Stilte betekent niet ‘het gaat goed’

Sociaal professionals en met name zij die werkzaam zijn bij welzijnsorganisaties (welzijnswerkers) zijn veelal cruciale schakels bij het wegwijs maken in de samenleving van zich vestigende EU-arbeidsmigranten. Zij krijgen in de dagelijkse praktijk te maken met EU-arbeidsmigranten die in de problemen zitten en de weg naar hulp niet vinden. In het magazine GEZIEN! zei welzijnswerker Krystyna Meijer dat treffend: stilte betekent niet 'het gaat goed'. Reguliere zorg- en welzijnsorganisaties en (migranten)zelforganisaties treffen bij deze groep, veelal een stapeling van psychosociale problemen (relatieproblemen, huiselijk geweld, psychische problemen, verslaving), huisvestingsvragen en financiële of juridische vragen. Wat hebben deze sociaal professionals (en welzijnswerkers in het bijzonder) nodig om voldoende toegerust te zijn om arbeidsmigranten wegwijs te maken in de samenleving? 

Artikel
Europese arbeidsmigranten

Luisteren

Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) en het PON & Telos zijn uitgebreid in gesprek gegaan met 20 arbeidsmigranten uit Polen, Bulgarije en Roemenië en online via een besloten online platform met 24 professionals uit het brede zorg- en welzijnsdomein die met deze groep migranten werken. Aanvullend op het onderzoek onder arbeidsmigranten zelf en professionals vond een expertmeeting plaats (bron) .‘Met deze inventarisatie hoopten we te horen waar EU-arbeidsmigranten en professionals tegenaan lopen, wat ze nodig hebben en welke goede voorbeelden er zijn’ aldus de onderzoekers. 

Bekijk hier de resultaten van het onderzoek met PON & Telos 

Bekijk hier de rapportage van de focusgroepen 

Ongehoord 

Omdat EU-migranten niet inburgeringsplichtig zijn komen zij veelal in het kader van betaald werk naar Nederland. Er is voor hen wel aandacht, maar onvoldoende ondersteuning of begeleiding bij uitdagingen waar ze tegenaanlopen, terwijl ze goeddeels te maken hebben met dezelfde type uitdagingen als inburgeringsplichtige nieuwkomers of bijvoorbeeld kennismigranten. Denk aan het leren van de taal, het opbouwen van een sociaal netwerk, het verkrijgen van toegang in algemene zin tot de gezondheidszorg, woningmarkt, culturele voorzieningen etc. De werk- en leefomstandigheden van deze arbeidsmigranten staan al langere tijd in de belangstelling. Zo heeft het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer twee rapporten gepubliceerd met aanbevelingen op het gebied van registratie, huisvesting, arbeidsomstandigheden en zorg (Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten, 2020; SZW/IPA, 2021), waar op dit moment door ministeries in samenwerking met andere partijen zoals de vakbonden, werkgevers, uitzendbureaus, gemeenten en provincies aan gewerkt wordt. We constateren dat naast bovengenoemde aanbevelingen vanuit het team Roemer sociaal professionals concrete handvatten nodig hebben om de EU-arbeidsmigranten beter te ondersteunen om hun zelfredzaamheid te vergroten en integratie te vergemakkelijken. 

Stilte

Regelmatig hebben EU-arbeidsmigranten te maken met povere huisvesting, uitbuiting op het werk en een sociaal isolement. De focus van de EU-arbeidsmigrant is vanaf het eerste moment dat ze in Nederland aankomen het hebben en het houden van hun werk. Pas daarna komen zaken als betere huisvesting, eigen gezondheid en normen en waarden in Nederland aan bod. Wanneer mensen langer in Nederland zijn en zich meer permanent vestigen komen vragen over hoe zaken in Nederland geregeld zijn, toegang tot zorg, opvoedingsvragen, school voor je kinderen uitzoeken en een rijker sociaal leven aan bod. Goede voorlichting over dergelijke regelingen en zaken blijft veelal uit. Ondanks de informatie in meerdere talen bereikt het de groep niet altijd. De stilte hierover zou je oorverdovend kunnen noemen.  

Professionals beschrijven EU-arbeidsmigranten als een ‘gesloten’ en een moeilijk toegankelijke groep, waardoor zij de specifieke situatie van de groep moeilijk in kaart kunnen brengen. Het kan jaren duren voordat mensen de weg zelf weten te vinden. De Nederlandse samenleving kan ingewikkeld zijn, de toegang tot gemeentelijke voorzieningen, regelingen en diensten onbekend of ongewoon. Het kan dan lastig zijn om op tijd de juiste weg naar hulp te vinden. 

