Wanneer zijn we weerbaar tegen extremisme?
Veel onderzoek richt zich op waarom en hoe jongeren ontvankelijk worden voor radicalisering. Een nieuwe studie van de UvA en VU legt de nadruk op de andere kant van de medaille: wat maakt Nederlanders weerbaar tegen extremistische boodschappen? We spreken over de resultaten met sociaal psycholoog Liesbeth Mann van de Universiteit van Amsterdam.
Weerbaarheid tegen extremisme en radicalisering was tot op heden nog bijna onontgonnen terrein in de wetenschap. Mann en haar collega-onderzoekers richtten zich in het verkennend onderzoek daarom eerst op het komen tot een concrete definitie. ‘Het begrip weerbaarheid werd tot nu toe meestal gebruikt in het kader van trauma’s en rampen en daarbij neemt het de betekenis van veerkracht aan. Bij radicalisering gaat het echter niet zozeer om veerkrachtig omgaan met een moeilijke situatie’, aldus Mann. Op basis van onderzoek en interviews met experts introduceren de onderzoekers een nieuwe concrete definitie: weerbaarheid tegen extremistische boodschappen is de mate waarin burgers extremistische invloeden aan de hand van cognitieve, affectieve en gedragsmatige indicatoren weerstaan en/of zich daartegen verzetten’. Simpel gezegd: het vermogen om tegenstand te bieden. De indicatoren zijn voorspellers of men dat wel of niet zou kunnen.
'Hoe sterker iemand de zoektocht naar betekenis ervaart, hoe minder sterk die weerstand tegen extremistische boodschappen kan bieden'
Dit zou weerstand kunnen voorspellen
De zoektocht naar betekenis is een belangrijke indicator die de onderzoekers hebben gevonden. Hoe sterker iemand die zoektocht ervaart, hoe minder sterk deze persoon weerstand tegen extremistische boodschappen kan bieden. Andere voorspellers zijn institutioneel vertrouwen, het deel uitmaken van meerdere groepen en de behoefte aan cognitieve afsluiting. De laatste refereert aan de behoefte aan een duidelijk antwoord op vragen en een aversie van ambiguïteit. Zwart-witdenken, zou je het kunnen noemen. Mann: ‘Je kan stellen dat gevoeligheid voor dergelijke indicatoren invloed heeft op de weerbaarheid tegen extremistische boodschappen en propaganda. De samenhang is echter niet volledig. Iemand kan bepaalde kenmerken hebben waardoor hij gevoeliger is voor radicalisering maar tegelijkertijd ook over eigenschappen beschikken waardoor hij juist weerbaar is. Er kunnen tegelijkertijd voedingsbodems voor radicalisering zijn en weerbaarheidsaspecten.’
De grote en belangrijke vervolgvraag is dan: waar zit dan het omslagpunt? Wanneer is iemand niet meer vatbaar maar juist weerbaar? Of andersom? Daar is vervolgonderzoek voor nodig, aldus Mann. ‘Hetzelfde geldt voor welke aspecten van een zoektocht naar betekenis ervoor zorgen dat iemand tegenstand gaat bieden. Hoe sterk is de rol van discriminatie of vernedering hierin? En is het voor weerbaarheid belangrijker dat iemand zich niet buitengesloten voelt of is het belangrijker dat iemand een baan heeft?’
Onthoofdingsvideo heeft averechts effect
Een ander interessant onderdeel van het onderzoek was een inhoudsanalyse van posts op de website Marokko.nl. De onderzoekers maakten een zogenoemde weerbaarheidsindex die de verhouding weergeeft tussen berichten die oproepen tot extremisme en berichten die daar tegenin gaan. Daar kwamen opvallende resultaten uit. ‘Na de verspreiding van de beelden van de onthoofding van de Amerikaanse journalist James Foley, leek het aantal tegengeluiden iets toe te nemen op het forum. De weerbaarheid tegen extremistische boodschappen van IS nam dus eigenlijk wat toe. Dergelijke uitingen hebben dus mogelijk een licht averechts effect op een forum dat niet radicaal is.’
Wat kan de professional met dit onderzoek?
En wat kunnen professionals die zich bezig houden met radicalisering – hetzij in de ontwikkeling van interventies of het inrichten van het gemeentebeleid – hiermee? ‘Onze theoretische en methodologische verkenning geeft vooral inzicht in factoren die mogelijk een rol spelen bij weerbaarheid. Deze factoren laten zien op welke aspecten professionals kunnen letten als het gaat om weerbaarheid. Heeft iemand een brede kennissen- en vriendenkring en heeft iemand weinig behoefte aan cognitieve afsluiting, dan is deze persoon waarschijnlijk redelijk weerbaar. Hij of zij kan dan wel tegen een stootje.’
Elke twee maanden wordt een onderzoek naar het fenomeen radicalisering op deze website uitgelicht. Dit onderzoek is aangedragen door het Platform Nederlandse onderzoekers radicalisering en extremisme, een initiatief van Arq Psychotrauma Expert Groep, Universiteit van Amsterdam, Centrum voor Terrorisme en Contraterrorisme Universiteit Leiden en Intervict Universiteit Tilburg. Doelstelling van het platform is om elkaar vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines te informeren over lopend onderzoek, kennis en ervaring uit te wisselen en te komen tot een samenhangende onderzoeksagenda. Tot nu toe hebben zich veertien organisaties bij het platform aangesloten, waaronder Kennisplatform Inclusief Samenleven. Wilt u zich aanmelden voor dit platform, stuur dan een mail naar voorzitter Magda Rooze via m.rooze@impact.arq.org.