Tips voor het tegengaan van openlijk racisme

Als er openlijk racisme gesignaleerd wordt binnen de eigen gemeente, is het aan te raden om dit heel duidelijk en openlijk te veroordelen. Dit zorgt ervoor dat er geen mistverstanden kunnen ontstaan over het standpunt van de gemeente én het stelt een sociale norm: het laat zien dat racisme niet door de beugel kan. Hierbij is aan te raden om de strafbaarheid van discriminatie te benadrukken: discriminatie staat in het wetboek van strafrecht en is net als bijvoorbeeld diefstal een strafbaar feit, daarom niet iets waar de gemeente burgers de ruimte voor wil geven om van mening over te verschillen.

Signaleer je als gemeente dat er bijvoorbeeld anti-Aziatisch racisme speelt in de gemeente? Nodig dan de mensen die daar het slachtoffer van worden uit om mee te praten over de aanpak van dit probleem. Idealiter is er zelfs al eerder contact met verschillende culturele, etnische en religieuze groepen binnen de gemeente: zo kan de gemeente namelijk ook tijdig signalen opvangen.

Na een inventarisatie met de doelgroep zelf die slachtoffer wordt van racisme over wat er aan de hand is (check dit artikel met tips over hoe je intersectioneel een analyse maakt van het probleem), is het raadzaam om na te gaan welke aanpakken kunnen werken om het probleem op te lossen. In dit KIS-onderzoek staat een overzicht. Hierbij is aandachtspunt dat het moeilijk kan zijn om de doelgroep (mensen die zich openlijk racistisch gedragen) te bereiken. Zeker als het gaat om ‘ontmoeting’ (een effectief middel tegen discriminatie) kan dit een knelpunt zijn. Het samenkomen kun je daarom organiseren op de plekken waar mensen elkaar al ontmoeten: sport en onderwijs. In dit KIS-artikel lees je meer tips hierover.

Vooral iemand uit de eigen omgeving kan bijdragen aan verandering van gedrag/denkpatronen, omdat deze er voor de desbetreffende persoon toe doet. Dus als Hans een bekende figuur is in een buurt waar veel racisme is onder bijvoorbeeld met name witte mensen ten aanzien van mensen die asiel zoeken en recent in de wijk zijn komen wonen, dan kan Hans een verschil maken onder deze witte mensen in deze buurt. Dat kan hij doen door zich uit te spreken tegen racisme en door het goede voorbeeld te geven. Als Hans bijvoorbeeld met de nieuwe buurman uit Syrië gaat werken aan een nieuwe voortuin, dan wordt de drempel kleiner voor de andere witte bewoners om ook contact te maken met de nieuwe Syrische buurman. En dat contact kan weer werken om vooroordelen te verminderen. Dit heet ook ‘vicarious contact’ en is beschreven in deze KIS-publicatie. Tip voor interventie-ontwikkelaars is dus om mensen te vinden zoals ‘Hans’. Dat betekent dat je niet alleen samenwerkt met de doelgroep die het racisme ervaart maar ook mensen die zich begeven in de groep met plegers. Dat kan bijvoorbeeld ook op een school; jongeren die zich begeven in openlijk racistische kringen maar die het hier eigenlijk niet mee eens zijn, kunnen zich leren uitspreken hiertegen, bijvoorbeeld door middel van trainingen.

Niet alleen uit de literatuur maar ook uit de ervaringen van de ontwikkelaars blijkt dat ontmoeting vaak goed werkt om vooroordelen te verminderen. Het kan hierbij helpen om niet te kiezen voor een dialoog (dat spreekt niet iedereen aan) maar voor een activiteit waarbij mensen van verschillende afkomst samen iets gaan ondernemen, zoals het buurthuis opknappen of samen iets doen voor een goed doel.

Theater is volgens verschillende experts en verschillende wetenschappelijke studies een effectieve manier om vooroordelen te verminderen: want wanneer iemand zich inleeft in iemand uit een gediscrimineerde groep kunnen vooroordelen verminderd worden (zie dit filmpje en dit wat werkt dossier voor de geraadpleegde studies). Zeker als de hoofdpersoon onrechtvaardige situaties meemaakt. Dit soort verhalen kunnen ook gedeeld worden via film of via een spreker in de klas. Het voordeel van theater is dat kijkers vaak geboeid zitten te kijken te luisteren. Kijkers hebben niet het idee dat hen wat wordt geleerd maar eerder het idee dat ze worden vermaakt. Hierdoor staan ze vaak meer open voor de boodschap (zie ook dit Movisie-artikel).

Als mensen weten dat de bedoeling is dat hun vooroordelen verminderd worden, dan ‘wapenen’ zij zich hier tegen. Dat geldt zowel voor ontmoetingen als bij bijvoorbeeld een theaterstuk. Bijvoorbeeld: in de evaluatie van een theaterstuk over LHBT+ personen, viel op dat de jongeren die naar het theaterstuk gingen kijken veel minder openstonden voor de boodschap van het stuk en minder aandachtig keken wanneer zij wisten dat het stuk over LHBT+ personen ging. Het is dus aan te raden om bij een theaterstuk, film of ontmoeting er niet bij te zeggen dat het over racisme gaat maar deze onder een andere noemer aan te kondigen, zodat deelnemers hier open en geïnteresseerd in gaan.

Racisme is naast een individuele aangelegenheid ook een collectief probleem: mensen die zich openlijk racistisch uitlaten doen dat onder meer omdat zij denken dat dit ‘normaal’ is en ‘dat iedereen dat doet’. Inzetten op veranderingen in organisaties is daarom belangrijk. Daarom zijn in een organisatie duidelijke sociale normen nodig tegen racisme en discriminatie. In het KIS-rapport over de aanpak van institutioneel racisme wordt beschreven hoe je dit kan aanpakken. Alle aanwezige experts benadrukten dat het goed is om hierbij het wettelijk kader (Artikel 1 uit de Grondwet) te noemen en te refereren aan doelstellingen van organisaties. Als organisaties echt inclusief willen zijn, moeten zij dus ook kijken naar hoe de processen binnen de eigen organisatie op dusdanige wijze ingericht worden dat racisme wordt voorkomen.

Omdat bij de aanpak van racisme cruciaal is dat de omgeving (en niet alleen individuen) veranderen, is het raadzaam om omstanders te leren hoe je reageert op openlijk racisme. Een voorbeeld hiervan zien we in de gemeente Amsterdam die een campagne hiervoor heeft opgezet. Maar je kunt ook denken aan trainingen op bijvoorbeeld de werkvloer waarin medewerkers leren wat ze precies kunnen zeggen als ze zien dat iemand openlijk racistisch bejegend wordt. De aanwezige experts benadrukten dat het handig kan zijn om dan een aantal standaardzinnen paraat te hebben, zoals ‘wij tolereren hier geen racistische uitspraken’. Je kunt mensen ook leren om plegers van openlijk racisme duidelijk te begrenzen en uit te nodigen: dit houdt in dat je de dader aanspreekt op het racistische gedrag, maar ook de dader uitnodigt tot reflectie in plaats van defensief reageren of afhaken. Onder meer Stichting School & Veiligheid past dit toe. Een persoonlijke benadering, dus 1-op-1 aanspreken, en niet in een hele groep, werkt volgens de aanwezige experts vaak het beste.