Voorlichting aan ‘laagtaalvaardigen’ over corona gaat beter, maar ‘we zijn er nog niet’

Er is forse kritiek op de overheid omdat de voorlichting over de vaccinatie ‘te laat’ zou zijn begonnen en de informatie ontoegankelijk is voor sommige groepen. ‘Met de voorlichting over het vaccin zijn we begonnen in november vorig jaar. Mensen vragen zich af waarom het niet al in de zomer kon, maar er was toen nog heel veel onbekend over de vaccins en de aanpak. Dit was een afweging. Het risico zou zijn dat we al veel werk zouden doen en alles achteraf zouden moeten terugnemen of veranderen. Dat zou tot nog meer verwarring kunnen leiden’, aldus een communicatieadviseur van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Onderzoek

Het landelijk expertisecentrum Pharos heeft samen met de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzoek gedaan naar de coronaregels. Hieruit blijkt dat veel mensen de informatie over coronaregels moeilijk te begrijpen vinden. ‘Vooral mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Of die pas in Nederland wonen en uit een ander land komen. Of die in een wijk wonen met veel problemen. Zij hebben ook meer stress dan voor de komst van het nieuwe coronavirus. En dat heeft gevolgen voor hun gezondheid. Deze mensen hebben door corona bijvoorbeeld vaak minder geld. Hier maken ze zich veel zorgen over. Zij vinden het ook vaak moeilijk hun kinderen goed te helpen. Sommige mensen gaan nu minder snel naar de dokter. Ze denken dat de dokter geen tijd heeft door het coronavirus. Vaak vinden ze het ook moeilijk om met de dokter over de telefoon te praten’, concluderen de onderzoekers van Pharos en de Erasmus Universiteit. Pharos heeft in samenspraak met het Rijk voorlichtingsmateriaal vertaald in dertien talen.

Onderzoeker Asia Sarti van het Verwey-Jonker Instituut zegt dat er inmiddels ‘al veel’ gebeurt in de voorlichting over het coronavirus. Dus dat is goed, maar er zijn een paar punten waar de overheid nog van kan leren. ‘De persconferenties van premier Rutte en minister De Jonge zijn voor doven en slechthorenden nu wel toegankelijker door de doventolk, maar voor laagtaalvaardigen blijven deze uitzendingen lastig te volgen. Het is informatie uit de eerste hand van de overheid, dus dat zou deze groep kunnen helpen om beter op de hoogte te zijn’, zegt Sarti. ‘Maar ook bijvoorbeeld de pictogrammen die in het voorlichtingsmateriaal worden gebruikt zijn voor laagtaalvaardigen niet altijd begrijpelijk. Die plaatjes worden soms anders geïnterpreteerd dan bedoeld en dat geeft verwarring. Verder zou er meer van social media gebruik gemaakt kunnen worden.’

Beeldtaal

De communicatieadviseur van het ministerie van VWS zegt in reactie hierop: ‘We vertalen elke persconferentie direct in beeldtaal voor mensen die niet zo taalvaardig zijn. Ook zorgen we direct erna voor infographics, die ook meteen vertaald worden. Voorlichtingsmateriaal wordt eigenlijk altijd getest door de doelgroepen zelf, taalambassadeurs van Pharos. En op veel verschillende kanalen gebruiken we al social media.’  

De informatie sluit ‘vaak niet concreet genoeg’ aan bij de omstandigheden van mensen

Sarti heeft vorig jaar en begin dit jaar met spoed een verkennend onderzoek gedaan voor Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) naar aanleiding van berichten dat de informatie over corona niet voor iedereen altijd duidelijk is. Hoewel het onderzoek niet primair was gericht op het vaccin, kwam dit al wel ter sprake tijdens de 21 (groeps)interviews met sleutelfiguren uit de Eritrese, Poolse, Marokkaanse en Turkse gemeenschappen. De komst van een vaccin is over het algemeen wel bekend, maar er waren ‘vergelijkbaar’ met de rest van de bevolking ‘veel twijfels en vragen rondom het al dan niet vaccineren’, schreven Sarti en collega-onderzoeker Amma Asante.

De informatie sluit ‘vaak niet concreet genoeg’ aan bij de omstandigheden van mensen. En het vertalen van de informatie naar de eigen dagelijkse realiteit, met name wanneer zich klachten voordoen, is soms ‘lastig’. De rijksoverheid heeft een belangrijke rol te vervullen in het verschaffen van duidelijkheid over maatregelen.

Wat doet de overheid?

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) neemt de kritiek op de voorlichting serieus en erkent dat hierin nog stappen zijn te maken. ‘We willen graag alle mensen in Nederland informeren over vaccineren tegen corona, zodat zij zelf, op basis van betrouwbare informatie, een keuze kunnen maken of zij zich wel of niet willen laten vaccineren. Niet alle Nederlanders worden bereikt door de algemene publiekscampagne over vaccineren van de rijksoverheid. Sommige groepen Nederlanders moeten op een andere manier geïnformeerd worden om een weloverwogen keuze te kunnen maken over vaccineren. Denk hierbij aan mensen met een migratieachtergrond, mensen met een lage opleiding en laaggeletterden’, zegt een communicatieadviseur die belast is met de portefeuille “vaccineren tegen corona, gericht op specifieke doelgroepen”.

De overheid probeert deze groepen te bereiken door ‘in gesprek te gaan met de sleutelfiguren uit deze doelgroepen over dit specifieke thema en te vragen wat nodig is’. ‘We kijken welke kanalen deze groepen gebruiken. We onderzoeken hoe we met deze doelgroep in gesprek kunnen komen. Ook kijken we welke speciale boodschappen geschikt zijn voor deze groepen. Verder bekijken we wat er éxtra nodig is, naast de algemene informatie die al wordt gegeven en hen dus niet voldoende bereikt’, zegt de woordvoerster.

Het ministerie vindt het belangrijk dat zij alle mensen bereiken, ‘omdat het hun gezondheid betreft en we niet willen dat hun vaccinatiebereidheid daalt ten opzichte van andere groepen’, laat de zegsvrouw weten.

De eerste reacties op het materiaal dat nu via video, op papier en online wordt verspreid, zijn ‘zeer positief’, zegt de communicatieadviseur. ‘Uiteraard krijgen we ook reacties dat mensen vinden dat het allemaal niet snel genoeg gaat. We zijn er ook nog niet. We zijn hard bezig, maar we hebben mogelijk nog niet iedereen bereikt. We overleggen met partijen die dichtbij deze doelgroepen staan, zoals Pharos, Stichting Lezen en Schrijven en Steffie, en we kijken wat we gezamenlijk nog meer kunnen doen voor deze groepen.’

Beeld: Pharos