Wat er nodig is om polarisatie te verminderen

Annemarie van Hinsberg: 

De overheid luistert onvoldoende

'Mensen storen zich eraan dat in het debat vooral kleine groepen met een harde toon veel aandacht vragen en krijgen, onder meer in de media. SCP adviseert politici en media daarom om hieraan minder aandacht te geven en de verschillen minder te benadrukken. Want het benadrukken van tegenstellingen kan deze juist onnodig uitvergroten. Ofwel, wat je aandacht geeft groeit. Dus wil je minder polarisatie, biedt dan liever podium aan het zogenaamde ‘grijze’ midden, dat met al haar ‘ shades of grey’ veel verschillende perspectieven biedt op het vraagstuk dat ter discussie staat.

Maar ook wat je geen aandacht geeft kan groeien. En niet alle polarisatie is slecht. Soms is het nodig om met stevige taal of acties zaken onder de aandacht te brengen. Als mensen het gevoel hebben dat niet naar hen wordt geluisterd of dat zij niet serieus genomen worden in hun ervaren onrecht, zullen zij steeds luider en steviger van zich laten horen. Met name in relatie tussen burgers en de overheid zien we dit afgelopen jaren steeds vaker. Denk aan boosheid over de coronamaatregelen of de protesten rond het stikstofbeleid.'

'Meerdere onderzoeken laten zien dat als een overheid onvoldoende luistert naar en ontvankelijk is voor de wensen, ideeën en vooral zorgen of hartenkreten van mensen, dit wantrouwen zaait en polarisatie veroorzaakt tussen burgers onderling en tussen overheid en burgers. Geen aandacht geven aan mensen die zich op harde of zelfs extreme manier uiten, kan dus ook averechts werken. Natuurlijk moet er gehandhaafd worden als mensen over de schreef gaan. Maar het is belangrijk dat politici en representanten van de overheid zich inleven in hun perspectieven en meningen. Door oprecht interesse te tonen en te luisteren naar mensen. Om te proberen te begrijpen, hetgeen iets anders is dan begrip hebben.'

Ron van Wonderen: 

Op social media krijgen de luidste stemmen de meeste aandacht

'Het meest recente ‘Burgerperspectieven’ trendonderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) laat zien dat de overgrote meerderheid van de Nederlanders zich zorgen maakt over polarisatie in de samenleving en deze polarisatie bovendien toeneemt. Tegelijkertijd blijkt uit recent wetenschappelijk onderzoek (onder meer Dekker, 2022, Politieke polarisatie in Nederland) dat meningsverschillen tussen Nederlanders op actuele maatschappelijke thema’s (zoals inkomensverschillen, herverdeling, immigratie en integratie) niet groter zijn worden. Kortom, Nederlanders zijn het in de afgelopen jaren niet meer oneens met elkaar geworden of negatiever over elkaar gaan denken. Deze uitkomsten lijken met elkaar in tegenspraak maar zijn dat niet. Het idee dat er in Nederlands steeds meer polarisatie is wordt vooral veroorzaakt door de verharding in het politieke en publieke debat. Op sociale media krijgen de luidste stemmen de meeste aandacht en is weinig ruimte voor nuance. Deze verharding van het maatschappelijk debat resulteert echter niet perse tot meer polarisatie tussen Nederlanders. Dat komt door de -nog steeds- grote veerkracht van het ‘brede midden’. Een voorbeeld is het debat over immigratie en de etnisch-cultureel diverse samenleving. Onderzoek van KIS geeft een genuanceerd beeld: het midden is nog springlevend en weerbaar.'

'Nederlanders die zich positief of negatief uiten over immigratie of culturele diversiteit, uiten zich aanzienlijk genuanceerder zodra ze hun standpunt toelichten. De extreme standpunten in het landelijk debat worden niet of nauwelijks gedeeld. Uit ons onderzoek blijkt dat Nederlanders zich weliswaar zorgen maken immigratie en de ‘etnisch-cultureel diverse’ samenleving, maar ook dat zij hierover niet ‘zwart-wit’ denken. Integendeel, vrijwel alle door ons geïnterviewde burgers – inclusief politiek progressief én conservatief georiënteerde mensen –verenigen in zichzelf zowel positieve als negatieve ideeën, beelden, gevoelens en/of persoonlijke ervaringen over culturele en etnische diversiteit; en (h)erkennen hierin vaak ook zelf de nuances en tegenstrijdigheden. Nederlanders voelen zich door de tegenpolen in het debat wel onder druk gezet om meer uitgesproken standpunten in te nemen. Het feit echter dat veel mensen in zichzelf zowel positieve als negatieve ideeën en gevoelens verenigen, maakt het voor hen mogelijk om meer weerstand te kunnen bieden tegen deze polarisatie. Meer inzicht in deze ‘narratieven’ rond etnisch-culturele diversiteit kan overheden en maatschappelijke organisaties helpen om bezorgdheid onder burgers te herkennen en te duiden; en om op meer effectieve wijze contact te leggen en te communiceren met burgers. De beschreven narratieven en toelichtende citaten in het KIS-rapport zijn daarbij een handig hulpmiddel.'