwikkeld om schadelijke traditionele praktijken aan te pakken. Alle activiteiten werden gedurende het traject geëvalueerd door een klankbordgroep, die wederom bestond uit een mix van informele en formele organisaties.’

Welke activiteiten hebben jullie ondernomen om deze problematiek aan te pakken?
‘We hebben veel gedaan aan preventie. Bijvoorbeeld via theatervoorstellingen en een lespakket voor jongeren. We hebben samen met religieuze leiders ook een project opgezet, (H)echt verbonden, om huwelijkse gevangenschap te voorkomen. In de wijken werden bijeenkomsten georganiseerd en begeleid door de sleutelpersonen en ervaringsdeskundigen met wie wij samenwerkten. Voor hen was er ook altijd een financiële vergoeding, ze maken hier toch tijd voor vrij. Door de samenwerking met informele organisaties en via websites, informatiebladen en conferenties die we samen organiseerden, kregen ook professionals meer deskundigheid over schadelijke traditionele praktijken en wat slachtoffers nodig hebben.’

Hoe bewaakte de gemeente de kwaliteit van deze bijeenkomsten?
‘Door coaching van de vrijwilligers en nazorg. We bereiden de bijeenkomsten vooraf goed voor met de organisaties, soms zorgden we voor aanvullende training voor gespreksleiders. Ook gingen wij zelf naar de bijeenkomsten toe. Zo konden we tussentijds goed evalueren en bijsturen.’

Het klinkt als een intensief traject, ook voor de gemeente.
‘Ja, maar voor ons was het echt een missie geworden. Mijn collega Maryem Mansouri en ik zijn vaak a-typische ambtenaren genoemd. Bij dit onderwerp moet je flexibel zijn, verbinding kunnen maken met allerlei verschillende mensen en open staan voor nieuwe invalshoeken. Zo hebben we wijkconciërges opgeleid tot sleutelpersonen en hen een training over verborgen vrouwen gegeven. In Rotterdam heeft elke wijk namelijk een beheerder die gekoppeld is aan een woningbouwcorporatie. Zij komen achter de voordeur om praktisch te kijken wat er nodig is maar kunnen ook een belangrijke rol spelen bij het signaleren van problemen. Behalve dat er voor hen een wereld openging, weten ze nu precies naar wie ze moeten doorverwijzen.’

Het begrip ‘schadelijke traditionele praktijken’ wordt door sommigen als beladen ervaren omdat dit stigmatiserend zou zijn, alsof dit uitsluitend in migrantengemeenschappen voorkomt. Hoe gingen jullie daarover in gesprek?
‘Wij merkten juist dat de term eergerelateerd geweld in Rotterdam erg gevoelig lag. Mensen voelen zich snel in een hoek gezet en zeggen: “Oh, het gaat weer over ons”. We hebben daarom in het begin vooral geïnvesteerd in te vertellen wat wij verstaan onder schadelijke traditionele praktijken. We benadrukten dat het overal voor kan komen, iedereen kent wel een vrouw die last heeft van een ongelijke man-vrouwverhouding en verwachtingen die daaruit voortkomen. Tijdens bijeenkomsten lieten we daarom vooral voorbeelden van huwelijksdwang zien uit Netflix-series en uit oude citaten van leden van ons eigen koningshuis.’

Waar kwam in 2015 de wens vandaan om expliciet aandacht te besteden aan schadelijke traditionele praktijken? 
‘De hulpverlening bij eergerelateerd geweld verliep door de complexe aard van de problematiek en het gebrek aan deskundigheid niet altijd goed. We hebben in Rotterdam te maken gehad met een aantal trieste casussen waarna het onderwerp hoog op de politieke agenda is gekomen [waaronder Yasmeen D. die begin 2015 is vermoord door haar echtgenoot, red.]. Het was duidelijk dat in onze gemeente specifieke problemen in gesloten gemeenschappen voorkomen en dat er daarom een gerichte aanpak nodig was. Hugo de Jonge, destijds wethouder in Rotterdam, maakte zich er hard voor om een stedelijke aanpak te ontwikkelen. Dit onderwerp moet namelijk de aandacht krijgen dat het verdient.’

Wat adviseert u aan andere gemeenten die zelfbeschikking willen bevorderen binnen migranten- en vluchtelingengemeenschappen?
‘Een voorwaarde is dat je als projectteam vanuit de gemeente ruimte krijgt om te experimenteren. Je kunt namelijk niet alleen met formele organisaties werken want je hebt informele organisaties net zo hard nodig. Dit betekent vervolgens wel dat het meer tijd kost. Gedurende dit traject hebben wij wel iets over onszelf gedeeld, bijvoorbeeld om het gesprek over huwelijkse gevangenschap op gang te brengen met religieuze leiders. In dit geval deelden we onze eigen ervaringen met het huwelijk. Wanneer we zelf delen, gaan andere mensen ook eerder hun verhaal vertellen. Mensen voelen dat je het meent en weet waarover je praat. 

Wat in Rotterdam ook goed werkte, was dat deze actielijn formeel onder de gemeentelijke aanpak Kindermishandeling en Huiselijk Geweld valt. Intern hebben wij wel eens discussie gevoerd of de aanpak niet onder ‘Integratie’ moet vallen. Maar die ‘integratielaag’ moet je er echt afhalen. Dat helpt niet alleen voor je ingangen bij migrantengemeenschappen, dit zorgt ervoor dat je het breder kunt aanpakken omdat schadelijke traditionele praktijken overal kunnen voorkomen. Veel vormen van schadelijke traditionele praktijken zijn bovendien bij wet verboden en strafbaar, zo moet je het ook brengen. Denk wel goed na bij wie je binnenkomt en wie je gesprekspartner is. Sommige migrantengemeenschappen zijn al jaren bezig met deze onderwerpen, bij andere is het juist blijven liggen. Stem je communicatie op je doelgroep af. Een van onze samenwerkingspartners organiseerde onlangs een bijeenkomst voor een orthodox-protestante doelgroep. De bijeenkomst had als thema ‘gezonde families’. Dit bleek een veilige ingang om van daaruit een onderwerp als gedwongen partnerkeuze te bespreken.’

Het programma van de gemeente Rotterdam is eind 2018 afgerond. In het nieuwe coalitieakkoord staat dat de gemeente voortrekker blijft bij de aanpak van schadelijke traditionele praktijken. De aanpak is in Rotterdam inmiddels structureel geworden.