Verkennend onderzoek naar hoe je maatschappelijke spanningen op het hbo kunt bespreken
Het gaat over aanslagen, over een minuut stilte, over migratie-achtergrond en Nederlandse achtergrond, over extreme opvattingen. Docenten in het hbo worstelen dagelijks met allerlei lastige maatschappelijke kwesties. Het ongemak voor de klas is groot, blijkt uit het verkennende onderzoek ‘Maatschappelijke Spanningen in het hoger onderwijs, hoe gaan we daar mee om’ van Hogeschool Utrecht (HU) en Kennisplatform Inclusief Samenleven.
Het aantal studenten met een andere culturele achtergrond is de afgelopen jaren flink toegenomen op Hogeschool Utrecht, zegt Lia van Doorn, lector Innovatieve Maatschappelijke Dienstverlening. ‘Deze studenten beginnen langzaam hun onderwijsachterstand in te lopen. Ze maken een inhaalslag en dat is een goede ontwikkeling. Het stelt echter ook nieuwe eisen aan hogescholen en docenten. Zo veranderen met de komst van deze studenten bijvoorbeeld de gespreksonderwerpen en de perspectieven. Docenten krijgen te maken met studenten van Turkse afkomst die zich zorgen maken over de politieke situatie in Turkije, met studenten de hele dag op hun mobieltje de situatie in Syrië volgen.’ De aanslagen in Parijs, de minuut stilte leverde ingewikkelde discussies op. ‘Docenten zijn daar niet altijd op voorbereid en de handelsverlegenheid is soms groot.’ Het was voor de diversiteitswerkgroep van de Hogeschool Utrecht, die vorig jaar nieuw leven is ingeblazen, aanleiding om onderzoek te doen. ‘Juist naar dat ongemak.’
Grote thema's
De onderzoekers van Kennisplatform Inclusief Samenleven/Movisie spraken met docenten van vier hogescholen (Hogeschool Utrecht, Hogeschool van Amsterdam, Haagse Hogeschool en Hogeschool Rotterdam), en met studenten van Hogeschool Utrecht. De docenten blijken met uiteenlopende onderwerpen te worstelen. Van de rol van religie, radicale opvattingen tot de 'verharding' onder studenten. ‘De docenten hebben niet geleerd hoe ze met dit soort kwesties om moeten gaan. De angst om buiten hun rol van docent te vallen of om het verwijt te krijgen dat ze discrimineren is groot’, zegt onderzoekster Ikram Taouanza. ‘Opvallend is ook dat ze zich hier echt alleen in voelen.’ De meeste geïnterviewde docenten gaven aan dat ze maar weinig steun van collega’s of management ervaren. ‘Terwijl de urgentie voor iedereen zeker duidelijk is. Hier moeten we iets mee, zeiden ze allemaal. Maar in welke vorm en hoe? Dat is de grote vraag.’
Het zijn grote thema’s waarmee de docenten dagelijks worden geconfronteerd. Tel daarbij op zwaar onderwijsprogramma, de tijdsdruk. Taouanza: ‘Om dit soort gesprekken als docent met een klas aan te gaan, moet er sprake zijn van vertrouwen, maar wanneer je een groep maar een keer per week ziet, dan wordt dat lastig.’
Blootleggen
Volgens Lia van Doorn legt het onderzoek een duidelijke behoefte bloot. ‘Ik denk dat de buitenwereld zich nauwelijks realiseert hoeveel van dit soort kwesties op een hogeschool spelen. Het onderzoek laat zien dat docenten daar nu in hun eentje mee worstelen en dat veel onder de radar gebeurt. Met dit onderzoek willen we die onderstroom blootleggen.’
De volgende stap moet volgens Van Doorn zijn dat de docenten op de hogescholen in ieder geval hun worsteling met deze kwesties moeten kunnen bespreken met hun directe collega’s en managers. ‘Zonder bang te hoeven zijn als slechte docent te worden bestempeld. Een platform waar dit soort zaken in alle openheid kunnen worden gedeeld, waarbij het management ook aangeeft dat het inderdaad lastige thema’s zijn. Docenten zijn nu vaak bang dat ze in een incidenten terecht komen, zonder de steun van hun collega’s en leidinggevenden.’
Trainingen
Daarnaast zou het volgens de lector goed zijn wanneer de docenten - binnen de onderwijstijd - ruimte krijgen om bepaalde trainingen te volgen. ‘Er is zoveel aanbod op dit gebied. Maar het is teveel gevraagd om docenten dit in eigen tijd te laten doen. Ze krijgen al zoveel op hun bord.’ Ook Taouanza pleit voor het gesprek. ‘Er is jammer genoeg geen blauwdruk voor dit soort gesprekken in de klas. Maar het helpt om ervaringen uit te wisselen, los van de onderwijsstof en de punten die gehaald moeten worden. Zowel voor studenten als docenten. Waar sta je in de samenleving? Wat zijn je eigen kaders? En wat zijn de kaders van de Hogeschool en van de samenleving?’
De scholen moeten zelf met beleid komen en niet alleen reageren op incidenten, zegt Van Doorn. ‘Het is juist belangrijk om - zonder de aanleiding van een incident - dit op de agenda te zetten. Hogescholen zijn grote langzame organisaties, die niet zo goed kunnen reageren op kwesties die van buiten naar binnen komen. Maar we moeten iets, we kunnen de docenten niet alleen laten zwemmen.’
Verkennend onderzoek
De bevindingen en de conclusies en aanbevelingen in dit rapport zijn gebaseerd op de volgende elementen: een beknopte literatuurstudie over dit vraagstuk, een digitale enquête bij de opleidingen van het Instituut voor Sociaal Werk van Hogeschool Utrecht die door 261 medewerkers is ingevuld. Daarnaast zijn verdiepingsinterviews gedaan met zes docenten van sociale opleidingen van vier hogescholen: Hogeschool Utrecht, Hogeschool van Amsterdam, Haagse Hogeschool en Hogeschool Rotterdam. Daarnaast is een focusgroepsgesprek gevoerd met studenten van Hogeschool Utrecht. En zijn de bevindingen voorgelegd aan een groep docenten van de HU en aan de projectleider van Platform Integrale veiligheid.
Met de uitkomsten van het rapport willen Hogeschool Utrecht en het kennisplatform de dilemma’s voor omgaan met maatschappelijke spanningen binnen de hogescholen bespreekbaar maken. En samen met hen zoeken naar bruikbare oplossingen.
Download het rapport Maatschappelijke Spanningen in het hoger onderwijs, hoe gaan we daar mee om.
Lees ook het artikel van Hogeschool Utrecht over dit onderzoek.