Ook als er wel contact ontstaat komt het voor dat de cliënt snel uit beeld raakt of dat het lastig blijkt om de cliënt door te verwijzen naar de juiste instantie. Dit terwijl de professionals steeds vaker uiteenlopende en soms ernstige problematiek signaleren bij deze groep Europese werknemers.

Veel gehoorde geluiden 

De belangrijkste aandachtspunten die deelnemers aan het onderzoek benoemen zijn: belang van taal, vraagverlegenheid, voorlichting op maat, werkgeverschap en randvoorwaarden. 

Belang van taal

Projectleider Bora Avrić is kind van arbeidsmigranten, die in de jaren zeventig uit het toenmalige Joegoslavië naar Nederland kwamen. Dát taal essentieel is lijdt voor hem geen twijfel. 'Mijn moeder woont hier inmiddels vijftig jaar; ik moet nog steeds regelmatig voor haar tolken. Deze problematiek is van alle tijden, doordat er steeds nieuwe mensen komen. Zij verwachten na het opbouwen van een beter bestaan weer terug te gaan naar het land van herkomst, en zien daarom niet het belang van het leren van de Nederlandse taal. We moeten ze erop wijzen dat dit nodig is, ook voor de korte termijn, voor bijvoorbeeld het hebben van toegang tot zorg.'

Wie de taal niet kent, moet meer incasseren, ervaren de EU-arbeidsmigranten op de werkvloer.

Alle medewerkers aan het onderzoek, professionals, migranten en experts drukken ons unaniem op het hart, dat beheersen van de taal – naast het geluk hebben om de juiste mensen tegen te komen - het grote verschil kan maken tussen succes en falen. Wie de taal kent, heeft een enorme voorsprong. Juist in het (subtiel) uiten van klachten of vragen. Of simpelweg het begrijpen van instructies op de werkvloer. Wie de taal niet kent, moet meer incasseren, ervaren de EU-arbeidsmigranten op de werkvloer. Een (kosteloze) tolk of taalmaatje kan helpen, maar zijn niet vaak beschikbaar of te duur. Zeker voor de meer ingewikkelde (zorg)vragen kan de taal een barrière vormen. Dan prijst men zich gelukkig als ze iemand hebben die voor hen het woord kan doen.

Vraagverlegenheid 

De terughoudendheid onder EU-arbeidsmigranten om hulp te vragen is groot. Daarnaast ervaren professionals onder deze groep een gebrek aan vertrouwen in instanties. Ook tijdens de expertmeeting was dit veruit het meest nijpende thema. EU-arbeidsmigranten komen met name in beeld bij een acute zorgvraag of wanneer er een mogelijk (probleem) wordt gesignaleerd en ze worden doorverwezen door een andere instantie. 'We lossen problemen liever zelf op en proberen dat zo lang mogelijk vol te houden', blijkt uit de gesprekken met EU-arbeidsmigranten. 'Er is angst om de regie kwijt te raken en mensen zijn bang hun werk te verliezen'. Het beeld dat men heeft over hulpverlening strookt niet met hoe hulpverlening in Nederland georganiseerd is. Dit beeld wordt enerzijds gevormd door ervaringen uit het (voormalig) thuisland, anderzijds op basis van geruchten die verspreid worden. 

Voorlichting op maat

Wanneer EU-arbeidsmigranten zich in Nederland vestigen, of dit nu om kort verblijf of meer permanent verblijf gaat, hebben ze net als alle inwoners te maken met situaties die om hulp vragen. Stel je móet een school voor je kind vinden, het belastingformulier invullen, verzekeringen afsluiten, je post doornemen. Je kunt het bezoekje aan de huisarts of ziekenhuis niet meer uitstellen en de situatie thuis loopt uit de hand. Weet je dan waar je hulp kunt vragen? Wat mag je vragen? En: Hoe moet je de weg vinden als je geen touw kunt vastknopen aan de regelingen, de adressen, de spreekuren, de systemen en de informatie die op de website staan? 

De aanbeveling van veel professionals is dat arbeidsmigranten snel voorlichting moeten krijgen over hoe het er in Nederland aan toe gaat.

De meeste EU-arbeidsmigranten geven aan geen of verkeerde voorlichting gekregen te hebben over werk, cultuur, voorzieningen, diensten of ondersteuning door professionals. Anders dan bij de opvang van vluchtelingen, ontbreekt eenduidige informatievoorziening voor EU-arbeidsmigranten. Terwijl zij veelal tegen vergelijkbare vragen aanlopen. De startsituatie van de EU-arbeidsmigranten is anders bevestigen onderzoekers Britte van Dalen en Marleen van der Haar: 'Zij zijn onzichtbaar geweest, er is nauwelijks contact met de reguliere samenleving. Je zit afgelegen op een industrieterrein, werkt en slaapt, en plots is het vijf jaar later.' De aanbeveling van veel professionals is dat arbeidsmigranten snel voorlichting moeten krijgen over hoe het er in Nederland aan toe gaat, bijvoorbeeld op de eerste werkdag. Soms moet dat onder begeleiding, stelt een medewerker van belangenorganisatie FairWork, want het opvolgen van informatie lukt mensen lang niet altijd zelf. 'Neem geavanceerde websites, met veel keuzemogelijkheden, die zijn simpelweg complex. In sommige gevallen is echt een gemeentelijke coach nodig.'

