Vier vragen over Chanoeka aan Chantal Suissa-Runne

Deze week vieren Joden wereldwijd Chanoeka, het jaarlijkse religieuze feest waarop de overwinning van het licht op de duisternis centraal staat. KIS vroeg Chantal Suissa-Runne, trainer, coach en adviseur op het gebied van diversiteit en conflicttransformatie naar de betekenis van het feest in tijden van toenemende polarisatie.

Artikel
Religie

Wat is Chanoeka?

‘Chanoeka is in eerste instantie een lichtfeest. Joden, waaronder ik, vieren de overwinning van het licht op de duisternis. Dat grijpt terug naar het chanoekawonder in de Tempel van Jeruzalem in 164 voor Christus. Toen vormden de Joden een onderdrukte minderheid die door de Hellenisten gedwongen werden tot volledige aanpassing. Ze moesten al hun tradities opgeven waardoor hun identiteit zou worden vernietigd. Een klein Joods leger stond toen op. In verhouding tot het grote leger van de Hellenisten lijkt het bij voorbaat een verloren strijd, maar tegen alle verwachtingen in wint het Joodse legertje.

Het verhaal over het chanoekawonder leert ons dat je altijd moet strijden voor je idealen ook als het uitzichtloos lijkt. Dat je moreel de juiste keuzes maakt, zelfs als de meerderheid het niet met je eens is. Chanoeka gaat over verwondering, identiteitsbehoud en moreel leiderschap.’

Hoe belangrijk is het feest voor Joodse Nederlanders? 

‘Chanoeka is voor hen altijd een belangrijk feest geweest en dat is het nog steeds. Bovendien is het de enige feestdag in het jaar dat Joden worden aangemoedigd om hun identiteit te laten zien. De meeste Joodse feestdagen vinden vooral thuis en in de synagoge plaats. In principe loop je als Jood niet de hele dag met je identiteit te koop. Maar tijdens Chanoeka is dat anders; dan zetten Joodse Nederlanders de Chanoekia, een kandelaar met negen kaarsen, voor het raam. Om het wonder van Chanoeka aan de buitenwereld te laten zien en tegelijkertijd te zeggen: we zijn er nog.

Natuurlijk zijn Joodse Nederlanders onomstotelijk onderdeel van de maatschappij, maar je blijft toch een minderheid. De afgelopen jaren zie je bovendien dat antisemitisme sociaal acceptabeler is geworden. Het taboe om nare dingen te zeggen over Joden en negatieve stereotyperingen te verspreiden, is aan het verdwijnen. Joodse kinderen krijgen in het reguliere onderwijs te maken met discriminatie en maken daarom de overstap naar een Joodse school. Toen ik jong was, gebeurde dat niet.

Veel mensen maken zich zorgen over antisemitisme vanuit de Islamitische gemeenschap. Soms is dat zeker terecht, maar vaak zie ik ook uit deze hoek initiatieven die juist hoop geven. Wat naar mijn idee wordt onderschat, is de discriminatie uit de rechtse hoek - daar waar antisemitisme semiwetenschappelijk wordt gebracht met allerlei ingewikkelde complottheorieën. Als populistisch-rechts in Europa aan terrein blijft winnen en de machtshebbers van straks ook zulk soort ideeën aanhangen, maak ik me zorgen.’

'Wat naar mijn idee wordt onderschat, is de discriminatie uit de rechtse hoek - daar waar antisemitisme semiwetenschappelijk wordt gebracht met allerlei ingewikkelde complottheorieën'

Tegelijkertijd zag je deze week herhaaldelijk op sociale media voorbijkomen dat Joodse en Islamitische Nederlanders samen Chanoeka vierden of dat moslims hun Joodse landgenoten een fijn Chanoeka wensten. Andersom zag je dit ook tijdens de Ramadan. Is dit Twittersentiment of neemt de verbroedering over en weer toe?

‘Ja, mooi hè? Als je het mij vraagt, is dit duidelijk meer dan showcase alleen. Het is het resultaat van jaren investeren in interreligieuze dialoog. Feestdagen en vieringen zijn daarvoor een ideaal moment. Vaak bevatten ze zoals Chanoeka een mooie en optimistische symboliek, een boodschap van licht en verbinding die heel welkom is in de gepolariseerde wereld waarin we leven. Elkaars feestdagen vieren of er alleen al interesse in te tonen, draagt bij aan meer compassie en begrip.

Het aangaan van vriendschappen tussen Joodse en Islamitische Nederlanders begint duidelijk vruchten af te werpen. Gisteravond was ik voor Chanoeka in de synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam waar ook het jubileum van de rabbijn werd gevierd. Een delegatie van de moskee waarmee we bevriend zijn, was ook aanwezig. ‘Wat leuk dat jullie er zijn’, zei ik tegen een bestuurslid van de moskee. ‘Dit is ook mijn huis’, antwoordde hij. ‘Jullie zijn thuis bij ons en andersom.’

'Het aangaan van vriendschappen tussen Joodse en Islamitische Nederlanders begint duidelijk vruchten af te werpen'

Hoe viert u Chanoeka?

‘Tenzij ik naar een feest of viering in de synagoge ga, vier ik het met mijn gezin. We steken samen de kaarsjes aan van de Chanoekia en eten soefganiot, een soort Joodse oliebollen. De kinderen krijgen cadeautjes, we spelen spelletjes en er wordt veel gezongen. Eigenlijk is Chanoeka Oud en Nieuw meets Kerst meets Sinterklaas, maar dan met een Joods en een moreel tintje. Tijdens Chanoeka geef ik mijn kinderen mee dat het belangrijk is om te geloven in wonderen, dat ze hun identiteit niet hoeven te verstoppen en dat ze trots mogen zijn op hun Joodse achtergrond.

Chanoeka is het feest van het licht en het herinnert mij eraan dat we als Joodse Nederlanders meer licht kunnen gebruiken. In plaats van ons te focussen op slachtofferschap en angst voor uitsluiting, zouden we ons meer kunnen richten op alles dat we de samenleving te bieden hebben. We hebben zo’n ontzettend groot cultureel, wetenschappelijk en moreel erfgoed waarmee we kunnen bijdragen. Laten we ervoor zorgen dat de Joodse identiteit voor ons en onze kinderen geen zware last is, maar een bron van vreugde en inspiratie.’