Theorieën en aanpakken ontleed voor de aanpak van ongewenste polarisatie

Om gemeenten en sociaal professionals meer handvatten te geven voor de aanpak van (ongewenste) polarisatie langs etnische en religieuze lijnen, heeft KIS in kaart gebracht welke wetenschappelijke theorieën en praktijkaanpakken toepasbaar zijn voor preventie van en omgaan met ongewenste polarisatie. Dit heeft geresulteerd in een uitgebreid overzicht van theorieën en aanpakken, die nog niet eerder op deze wijze bij elkaar waren gebracht.

Artikel
Polarisatie en verbinding

Er is een verschil tussen gewenste en ongewenste polarisatie. Soms is polarisatie niet onwenselijk omdat de polarisatie een reactie is op de emancipatie van minderheidsgroepen. Als zij voor zichzelf opkomen zal dat tijdelijk voor spanningen kunnen zorgen, maar uiteindelijk kan het leiden tot een nieuw maatschappelijk evenwicht. Polarisatie kan echter ook bestaande verschillen verscherpen waardoor ze tot hardnekkige tegenstellingen uitgroeien en groepen niet meer constructief met elkaar kunnen communiceren. We spreken dan van ongewenste polarisatie. Om daar wat aan te doen, moet je weten waar polarisatie vandaan komt, bij wie het speelt en welke factoren een rol spelen in het ontstaan en de ontwikkeling ervan.

Etnische en religieuze polarisatie

Spanningen en segregatie kunnen verlopen langs etnische en religieuze lijnen, maar ook tussen arm en rijk, hoog- en laagopgeleid, politieke voorkeuren of langs actuele maatschappelijke thema’s. Het onderzoek van KIS focust zich op ongewenste polarisatie langs etnische en religieuze lijnen. Met dit verkennende onderzoek willen we gemeenten en sociaal professionals (zoals handhaving, jongerenwerk, opbouwwerk) handvatten bieden voor het vroegtijdig signaleren van polarisatie, de aanpak van (ongewenste) polarisatie en om houvast te creëren in situaties waar maatschappelijke spanningen (kunnen) ontstaan.

Situaties waarin polarisatie optreedt zijn vaak complex waar meerdere groepen bij betrokken zijn, hierdoor is het belangrijk om de juiste aanpak te kiezen die bij een specifieke situatie past

In verschillende situaties andere aanpakken

Als eerste stond de vraag centraal welke theorieën en aanpakken beschikbaar zijn om met name op lokaal niveau en in de sociale sector polarisatie te voorkomen of te verminderen. In totaal hebben we er zestien geïdentificeerd, die worden genoemd in onderstaand kader. Vervolgens hebben KIS-onderzoekers Ron van Wonderen, Joline Verloove en Hanneke Felten gekeken welke theorie of praktijkaanpak in welke situatie bruikbaar is en hoe ze gecombineerd kunnen worden om polarisatie effectief tegen te gaan. Situaties waarin polarisatie optreedt zijn namelijk vaak complex waar meerdere groepen bij betrokken zijn. Door de complexiteit en diverse groepen, is het belangrijk om de juiste aanpak te kiezen die bij een specifieke situatie past.

Ongelijkwaardige groepen

Een voorbeeld: bij polarisatie zijn twee of meerdere groepen betrokken. Maar het zal geregeld voorkomen dat het niet gaat om gelijkwaardige groepen, maar om groepen die van elkaar verschillen. Deze verschillen kunnen onder meer zijn de omvang van een groep, machtspositie, inzet op emancipatie of juist behoud van een dominante positie in de samenleving. De ene groep ervaart verliesgevoelens, de andere groep heeft te maken met achterstelling en wil verandering. Het denkkader van Bart Brandsma voor polarisatie kan heel goed werken om vanuit Openbare Orde en Veiligheid en burgemeester in te zetten op de-escalatie van spanningen. Maar wat doe je aan onderliggende oorzaken voor de polarisatie zoals verliesgevoelens of ervaren discriminatie? Hiervoor kun je je laten inspireren door de theorie en handelingsperspectieven die gaan over het verminderen van verliesgevoelens en de theorie en handelingsperspectieven die gaan over intersectioneel denken en machtsverschillen verkleinen.

