SCP: leefniveau stijgt maar hardnekkige verschillen en opeenstapeling van achterstanden

De meeste Nederlanders voelen zich gezond, de levensverwachting groeit en gemiddeld geven ze hun leven een 7,8.  Nederland staat ook internationaal in de top in lijstjes over kwaliteit van leven en gelukkigste landen. Maar dat is maar een deel van het verhaal. Afkomst, leeftijd en opleidingsniveau maken in Nederland wel degelijk het verschil. ‘Een deel van de Nederlanders zal zich niet in het positieve beeld herkennen’, stelt SCP-onderzoeker Annemarie Wennekers.

De Sociale Staat laat helder zien dat de leefsituatie van mensen met een lage opleiding of een laag inkomen in Nederland minder goed is dan die van mensen met een hoge opleiding of een hoog inkomen. Ook is de leefsituatie van jongeren en autochtone Nederlanders beter dan die van ouderen en Nederlanders met een migratieachtergrond. Wennekers: ‘We zien over de gehele linie wel dat groepen erop vooruitgaan, maar daarmee verdwijnen de verschillen niet.’

Het aantal schoolverlaters zonder startkwalificatie neemt voor het eerst in jaren weer toe

Onderwijsachterstanden

Hardnekkige verschillen zijn bijvoorbeeld zichtbaar in het onderwijs. Het opleidingsniveau van Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond groeit wel, maar er is nog steeds sprake van een flinke onderwijsachterstand. En het aantal 25-64-jarigen zonder startkwalificatie ligt met 31 procent beduidend hoger onder mensen met een niet-westerse achtergrond dan onder autochtone Nederlanders (20 procent).

Opvallend is ook dat het aantal schoolverlaters zonder startkwalificatie voor het eerst sinds jaren weer toeneemt. Het percentage voortijdig schoolverlaters is daarbij het hoogst onder jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond. De SCP-onderzoekers benadrukken dat het verschil in voortijdig schoolverlaten tussen jongeren met een Nederlandse achtergrond en jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond de afgelopen tien jaar wel kleiner is geworden. Waar dit percentage onder Nederlandse jongeren de laatste jaren op ongeveer hetzelfde niveau blijft, daalt het onder jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond.

Aanzienlijke verschillen

Ondanks de aantrekkende economie zijn er ook op de werkvloer nog steeds ‘aanzienlijke’ verschillen tussen bevolkingsgroepen. Lager opgeleiden, jongeren en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond zijn vaker werkloos dan gemiddeld. En ook over de eigen gezondheid wordt positiever gedacht onder hoger opgeleiden. Lager opgeleiden, mensen met een laag inkomen en mensen met een niet-westerse achtergrond beoordelen de eigen gezondheid lang niet zo positief. De laatste groep blijkt ook gemiddeld genomen minder tevreden met hun woning.

Bij zo’n 680.000 mensen, ongeveer vier procent van de volwassenen, stapelen de problemen en achterstanden zich op.  Het betreft mensen die een slechte leefsituatie hebben én ontevreden zijn met het leven. Onderzoek leert dat de hulp in het sociaal domein juist bij mensen met meervoudige problematiek niet altijd goed aansluit. Door decentralisaties verwacht de overheid, zo stellen de onderzoekers scherp, juist meer zelfredzaamheid van mensen en het sociale netwerk. ‘Het is duidelijk dat er grenzen zijn aan de hulp die mensen uit hun eigen netwerk kunnen krijgen en dat er mensen zijn op wie het adagium zelfredzaamheid niet van toepassing is en ook niet zal worden’, aldus het SCP-rapport. Juist bij deze groep mensen dreigt – ook gezien de complexiteit van de samenleving – eenzaamheid een groot probleem te worden. Wennekers: ‘Deze opeenstapeling van achterstanden, van problemen, speelt ook dwars door alle domeinen heen.’ En dit vraagt om een integrale aanpak van overheid en politiek.

Kwaliteit

‘Sociale en culturele verschillen kunnen een gevoel van onbehagen en wantrouwen met zich meebrengen’

Het SCP waarschuwt verder dat de hardnekkige verschillen in de samenleving niet zonder gevaren zijn en de kwaliteit van de samenleving kunnen aantasten: ‘Sociale en culturele verschillen kunnen een gevoel van onbehagen en wantrouwen met zich meebrengen. We zien dit terug in de manier waarop Nederlanders naar de samenleving kijken. Aan de ene kant groeit het optimisme over de richting die het land op gaat. Aan de andere kant maken mensen zich zorgen, over immigratie en integratie, maar met name ook over de manier van samenleven.’

Annemarie Wennekers: ‘We willen op een aantal onderwerpen graag de diepte in. Zo komt er volgend jaar een vervolg op Verschil in Nederland, het onderzoek naar de scheidslijnen in de samenleving. Vragen hieromtrent blijven zich opdringen. Hoe stabiel zijn die scheidingslijnen, komen er nieuwe groepen bij, wat voor uitsluitingsmechanismes spelen daarbij een rol? De Sociale Staat signaleert wat dat betreft heel veel.’