Werkgeverschap

Werkgevers en uitzendbureaus spelen een belangrijke rol bij de (on)toegankelijkheid van zorg voor EU-arbeidsmigranten. De macht van de werkgever, zeker wanneer werk en huisvesting aan elkaar gekoppeld zijn, wordt opgemerkt door de professionals. De deelnemers aan de expertmeeting zijn het er mee eens dat werkgevers meer moeten zorgen voor een veilige omgeving, waarin arbeidsmigranten worden gestimuleerd de taal te leren en durven vrij vragen voor school- of huisartsbezoek. Doordat daarvan nu vaak geen sprake is, wordt van arbeidsmigranten weinig betrokkenheid bij hun kinderen en op school ervaren. Een medewerker van sociaal werk organisatie DOCK pleit in het geval van Bulgaarse arbeidsmigranten voor opvoedingsondersteuning, door middel van een spoedcursus waarvan ook het thuis investeren in de Nederlandse taal onderdeel uitmaakt. 'Wij werken met bijna alle basisscholen in Schiedam, waar ze allemaal tegen dezelfde problemen aanlopen. Dit moet je preventief aanpakken, anders zijn we komende jaren weer bezig met de kinderen van deze arbeidsmigranten.'

Randvoorwaarden

Zowel reguliere organisaties binnen het brede zorg- en welzijnsveld als zelforganisaties geven aan dat meer structurele financiering van hun werkzaamheden nodig is. Veelal is er een coördinator die wordt betaald, de rest wordt als vrijwilliger inzet. De waardering van het werk is groot, maar een stabiele financiële positie ontbreekt. Vrijwilligers zijn vaak onmisbare sleutelfiguren. Zij sluiten goed aan bij de arbeidsmigrant omdat zij letterlijk en figuurlijk hun taal spreken. Zij krijgen echter al snel te maken met complexe problemen van EU-arbeidsmigranten, zoals een combinatie van ziekte, ontslag en het kwijtraken van een woning. De problematiek is te groot, waardoor een professional nodig is. Dan komen opnieuw de problemen rondom taal en cultuur om de hoek kijken, het doorverwijzen stagneert. Ook voor het inzetten van een tolk, een effectief hulpmiddel, is vaak geen geld. Professionals zien dat EU-arbeidsmigranten gebruik maken van betaalde boekhouders en tolken die niet altijd de juiste kennis lijken te hebben en het juiste advies of informatie geven. De langdurige inzet van bijvoorbeeld de boekhouders, maakt dat mensen niet hoeven te werken aan hun taal en integratie. Sociaal professionals zien dat mensen op een gegeven moment zo'n boekhouder niet meer kunnen betalen, doordat ze in de ziektewet komen, waarmee de achterstanden oplopen en de armoedeval volgt, omdat er niets meer geregeld wordt voor hen.

De aanwezige professionals bij de expertmeeting willen dat de mogelijkheden en regelingen beter bekend zijn binnen gemeenten.

Een andere beperking is dat EU-arbeidsmigranten die niet staan ingeschreven of nog geen vijf jaar in Nederland zijn, geen hulp krijgen. Een enkele gemeente maakt uitzondering voor drie jaar onafgebroken werkzaam zijn. Doordat de regels rondom het hebben van een briefadres begin dit jaar zijn veranderd, hebben migranten die een arbeidsongeluk hebben gehad inmiddels wel recht op nachtopvang en algemene bijstand. Nog niet alle sociale professionals zijn daarvan op de hoogte. De aanwezige professionals bij de expertmeeting willen dat de mogelijkheden en regelingen beter bekend zijn binnen gemeenten, zodat op maat kan worden gewerkt en zieke arbeidsmigranten adequate hulp en ondersteuning krijgen.

Stilte doorbreken

Het bovengenoemde cluster van aandachtspunten laat zien dat de ervaren belemmeringen te maken hebben met zowel de specifieke situatie van EU-arbeidsmigranten (de kwetsbare positie op de arbeidsmarkt), de dagelijkse werkpraktijk van professionals en context van zorg en welzijn, ofwel de manier waarop de mogelijkheden en toegang tot zorg en welzijn zijn geregeld (randvoorwaarden). In onze aanbevelingen voor professionals in het brede zorg- en welzijnsveld maken we dan ook onderscheid in aanbevelingen voor de interactie met EU-arbeidsmigranten, samenwerking met collega’s binnen en buiten de organisatie en/of samenwerkingsverbanden én wat sociale professionals aan randvoorwaarden nodig hebben vanuit de lokale overheid. 
 