Toon maatschappelijk debat veranderen

Nog een voorbeeld: je wilt de toon veranderen in een gepolariseerd maatschappelijk debat. Om de juiste toon te vinden wil je weten wat ‘er leeft’ onder de groepen die bij polarisatie zijn betrokken. In het bijzonder wat er leeft bij mensen die zich niet expliciet uitspreken. Om te achterhalen wat de ‘onderstroom’ is, welke (onuitgesproken) fricties en dieperliggende kwesties er zijn, kun je dit onderzoeken door bijvoorbeeld dialoog- en gespreksmethoden te organiseren zoals Deep Democracy, Socratisch gesprek, Open Space Technology en Geweldloze Communicatie, die worden beschreven in het rapport. Met behulp van deze methoden kan wederzijds begrip en empathie tussen groepen worden bevorderd, maar kunnen ook onderhuidse spanningen en ongenoegens boven tafel worden gehaald waar je vervolgens als sociaal professional of gemeente mee aan de slag kan.

Onderzochte theorieën en aanpakken

De zestien theorieën en aanpakken die we hebben geïdentificeerd voor de aanpak van ongewenste polarisatie zijn de volgende:

Theorieën voor de aanpak van ongewenste polarisatie

1. Het bevorderen van positief contact tussen groepen (contacttheorie)
2. Het bevorderen van het besef dat mensen tot meerdere groepen behoren (meerdere identiteiten hebben)
3. Het creëren van een gemeenschappelijke, verbindende groepsidentiteit
4. Het zichtbaar maken van verschillen tussen subgroepen (binnen een overkoepelende groepsidentiteit)
5. Het verminderen van verlies- en angstgevoelens
6. Het bevorderen van intersectioneel denken en het verminderen van machtsongelijkheid
7. Het bevorderen van de legitimiteit van de overheid bij de aanpak van polarisatie

Praktijkaanpakken tegen ongewenste polarisatie

8. Denkkader polarisatie van Bart Brandsma
9. KIS-analysemodel polarisatie en oplossingen
10. Deep Democracy
11. Dilemmalogica
12. Open Space Technology
13. Geweldloze communicatie
14. Thomas-Kilmann model van conflictmanagement
15. Social engineering
16. Socratisch gesprek

Praktisch schema

Het onderzoek heeft geleid tot een uitgebreid overzicht van theorieën en aanpakken die nog niet eerder op deze wijze bij elkaar waren gebracht. Het rapport beschrijft welke theorieën en aanpakken relevant zijn voor de aanpak van ongewenste polarisatie. In een praktisch schema staat in welke situatie en waarom deze theorieën en/of aanpakken kunnen worden toegepast. Het schema helpt om te zien hoe goed een theorie of aanpak toepasbaar is in de specifieke situatie. Gebaseerd op in welke fase de polarisatie zit, waar de polarisatie precies plaatsvindt (school, sociale media) en wat de doelgroep is die aan de slag moet om de polarisatie te verminderen, vind je in het schema welke aanpak effectief is en welke minder. Naast het publieksrapport is er tevens een uitgebreide publicatie verschenen waarin alle theorieën en aanpakken uitgebreider worden beschreven.

Vervolg

Als vervolg op deze verkenning van theorieën en praktijkaanpakken van polarisatie wil KIS een overkoepelend model voor de aanpak van polarisatie ontwikkelen. Dit model maakt verder inzichtelijk voor gemeenten en uitvoerend professionals welke combinaties van aanpakken mogelijk zijn om ongewenste polarisatie te voorkomen of te verminderen. Ook zal KIS een praktische handleiding maken die gemeenten en uitvoerend professionals kan helpen om de juiste handelingsperspectieven te kiezen.

Projectleider: Hanneke Felten, h.felten@movisie.nl.

Meer informatie?Neem contact op met:

Ron van Wonderen

icon_chevron Stuur een e-mail
Afbeelding

Joline Verloove

icon_chevron Stuur een e-mail
icon_chevron 030-7892239
Afbeelding