Aanbevelingen in interactie met EU-arbeidsmigranten: 

  • Zorg voor duidelijke communicatie, verwachtingen vooraf helder uitleggen en in een gesprek doorvragen om meer onderliggende vragen of problemen in beeld te krijgen. Ook wanneer men de taal niet goed spreekt is het belangrijk om te blijven doorvragen en uit te leggen.
  • Bouw aan een goede vertrouwensrelatie. Door te werken aan vertrouwen door het gezamenlijk belang te benadrukken, kleine stapjes te nemen, uit te leggen waarom stappen genomen worden en verwachtingen te schetsen.
  • Ondersteun EU-arbeidsmigranten door dingen niet uit handen te nemen, maar dingen samen met hun op te pakken. Uitleggen hoe de systemen in Nederland werken en te assisteren waar nodig.
  • Werk samen met iemand die de moedertaal spreekt. Met name bij (complexe) zorgvragen vormt de taalbarrière een probleem.

Aanbevelingen in samenwerking met collega’s: 

  • Werk samen met sleutelfiguren. Zij hebben een belangrijke positie in de gemeenschap en zijn voor EU-arbeidsmigranten een belangrijke schakel naar de samenleving en andersom. Iemand die hun taal spreekt, de cultuur kent en eventueel zelf een migrantenachtergrond heeft.
  • Brengt het netwerk (sociale kaart) in beeld: samenwerking met en kennis hebben van de mogelijkheden van andere organisaties in de omgeving om naar door te verwijzen en korte lijntjes met elkaar te hebben. 

Aanbevelingen voor inbedding in gemeentelijk beleid:  

  • Neem ondersteuning van EU-arbeidsmigranten op in beleid; generiek danwel doelgroepgericht. Bekijk hier de Afsprakenkalender Arbeidsmigranten. 
  • Biedt informatie  aan EU-arbeidsmigranten aan; zet in op toegankelijkheid en participatie.
  • Betrek werkgevers meer en spreek hen aan op goed werkgeverschap. Bij de informatievoorziening, maar ook bij de knelpunten waar professionals in het zorg- en welzijnsdomein tegenaanlopen, zoals de moeilijke bereikbaarheid van ouders en de taalbarrière. Betere arbeidsvoorwaarden en een meer flexibele werkomgeving kunnen bijdragen aan betere zorg voor het gezin.

Randvoorwaarden voor sociaal professionals: 

Tot slot een aantal randvoorwaarden die sociaal professionals kunnen helpen om EU-arbeidsmigranten de juiste ondersteuning te bieden zodat zij volwaardig kunnen participeren in de Nederlandse samenleving: 

  • Stimuleer het leren van de taal zo snel mogelijk, bijvoorbeeld door te verbinden met taalmaatjes.  
  • Geef zo snel mogelijk voorlichting (in eigen taal) aan nieuwe EU-arbeidsmigranten over hoe zaken in Nederland werken; rechten en plichten in Nederland en informatie over de zorg- en onderwijsstructuur, bijvoorbeeld door het organiseren van thema-avonden. 
  • Organiseer laagdrempelige activiteiten om elkaar te leren kennen, vertrouwen in elkaar te krijgen en te stimuleren om makkelijker hulp te vragen.
  • Werk zoveel mogelijk met sleutelpersonen en ondersteun deze met trainingen.
  • Verzamel en deel verhalen en positieve ervaringen van ondersteuning van arbeidsmigranten om negatieve beeldvorming tegen te gaan. Bekijk: 
  • Geef voorlichting aan consultatiebureaus, huisartsen en leerkrachten en benadruk hun signaleringsfunctie.

Blijvend fenomeen

Tijdens de expertmeeting noemden de experts de EU-arbeidsmigranten geen doelgroep, maar een fenomeen. Een blijvend fenomeen, waarvoor je toegankelijke voorzieningen moet hebben en houden. Je moet als professional blijvend investeren: goede gesprekken voeren, brede interesse tonen, cliënten begeleiden naar instanties, vragen verduidelijken, mogelijkheden verkennen. Om dit goed te kunnen doen zouden zowel de organisaties als de lokale overheid voor betere randvoorwaarden kunnen zorgen, door ondersteuning aan EU-arbeidsmigranten beter in te bedden in beleid en hier tijd en ruimte voor vrij te maken. 
 

Meer informatie?Neem contact op met:

Bora Avrić

icon_chevron Stuur een e-mail
icon_chevron 030-7892141
Afbeelding